مسافت شرعی
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
مسافَت شَرعی مقدارمسافتی که در احکام نماز و روزه مسافر از آن بحث می‌شود. به فتوای فقیهان پیمودن این مقدارمسافت سبب می‌شود شخص از نظر شرعی مسافر محسوب شود و آن را از شرط‌های شکسته‌شدن نماز می‌دانند. به‌فتوای بیشتر فقیهان شیعه، مسافت شرعی، هشت فرسخ است و بنا بر نظرات مختلفی که دارند مسافت ان را بین ۴۰تا۴۵ کیلومتر می‌دانند، چه فقط در مسیر رفت باشد یا مجموع رفت‌وآمد را شامل شود. همچنین در صورتی بر فرد احکام مسافر جاری می‌شود که از ابتدا قصد پیمودن هشت فرسخ را داشته باشد.
اهمیت و مفهوم‌شناسی
مسافت شرعی از مباحث فقهی است که در احکام نماز[۱] و روزه مسافر از آن بحث می‌شود. حُر عاملی در بخش کتاب الصلاة وسائل الشیعه روایات در رابطه با مسافت شرعی را جمع‌آوری کرده است.[۲]
مسافت شرعی شامل هشت فرسخ شرعی (بین ۴۰ تا ۴۵ کیلومتر) است که شامل رفت یا مجموع رفت‌وبرگشت می‌شود.[۳] [یادداشت ۱] به فتوای فقیهان شیعه، یکی از شرایط شکسته‌شدن نماز آن است که مسافر تصمیم داشته باشد دست‌کم این مقدار را بپیماید.[۴] در برخی از جاده‌های ایران تابلوهایی برای نشان‌دادن مسافت شرعی شهرها نصب شده است.[۵]
علی‌اکبر غفاری (درگذشت ۱۳۸۳ش) مصحح کتاب‌های حدیثی، ملاک مسافت شرعی را یک روز راه می‌داند نه پیمودن هشت فرسخ. از نظر او هر کس تمام یک روز را در سفر باشد مسافر است. از این‌رو اگر پیاده، با شتر و یا امثال اینها مسافرت کند ملاک هشت فرسخ خواهد بود، ولی اگر مسیر را با وسایل موتوری بپیماید ملاک سفر شرعی، مسافرت یک روز است نه هشت فرسخ. چراکه هشت فرسخ که با وسایل موتوری در کمتر از چهل دقیقه رفتن طی می‌شود، مسافر عسر و حرجی در آن احساس نمی‌کند تا خداوند خواسته باشد زحمت او را کم کند، و افطار روزه را بر او واجب کند، و نماز واجب را از او شکسته بخواهد.[۶]
تفاوت با حد ترخص
حَدِّ تَرَخُّص، جایی است که مسافر باید از آنجا به بعد نمازش را شکسته (نمازهای چهاررکعتی را دورکعتی) بخواند.[۷] بر اساس احادیث این نقطه جایی است که اذان شهر شنیده نشود یا دیوارهای آن دیده نشود.[۸]
محاسبه مسافت شرعی به کیلومتر
در احادیث امامان شیعه چند معیار برای محاسبه مسافت ذکر شده است؛
- هشت فرسخ شرعی؛ فقیهان شیعه درباره مقدار هشت فرسخ نظرات مختلفی دارند:
- ۴۵ کیلومتر. طبق فتوای امام خمینی،[۹] آیت‌الله فاضل لنکرانی[۱۰] و لطف‌الله صافی گلپایگانی[۱۱]
- ۴۴ کیلومتر: طبق فتوای آیت‌الله سیستانی [۱۲]
- ۴۳ کیلومتر: طبق فتوای آیت‌الله مکارم شیرازی[۱۳]
- ۴۱ کیلومتر آیت‌الله خامنه‌ای[۱۴] این اختلاف‌نظر به دیدگاه آنها درباره محاسبه هر فرسخ شرعی برمی‌گردد.[۱۵]
- مقدار مسیری که کاروان‌ها در طول یک شبانه‌روز طی می‌کنند.[۱۶]
- دو بَرید (فاصله بین دو منزل که یک نامه‌رسان طی می‌کرد): بنا بر روایتی از امام صادق(ع) دو برید برابر با ۲۴ میل است.[۱۷]
احکام
- قصد مسافت، ملاک شکسته‌شدن نماز است: به‌فتوای بیشتر فقیهان شیعه احکام مسافر وقتی بر شخص جاری می‌شود که از ابتدا قصد داشته باشد هشت فرسخ را بپیماید ولی اگر بدون قصد همین مقدار مسافت را طی کند نماز و روزه او تمام است. مثل کسی که دنبال گمشده‌ای می‌گردد و از ابتدا تصمیم ندارد مسافت شرعی را طی کند.[۱۸]
- به فتوای سید محمدکاظم طباطبایی یزدی مسافر در صورتی که قصد پیمودن مسافت شرعی را داشته باشد اگر قبل از اذان ظهر سفر خود را آغاز کند، می‌تواند روزه خود را افطار کند. اما اگر پس از اذان ظهر از حرکت کند، روزه‌اش صحیح است.[۱۹] برخی از فقیهان به جای شروع حرکت، خروج از حد ترخص را ملاک می‌دانند.[۲۰]
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۱۴.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۵، ص۴۵۱-۴۶۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۱۴.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۱۴.
- ↑ نگاه کنید به از تابلو مسافت شرعی مشهد در محور شاندیز»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ غفاری، ترجمه عیون اخبار الرضا، ج۲۳۷-۲۳۸.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۳، ص۲۴۵.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه، ج۳، ص۲۴۵.
- ↑ خمینی، استفتاآت، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح المسائل مراجع، ج۱، ۶۸۳.
- ↑ صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۸۸.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح المسائل مراجع، ج۱، ۶۸۳.
- ↑ «مقدار مسافت شرعی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
- ↑ نگاه کنید به بنی‌هاشمی، توضیح المسائل مراجع، ج۱، ۶۸۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۵، ص۴۵۱.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۵، ص۴۵۲.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۲۳.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۱۴.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۱۴، پانویس۴.
یادداشت
- ↑ برخی از فقها مجموع رفت و برگشت را به شرطی که مسیر رفت کمتر از هشت فرسخ نباشد (برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۱۴، پانویس۲.)
منابع
- بنی‌هاشمی، سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع، دفتر نشر اسلامی، قم.
- خمینی، سید روح‌الله، استفتائات، قم، دفتر نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۷۲ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل‌البیت، قم، بی‌تا.
- «رونمایی از تابلو مسافت شرعی مشهد در محور شاندیز»، خبرگزاری ایسنا، درج مطلب ۱۷ خرداد ۱۳۹۵ش، مشاهده ۲۰ شهریور ۱۴۰۲ش.
- سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، قم، مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، ۱۴۱۵ق.
- صافی گلپایگانی، لطف‌الله، هدایة العباد، بی‌تا.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی مع تعلیقات عده من الفقهاء العظام، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۲۰ق.
- غفاری، علی‌اکبر و حمیدرضا مستفیذ، ترجمه عیون أخبار الرضا، تهران، نشر صدوق، ۱۳۷۲ش.
- مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه، قم، ۱۳۹۰ش.
- مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤالات دینی، احکام مسافر، انتشارات فراکاما.
- «مقدار مسافت شرعی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، ۲۱ آذر ۱۳۹۷ش، مشاهده ۳ اسفند ۱۴۰۱ش.