سربداران اولین مجموعه تاریخی تلویزیون پس از انقلاب اسلامی ایران به کارگردانی محمدعلی نجفی است. این مجموعه، داستان قیام سربداران خراسان (سلسله‌ای از حاکمان شیعه در منطقه سبزوار) به رهبری شیخ حسن جوری علیه تسلط مغول‌ها بر ایران را به تصویر کشیده است. بخش‌هایی از آن نیز مربوط به رهبری پیشین شیخ خلیفه مازندرانی مؤسس این جنبش است.
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کارگردان | محمدعلی نجفی |
| نویسنده | کیهان رهگذار |
| بازیگران | امین تارخ٬
سوسن تسلیمی٬ علی نصیریان٬ محمدعلی کشاورز٬ افسانه بایگان٬ عنایت‌الله بخشی٬ فتحعلی اویسی٬ |
| موسیقی | فرهاد فخرالدینی |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
| بودجه | ۶۰۰ میلیون ریال |
تصویربرداری این مجموعه تلویزیونی از شهریورماه ۱۳۶۰ش آغاز و تا ۳ آبان ۱۳۶۲ش ادامه داشت. این مجموعه تلویزیونی در شهرک سینمایی غزالی و مسجد جامع تاریخی شهرستان اردستان و ابیانه ساخته و فیلم برداری شد و پخش آن از دوشنبه ۲۶ دی سال ۱۳۶۲ش از شبکه یک سیمای جمهوری اسلامی ایران آغاز شد.
داستان
داستان این مجموعه تلویزیونی بر اساس قیام سربداران خراسان به رهبری شیخ حسن جوری و همچنین عملکرد مردم باشتین علیه استیلای مغول بر ایران و عکس‌العمل مغولان ساخته شده‌است. حوادثی که در این مجموعه تلویزیونی روایت می‌شود، به قرن هشتم قمری (۷۸۸-۷۳۶ق) برمی‌گردد.[۱]
تولید و پخش
از سربداران به عنوان اولین مجموعه تاریخی تلویزیون بعد از انقلاب اسلامی ایران یاد می‌شود. به گفته کارگردان، سوژه سربداران قبل از انقلاب شکل گرفت و فیلم‌نامه آن با همکاری علی شریعتی و با بهره‌گیری از کتاب نهضت سربداران خراسان نوشته پطروشفسکی، پژوهشگر روسی، نوشته شد.[۲][یادداشت ۱] از محمود دولت‌آبادی به‌عنوان اولین نویسنده فیلم‌نامه سربداران یاد می‌شود که در سال ۱۳۵۶ش آن را نوشت؛ اما نه قبل از انقلاب اسلامی ایران و نه بعد از آن، اجاز ساخت بر اساس آن داده نشد و دولت‌آبادی آن را در کتاب جمعه چاپ کرد.[۴]
نجفی کارگردان این مجموعه، اجرا و بازخورد خوب تئاتر سربداران قبل از انقلاب با بازی رضاکیانیان و میرحسین موسوی در حسینیه ارشاد را دلیل ساخت سربداران به‌عنوان اولین مجموعه پس از انقلاب ذکر می‌کند.[۵]
کار پژوهش و نوشتن مجدد فیلم‌نامه جهت ساخت مجموعه تلویزیونی از اواخر سال ۱۳۵۸ش شروع شد. تصویربرداری آن نیز از شهریور ماه ۱۳۶۰ش آغاز و تا ۳ آبان ۱۳۶۲ش ادامه داشت. مجموعه تلویزیونی سربداران از دوشنبه ۲۶ دی سال ۱۳۶۲ش از شبکه یک ایران پخش گردید.[۶]
این مجموعه در زمان پخش به یکی از پربیننده‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی در ایران تبدیل شد و تکیه‌کلام‌های آن به شکل ضرب‌المثل مورد استفاده مردم قرار گرفت. پخش مجدد آن از شبکه‌های استانی و همچنین شبکه «آی فیلم» نیز با استقبال بالایی روبرو می‌شود.[۷]
برخی از عوامل و بازیگران
| کارگردان | محمدعلی نجفی |
| نویسنده | کیهان رهگذار |
| متن تحقیقی | عبدالرفیع حقیقت |
| مدیر تصویربرداری | محمد زرفام |
| گریم و چهره‌پردازی | جلال‌الدین معیریان |
| سرپرست گویندگان | علی کسمایی |
| موسیقی | فرهاد فخرالدینی |
| بازیگر | نقش | بازیگر | نقش |
|---|---|---|---|
