نماز شکسته

نماز شکسته یا صلاة القَصر اصطلاحی فقهی برای اشاره به حکم شرعی نماز مسافر است که باید نمازهای چهار رکعتی خود را دورکعتی بخواند. شکسته بودن نماز مسافر در مذهب امامیه واجب و در دیگر مذاهب اسلامی جایز است.

نماز قصر در قرآن و سنت

اصطلاح نماز قصر یا نماز مسافر، در مقابل نماز تمام به کار می‌رود. بر اساس حکم نماز قصر، مسافر با شرایطی، باید نمازهای چهار رکعتی خود را دو رکعتی بخواند. مستند این حکم، آیه ۱۰۱ سوره نساء است:

وَإِذَا ضَرَ‌بْتُمْ فِي الْأَرْ‌ضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُ‌وا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا

و چون در زمین سفر کردید، اگر بیم داشتید که آنان که کفر ورزیده‌اند به شما آزار برسانند، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید.

در منابع اهل سنّت و شیعه آمده است که پیامبر(ص) در سفر، نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت می‌خوانده است در منابع حدیثی و فقهی باب‌هایی به بحث شکسته بودن (تقصیر) نماز اختصاص یافته است.

احکام نماز شکسته

• مسافر باید نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت بخواند. بنابراین حکم نماز مسافر شامل نماز صبح و نماز مغرب نمی‌شود.
• اگر مسافر نمازش را پیش از رسیدن به وطن شکسته بخواند، پس از آنکه به وطن رسید لازم نیست دوباره کامل بخواند ولی چنانچه هنوز نماز نخوانده باشد باید آن را کامل بخواند.
• مسافر برای خواندن نماز شکسته باید به حد ترخص برسد.
• مسافری که قصد کرده ده روز بماند، اگر بیشتر از ده روز، مثلا ۱۳ یا ۱۵ روز بماند، تا وقتی که مسافرت نکرده و از آنجا نرفته، باید نمازش را تمام بخواند و لازم نیست دوباره قصد ماندن ده روز کند.
• چنانچه نمازی قضا شود، همان‌گونه باید قضای آن خوانده شود، یعنی اگر باید شکسته می‌خوانده لازم است شکسته قضا شود و چنانچه باید کامل می‌خواند، کامل قضا شود.

نماز اساتید و دانشجویان

نماز و روزه دانشجویان و کسانی که فاصله بین محل کار و وطن آنها بیش از مسافت شرعی است احکام ویژه‌ای دارد.(اطلاعات بیشتر: سایت پرسمان)

دیدگاه‌های خاص

محمد صادقی تهرانی، نماز مسافر را شکسته ندانسته و نماز را تنها در حالت خوف (ترس) شکسته می داند، آن هم از نظر کمّی شکسته نمی شود که نماز چهار رکعتی ، دو رکعت شود بلکه فقط از نظر کیفی شکسته می شود و روزه او را هم صحیح می‌داند.

همچنین ببینید: روزه مسافر

منظور از مسافر در فقه

مقالهٔ اصلی: مسافر

چنین نیست که هر کس در مسافرت است یا در هر زمانی از مسافرت خود قرار دارد، نماز را شکسته بخواند، بلکه در فقه، برای اینکه حکم نماز شکسته بر کسی جاری شود، شرایطی ذکر شده است؛ از جمله اینکه:

• سفرش به حد مسافت شرعی برسد یعنی مسافت طی شده (چه فقط مسیر رفت یا مجموع رفت و آمد) حداقل هشت فرسخ شرعی باشد.
• برای کار حرام سفر نکند.
• نخواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطن خود بگذرد، یا ده روز یا بیشتر در جایی بماند.
• شغل او مسافرت نباشد.
• به حد ترخص رسیده باشد.

فلسفه شکسته بودن نماز مسافر

احکام اسلامی تابع مصالح و مفاسد است که در مواردی بیان شده و در موارد دیگر به آن اشاره‌ای نشده است. در روایات اسلامی، شکسته بودن نماز (و همچنین افطار روزه‌دار) در سفر، به عنوان هدیه و تخفیفی از سوی خداوند و همچنین به سبب تغییر شرایط و خستگی و مشغولیت انسان در سفر دانسته شده است. در روایتی از امام صادق(ع) به نقل از پیامبر(ص) آمده است:

خداوند هدیه‌ای به من و امتم کرامت فرموده که به دیگر امت‌ها نداده است... افطار کردن روزه و شکسته شدن نماز در سفر؛ پس هر کس چنین نکند، هدیه خداوند را رد کرده است.

دیدگاه مذاهب فقهی اسلامی

در بین مذاهب اسلامی، امامیه و حنفیه شکسته بودن نماز در سفر را واجب می‌دانند ولی مالکیه آن را سنت (مستحب) مؤکد و شافعیه و حنبلیه آن را جایز می‌دانند یعنی مسافر مختار است که تمام بخواند یا شکسته.

کسانی که قائل به عدم وجوب قصر نماز در سفر هستند، به عبارت «فَلَیسَ عَلَیکمْ جُنَاحٌ» استناد کرده‌اند ولی قائلان به وجوب معتقدند آیه می‌خواهد این توهم که نماز شکسته، نمازی ناقص و در نتیجه ممنوع است، را برطرف کند. در آیات دیگری از قرآن نیز چنین تعبیری به معنای وجوب به کار رفته است.

از سوی دیگر برخی با تکیه بر ظاهر آیه، حکم شکسته خواندن نماز را مختص سفری دانسته‌اند که در آن ترس و ناامنی باشد، ولی سنت نبوی، آیه را به هردو حالت وجود یا عدم وجود ترس تفسیر کرده و پیامبر(ص) در هر دو حالت، نماز را شکسته می‌خوانده است. بر این اساس قید موجود در آیه، اشاره به غالب موارد است.

جستارهای وابسته

• اماکن تخییر