اماکن تخییر
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
اماکن تخییر یا اماکن اربعه، مکان‌هایی که مسافر اختیار دارد در آنجا نماز را کامل یا شکسته بخواند. طبق دیدگاه مشهور میان فقیهان شیعه، این مکان‌ها عبارت‌است از: مکه، مدینه، مسجد کوفه و حرم امام حسین(ع). فتوای گروهی از فقیهان این است که حکم تخییر، همه مکه و مدینه را شامل نمی‌شود؛ بلکه تنها مسجدالنبی و مسجدالحرام را دربرمی‌گیرد.
برخی از فقیهان هم گفته‌اند: حکم تخییر فقط در محدوده قدیم این مکان‌ها جاری است.
علت نام‌گذاری
اماکن تخییر به مکان‌هایی گفته می‌شود که مسافر می‌تواند در آنجا نماز را شکسته یا تمام بخواند. به جهت اینکه مسافر در این مکان‌ها میان شکسته‌خواندن نماز و کامل‌خواندن آن اختیار دارد، از آنها با نام اماکن تخییر یاد می‌شود. همچنین به‌لحاظ تعداد این مکان‌ها، آنها را اماکن اربعه (چهارگانه) می‌نامند.[۱]
مصادیق
گفته‌اند طبق دیدگاه مشهور فقیهان شیعه، شهرهای مکه و مدینه،[۲] و نیز مسجد کوفه و حرم امام حسین(ع) از اماکن تخییرند.[۳] شیخ طوسی گفته است: بنابر برخی روایات حکم تخییر، شهر کوفه[۴] و نجف[۵]را نیز دربرمی‌گیرد. برخی از فقیهان نیز شهر کوفه را از اماکن تخییر دانسته‌اند[۶] و برخی دیگر، آن را در مکه و مدینه به مسجد الحرام و مسجدالنبی منحصر کرده‌اند.[۷]
به سیدِ مرتَضی و ابن‌جُنَید نسبت داده‌اند که حکم تخییر و مُستَحَب‌بودن کامل‌خواندن نماز را نزد قبر همه امامان معصوم، جاری می‌دانستند.[۸] صاحب‌ْجواهر این دیدگاه را بی‌دلیل دانسته است.[۹]
احکام فقهی
فقیهان شیعه از اماکن تخییر در احکام نماز[۱۰] و عبادت استیجاری سخن گفته‌اند.[۱۱] بنابر نظر مشهور میان آنان، مسافر در اماکن تخییر، هم می‌تواند نماز را شکسته بخواند و هم کامل؛ اما مستحب است که کامل بخواند.[۱۲]
برخی دیگر از احکام فقهی اماکن تخییر عبارتند از:
- حکم تخییر به نماز اختصاص دارد و روزه را دربر نمی‌گیرد.[۱۳]
- بیشتر فقیهان گفته‌اند: احتیاط آن است که نمازی که از مسافر در اماکن تخییر قضا می‌شود، شکسته خوانده شود.[۱۴]
- به‌فتوای برخی از فقیهان، حکم تخییر در اماکن اربعه، استمراری است؛ یعنی نمازگزار می‌تواند هنگام خواندن نماز، نیتش را از نماز شکسته به نماز کامل یا از کامل به شکسته تغییر دهد.[۱۵]
- طبق فتوای برخی از فقیهان، حکم تخییر تنها در محدوده قدیم این اماکن جاری است.[۱۶]
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به یزدی طباطبایی، العروةالوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۲۴.
- ↑ حسینی عاملی، مفتاح الکرامه، داراحیاء التراث العربی، ج۳، قسم۱، ص۴۹۱.
- ↑ طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ص۱۲۴؛ علامه حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۶، ص۳۶۶.
- ↑ طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ص۱۲۴.
- ↑ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۴۱.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۵.
- ↑ ابن ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۲؛ علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۳۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۴، ص۳۳۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۴، ص۳۳۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شهید اول، البیان، ۱۴۱۲ق، ص۱۵۳.
- ↑ انصاری، المکاسب، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۴.
- ↑ طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ص۱۲۴.
- ↑ یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۱۸و۶۲۴.
- ↑ یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۲-۶۳؛ حسینی عاملی، مفتاح الکرامه، داراحیاء التراث العربی، ج۳، قسم۱، ص۳۹۸.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۶؛ یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۱۸.
- ↑ محمودی، مناسک عمره مفرده، ۱۴۲۹ق، ص۲۴۶.
منابع
- ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۰ق.
- انصاری، مرتضی بن محمدامین، المکاسب، قم، مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب، ۱۴۱۰ق.
- حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، مفتاح‌الکرامه فی شرح قواعد العلامه، تصحیح محمدباقر حسینی شهیدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- سیستانی، سیدعلی، منهاج‌الصالحین، قم، دفتر حضرت آیة‌الله سیستانی، ۱۴۱۷ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، البیان، تحقیق محمد حسون، قم، ۱۴۱۲ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعه فی احکام الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، ۱۴۱۹ق.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تصحیح سید محمدتقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ۱۳۸۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۰۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف‌الشیعه فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، منتهی‌المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع‌البحوث الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
- محمودی، محمدرضا، مناسک عمره مفرده، قم، نشر معشر، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
- همدانی، آقارضا بن محمدهادی، مصباح‌الفقیه، تصحیح محمد باقری، محمد میرزایی و سیدنورالدین جعفریان، قم، مؤسسة الجعفریه لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- یزدی طباطبایی، سید محمدکاظم، العروةالوثقی فیما تعم به البلوی، تصحیح احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۹ق.