| امین تارخ | شیخ حسن جوری | حسین خانی‌بیک | ای تخت |
| سوسن تسلیمی | فاطمه | علی نصیریان | قاضی شارح |
| محمدعلی کشاورز | خواجه قشیری | فیروز بهجت‌محمدی | طغای |
| جمشید لایق | ارغون شاه | افسانه بایگان | ترکان خاتون |
| محمد ابهری | امیر محمود اسفراینی | عنایت‌الله بخشی | خان باشتین |
| فتحعلی اویسی | ایلچی طغای | چنگیز وثوقی | محمد بیک |
لوکیشن
دکورهای این مجموعه در سوله‌ای به مساحت ۱۵۰۰ متر مربع در مجموعه استودیوی گلستان و مکان فعلی سایت خبری مرکز سیمافیلم و لوکیشن شهر باشتین در شهرک سینمایی غزالی ساخته شد. همچنین بخش‌هایی از آن در مسجد جامع تاریخی شهرستان اردستان و شهر ابیانه فیلم‌برداری شده است.[۸] بعدها لوکیشن شهر باشتین به دلیل ساخت دکور مجموعه تلویزیونی کلاه‌پهلوی تخریب شد.[۹]
هزینه
به گفته کارگردان٬ هزینه تولید آن کم‌تر از ۵۰۰ میلیون ریال و هزینه پس از تولید ۱۵۰ میلیون ریال شد که در نهایت هزینه کلی ساخت آن به ۶۰۰ میلیون ریال رسید. بیشترین دست‌مزد ماهانه ۱۵۰ هزار ریال و کم‌ترین آن ۲۰ هزار ریال بود.[۱۰]
موسیقی
موسیقی متن این مجموعه اثر فرهاد فخرالدینی است. وی این موسیقی را با رعایت نکاتی چون «جذاب بودن برای مخاطب»، استفاده از «گنجینه موسیقی ملی و محلی» ایران و «بکارگیری تکنیک‌ها و سازهای موسیقی غربی» آن ساخته است.[۱۱] فخرالدینی با همراهی ارکستر فیلارمونیک ژنو، موسیقی سربداران را در مقر سازمان ملل در ژنو اجرا کرد که در سایت سازمان ملل به‌عنوان یک موسیقی قابل احترام ایرانی مورد توجه قرار دارد.[۱۲]
حواشی
حذف برخی صحنه‌های مجموعه: سال ۱۳۶۲ش همراه با پخش مجموعه سربداران، به نوع بازی و نقش فاطمه، همسر شیخ حسن (با بازی سوسن تسلیمی) ایراد گرفته شد که باعث شد بخشی از بازی سوسن تسلیمی حذف شود. همچنین صحنه‌های مربوط به شهر میکده‌ها نیز به دلیل انتقاد نسبت به حضور شیخ حسن جوری در چنین مکانی حذف گردید.[۱۳]
نقدها: بهرام بیضایی، نویسنده و کارگردان، در مهر ۱۳۶۳ش، نقدی مفصل بر سریال سربداران با نام مستعار اعظم علیان می‌نویسد؛ نقدی کاملاً غیرهمدلانه و کوبنده که در شماره پنجم جُنگ چراغ به‌چاپ می‌رسد. این نقد، که با عنوان «پایان کار سربداران» چاپ شده است، بیشتر بر وجوه دراماتیک و ضعف‌های فنی سریال در باب داستان‌گویی تمرکز کرده است با این همه گاهی هم نقدهایی را متوجه گفتمان نویسنده و کارگردان می‌کند.[۱۴]
کمک امام خمینی به سربداران: بعد از ساخت سربداران، با وجود این که سازندگان برای به تصویر کشیدن "ترکان بانو" (با بازی افسانه بایگان) و استفاده او از کلاه گیس اجازه داشتند اما مسوولان در بازبینی خواستار حذف همه پلان‌ها شدند. بعد از مدتی نجفی مجموعه را توسط شخصی به امام خمینی رساند و وی نیز بعد از دیدن آن، با دلیل مجازی بودن تصویر و عدم اشکال کلاه گیس، اجازه پخش بدون حذف را صادر کردند.[۱۵]
سربداران در خاطرات هاشمی رفسنجانی: اکبر هاشمی رفسنجانی رییس وقت مجلس شورای اسلامی در زمان پخش این مجموعه در بخشی از خاطراتش در ۱۲ بهمن ۱۳۶۲ش به این نکته اشاره می‌کند که رئیس جمهور وقت آیت‌الله خامنه‌ای ایرادی به سریال سربداران داشتند که وی آن را رد کرد.[۱۶]
پانویس
- ↑ مجمل فصیح، به تصحیح محمود فرخ خراسانی، جلد سوم، در ضمن وقایع سال ۷۳۶ هجری، ص۵۱-۵۰.
