 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
سفر شرعی، در فقه اسلامی، به سفری گفته می‌شود که در آن باید نمازها را شکسته (چهاررکعتی‌ها را به صورت دو رکعتی) خواند و نباید روزه گرفت. در آیه ۱۸۴ سوره بقره، حکم روزه مسافر و در آیه ۱۰۱ سوره نساء، حکم نماز مسافر بیان شده است.
در کتاب‌های توضیح‌المسائل، هشت شرط برای تحقق سفر شرعی بیان شده است. ازجمله: مسافت سفر او دست‌کم، هشت فرسخ شرعی (بین ۴۰ تا ۴۵ کیلومتر) باشد و مسافت رفت او کمتر از چهار فرسخ نباشد.
یکی از احکام سفر این است که کسی که برای انجام کار حرام سفر می‌کند، باید نمازهایش را کامل بخواند و اگر در ماه رمضان است، روزه بگیرد.
تعریف
سفر شرعی سفری است که نماز، در آن، شکسته است و روزه هم نباید گرفت.[۱] طبق احکام فقهی، کسی که از محل زندگی‌اش خارج می‌شود، به‌لحاظ شرعی، با شرایطی، «مسافر» محسوب می‌شود و احکامی ویژه دارد.[۲]
شرایط تحقق سفر شرعی
در فقه اسلامی، به کسی مسافر گفته می‌شود که هشت شرط زیر را داشته باشد:
- مسافت رفت‌وبرگشت او، دست‌کم، هشت فرسخ شرعی (بین ۴۰ تا ۴۵ کیلومتر) باشد و مسافت رفت او کمتر از چهار فرسخ نباشد.
- از اولِ مسافرت قصد، پیمودن هشت فرسخ را داشته باشد.
- بین راه از قصدش برنگردد.
- نخواهد بین پیمودن هشت فرسخ، از وطن خود بگذرد یا ده روز یا بیشتر در جایی بماند.
- برای کار حرام سفر نکند.
- از صحرانشین‌هایی نباشد که در بیابان‌ها گردش می‌کنند وهر جا آب و خوراک براى خود و حیواناتشان پيدا كنند مى‌مانند و بعد از چندى به جاى ديگر مى‌روند.
- شغلش مسافرت نباشد؛ مثل راننده.
- به حد تَرَخُّص برسد؛ يعنى به‌قدری از شهرش كه ديوار شهر را نبيند و صداى اذان آن را نشنود.[۳]
آیات قرآن و روایات درباره سفر شرعی
آیه ۱۸۴ سوره بقره درباره حکم روزه در سفر است. در این آیه آمده است: «هرکس از شما بیمار یا در سفر باشد، به‌همان تعداد، از روزهای دیگر روزه بگیرد.» برخی از فقها برای بیان حکم فقهی روزه مسافر به این آیه استناد کرده‌اند.[۴]
در آیه ۱۰۱ سوره نساء هم از نماز در سفر سخن آمده است: «و چون در زمین سفر کردید، اگر بیم داشتید آنان که کفر ورزیده‌اند به شما آزار برسانند، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید.» در برخی از کتاب‌های فقهی، به این آیه برای بیان حکم شرعی نماز در سفر استناد شده است.[۵]
در کتاب وسائل‌الشیعه، در بخش «نماز مسافر»، ۲۴۸ حدیث در باب احکام نماز مسافر نقل شده است.[۶] همچنین ۹۹ حدیث در بخش‌های مربوط به روزه مسافر آمده است.[۷]
نماز مسافر
برخی از احکام نماز مسافر به‌شرح زیر است:
- مسافر باید نمازهای ظهر و عصر و عِشا را شکسته بخواند؛ یعنی دورکعتی بخواند.[۸]
- مسافر از وقتی به حد ترخص برسد، باید نمازهایش را شکسته بخواند؛ یعنی به‌اندازه‌ای از شهرش دور شود که دیوار آن را نبیند و صدای اذان شهر را نشنود.[۹]
- اگر در سفر، وقت نماز شد؛ اما هنوز نماز نخوانده بود و پیش از تمام‌شدن وقت نماز به وطن رسید، باید نماز را کامل بخواند. همچنین اگر هنوز سفرش را شروع نکرده بود و وقت نماز شد، اما نمازش را نخواند و به مسافرت رفت، اگر وقت نماز باقی است، باید آن را شکسته بخواند.[۱۰]
- چنانچه نمازی قضا شود، همان‌گونه باید قضای آن خوانده شود؛ یعنی اگر باید شکسته می‌خوانده، لازم است شکسته قضا شود، هرچند در سفر نباشد. و چنانچه باید کامل می‌خوانده، باید به‌صورت کامل قضا شود، هرچند در سفر باشد.[۱۱]
- کسی که به‌قصد انجام‌دادن کار حرامی مانند دزدی سفر می‌کند، باید نمازش را کامل بخواند.[۱۲]
روزه مسافر
برخی از احکام روزه مسافر به این ترتیب است:
- مسافری که باید در سفر، نمازهای چهاررکعتی را دورکعتی بخواند، نباید روزه بگیرد و مسافری که نمازش را تمام می‌خواند، مثل کسی که شغلش مسافرت یا سفر او سفر معصیت است، باید در سفر روزه بگیرد.[۱۳]
- اگر روزه‌دار بعدازظهر مسافرت کند، باید روزه‌اش را تمام کند. اگر پیش از ظهر شرعی مسافرت کند، وقتی به حَدِّترخص برسد، باید روزۀ خود را باطل کند.[۱۴]
- مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد؛ ولی اگر برای فرار از روزه باشد، مکروه است.[۱۵]
- اگر مسافر، بعدازظهر، به وطنش یا جایی برسد که می‌خواهد ده روز در آن بماند، نباید آن روز را روزه بگیرد.[۱۶]
- اگر مسافر پیش از ظهر به وطنش یا به جایی برسد که می‌خواهد ده روز در آن بماند، چنانچه کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده، باید آن روز را روزه بگیرد و اگر انجام داده، روزۀ آن روز بر او واجب نیست.[۱۷]
دیدگاه اهل‌سنت
به‌گزارش سیدعبدالحسین شرف‌الدین (۱۲۹۰-۱۳۷۷ق)، فقیهان اهل‌سنت روزه‌گرفتن در سفر شرعی را جایز می‌دانند؛ یعنی فتوایشان این است که مسافر مجاز است که روزه بگیرد یا نگیرد.[۱۸] در خصوص خواندن نماز در سفر هم همین حکم دارند؛ به‌جز حَنَفی‌ها و کوفیان که معتقدند باید شکسته خوانده شود.[۱۹]
پانویس
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۴، ص۴۶۹.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۶۸۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۶۸۳-۷۰۷.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به علامه حلی، منتهی‌المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۳۱۵؛ فاضل کاظمی، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۳۳۲-۳۳۳.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به موسوی سبزواری، مهذب‌الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۳۰۹؛ سبحانی، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، ۱۳۸۱ش/۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۲۵.
- ↑ حر عاملی، وسایل‌الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۴۵۱-۵۳۹.
- ↑ حر عاملی، وسایل‌الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۱۷۳-۲۰۹.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۶۸۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۷۰۷.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۷۳۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۷۳۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۶۹۵.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۹۵۱.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۹۵۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۹۵۱.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۹۵۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۳۸۱، ج۱، ص۹۹۴.
- ↑ شرف‌الدین، موسوعة الامام شرف‌الدین، ۱۴۳۱ق، ج۴، ص۵۶.
- ↑ شرف‌الدین، موسوعة الامام شرف‌الدین، ۱۴۳۱ق، ج۴، ص۵۱.
یادداشت
منابع
- قرآن کریم.
- بنی‌هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن، توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۱ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل‌الشیعه، تحقیق و تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آل‌البیت، قم، مؤسسه آل‌البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- سبحانی، جعفر، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۱ش/۱۴۲۳ق.
- شرف‌الدین، سیدعبدالحسین، موسوعة الامام شرف‌الدین، بیروت، دار المؤرخ العربی، ۱۴۳۱ق.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- فاضل جواد کاظمی، جواد، مسالک الاَفهام الی آیات الاحکام، تصحیح محمدباقر شریف‌زاده، تهران، مرتضوی، ۱۳۶۵ش.
- مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، فروردین، ۱۴۱۳ق.