- ↑ دلیل موفقیت سریال سربداران چندین سال پیشینه تحقیقاتی بود، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ https://www.javanonline.ir/fa/news/1028165/ایده-اصلی-سربداران-را-مرحوم-شریعتی-داد
- ↑ «دچار پژواک دولت‌آبادی نمی‌شوم»، سایت روزنامه شرق.
- ↑ دیدار با «سربداران» پس از دو دهه، پورتال خبری برترین‌ها.
- ↑ دلیل موفقیت سریال سربداران چندین سال پیشینه تحقیقاتی بود، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ پایگاه تحلیلی مردم سالاری
- ↑ دیدار با «سربداران» پس از دو دهه، پورتال خبری برترین‌ها.
- ↑ شهر باشتین سریال «سربداران» به خاطر «کلاه‌پهلوی» تخریب شد، خبر آنلاین.
- ↑ سربداران با بودجه‌ای معادل ۶۰ میلیون تومان ساخته شد، مرکز امور نمایشی سیما.
- ↑ «موسیقی ماندگار سربداران»، سایت جام‌جم آنلاین.
- ↑ موسیقی «سربداران» آبروی ایران را در ژنو خرید، خبرگزاری مهر.
- ↑ سربداران با بودجه‌ای معادل ۶۰ میلیون تومان ساخته شد، مرکز امور نمایشی سیما.
- ↑ گلمکانی، «نقدی که اعظم علیان بر سربداران ننوشت» (بهرام بیضایی و بررسی اثر عصاره الکلی برگ گیاه انجره بر التهاب ناشی از تزریق فرمالین در موش‌های صحرایی نر)، در ماهنامه خردنامه همشهری، ص۱۲۸-۱۲۹.
- ↑ کمکی که امام خمینی (ره) به سریال سربداران کرد، مجله اینترنتی اسرارنامه.
- ↑ اختلاف نظر آیت‌الله هاشمی با آیت الله خامنه‌ای درباره تاریخ سبزوار، مجله اینترنتی اسرار نامه.
یادداشت
- ↑ نجفی کارگردان سریال سربداران درباره نقش شریعتی و استاد مطهری در این باره می‌گوید: کار بزرگی که دکتر شریعتی در عرصه فرهنگ و هنر به انجام رساند، این بود که سبب شد بچه‌های مذهبی مانند ما که انجمن اسلامی داشتیم، با جرئت وارد حوزه فرهنگ و هنر شویم...بدون اغراق باید بگویم شریعتی سبب شد که من سینما را ادامه دهم. همچنانکه استاد مطهری می‌گفت بر تو واجب است این کار را ادامه دهی ولی ایشان به طور کلی بر این موضوع اصرار داشت، اما دکتر شریعتی بود که مرا وا داشت به عنوان متخصص در این زمینه فعال شوم. [۳]
منابع
- «اختلاف نظر هاشمی و آیت الله خامنه ای در مورد سریال سربداران»، مجله اینترنتی اسرارنامه، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «دچار پژواک دولت‌آبادی نمی‌شوم»، سایت روزنامه شرق، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اسفند ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «دلیل موفقیت سریال سربداران چندین سال پیشینه تحقیقاتی بود»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «دیدار با «سربداران» پس از دو دهه»، پورتال خبری برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «سربداران با بودجه‌ای معادل ۶۰ میلیون تومان ساخته شد»، مرکز امور نمایشی سیما، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «شهر باشتین سریال «سربداران» به خاطر «کلاه‌پهلوی» تخریب شد»، سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۳ شهریور ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «کمکی که امام خمینی (ره) به سریال سربداران کرد»، مجله اینترنتی اسرارنامه، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «موسیقی «سربداران» آبروی ایران را در ژنو خرید»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اسفند ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «موسیقی ماندگار سربداران»، سایت جام‌جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ش.