فلسفتنا (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید محمدباقر صدر |
| تاریخ نگارش | ۱۳۷۹ق |
| موضوع | فلسفه |
| سبک | مقایسه‌ای |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ج |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالتعارف للمطبوعات، المجمع العالمی للشهید الصدر ... |
فلسفتنا، کتابی فلسفی تألیف سید محمدباقر صدر. این کتاب با انگیزه ارائه دیدگاه اسلام در برابر سایر نظام‌های فکری – فلسفی به‌ویژه مارکسیسم تألیف شده است. مؤلف، در مقدمه کتاب ضمن بررسی مکاتب مختلف فکری و اجتماعی و نقد آنها، به قابلیت‌های مکتب فکری اسلام پرداخته، ضرورت استفاده مسلمانان از این قابلیت‌ها را برای جبران عقب‌ماندگی‌های ناشی از انفعال در برابر بیگانگان، و نیز پاسخ‌گویی به مسائل مهم بشریت و ارائه نظام شایسته، مورد تأکید قرار داده است.
بخش اول کتاب به معرفت‌شناسی و بخش دوم به برخی از مباحث مهم و مناقشه‌برانگیز فلسفی، مانند علیت، خدا و ... اختصاص یافته است.
این کتاب به زبان‌های فارسی و انگلیسی ترجمه شده و بارها توسط ناشران گوناگون به چاپ رسیده است.
مؤلف کتاب
سید محمد باقر صدر (زادهٔ ۱۳۵۳ق/ ۱۳۱۳ش و درگذشتهٔ ۱۴۰۰ق/۱۳۵۹ش)، مرجع تقلید ، مفسّر و متفکر شیعه و فعال سیاسی عراقی. او علوم دینی را نزد آیت الله خویی و برخی از علمای بزرگ نجف آموخت، تحصیلاتش را پیش از ۲۰ سالگی به اتمام رساند و در حوزه علمیه نجف به تدریس علوم دینی پرداخت. سید محمد صدر، سید محمد باقر حکیم، سید کاظم حسینی حائری و سید محمود هاشمی شاهرودی برخی از معروف‌ترین شاگردان اویند. وی علاوه بر تدریس، تالیفاتی نیز داشت. کتاب‌های فلسفتنا، اقتصادنا و دروسٌ فی علم الاصول (مشهور به حلقات) از مهم‌تـرین آثار اوست.[۱]
محمدباقر صدر فعالیت‌های سیاسی نیز داشت. مشارکت در تشکیل حزب الدعوة الاسلامیة، صدور فتوای حرمت عضویت مسلمانان در حزب بعث عراق و برپایی چند راهپیمایی و تظاهرات در شهرهای شیعه‌نشین جنوب عراق و بغداد بخشی از اقدمات وی بود. مجموع این اقدامات سبب شد که رژیم بعث عراق او و خواهرش را دستگیر و به شهادت برسانند.[۲]
انگیزه تألیف
جریان یافتن اندیشهها، مفاهیم و فرهنگ‌های غربی در جوامع اسلامی نزاعی بین این جریان غربی و اندیشه‌های امت اسلامی پدید آورده است. در این معرکه، اسلام باید سخن بگوید و کلام اسلام حتما باید قوی، ژرف، صریح، روشن و جامع باشد. این کلام باید همۀ ابعاد وجود، زندگی، انسان، جامعه و دولت را در بر بگیرد تا امت اسلامی بتواند در این معرکه کلمة الله را فریاد بزند و دنیا را بدان دعوت بکند.
این کتاب بخشی از سخن اسلام در این راستاست. مسئلۀ وجود، آن گونه که باید در پرتو اسلام مطالعه شود، در این کتاب بررسی شده است و مباحثی دیگر در پی آن می‌آید که در آنها اسلام راه‌حل جذاب خود را برای مسائل مختلف وجود و حیات ارائه می‌کند.[۳]
وجوه امتیاز
برخی از وجوه امتیاز این کتاب را می‌توان این چنین برشمرد:
- مبتنی بودن مطالب کتاب بر منطق عقلی، نه بر مباحث دینی؛
- دخالت ندادن انگیزه‌های دینی در فهم افکار غربی به طور عام و مارکسیسم به طور خاص؛
- تلاش صدر برای شناخت غرب از منظر اسلامی و شرقی؛
- توان فکری و فلسفی صدر برای بحث، تحلیل و نقد آرا.[۴]
محتوای کتاب
فلسفتنا، مجموعه‌ی از مفاهیم اساسی در باب جهان و شیوۀ تفکر دربارۀ آن است. این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و دو بخش است.
مقدمه
در مقدمه، مسئله نظام اجتماعی، مهم‌ترین مسئله فکری انسان امروز معرفی شده است که در پاسخ به سؤال ذیل می‌توان خلاصۀ این مسئله را دریافت:
نظام شایسته‌ای که انسان را در زندگی اجتماعی به سعادت می‌رساند، کدام نظام است؟
مؤلف در این مقدمه ضمن بررسی مکاتب مختلف فکری و اجتماعی[یادداشت ۱] و نقد این مکاتب، به قابلیت‌های مکتب فکری اسلام پرداخته، ضرورت استفاده مسلمانان از این قابلیت‌ها را برای جبران عقب‌ماندگی‌های ناشی از انفعال در برابر بیگانگان، و نیز پاسخ‌گویی به مسائل مهم بشریت و ارائه نظام شایسته، مورد تأکید قرار داده است.[۵]
بخش اول
بخش اول کتاب، به معرفت‌شناسی اختصاص یافته است. این بخش در حقیقت مقدمه‌ای برای بخش دوم تلقی می‌شود و در آن مباحثی همچون منبع شناخت و ارزش شناخت مورد بررسی قرار می‌گیرد. مؤلف در این مباحث، به دنبال اثبات برتری عقل‌گرایی بر تجربه‌گرایی است.[۶]
بخش دوم
بخش دوم در ۵ فصل به بررسی برخی از مناقشات مهم فلسفی اختصاص یافته است.
- در فصل اول، برخی از مفاهیم فلسفه تبیین می‌شود.
- فصل دوم به توضیح درباره دیالکتیک اختصاص یافته است. آرای هگل و مارکس در این فصل مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد.
- بحث علیت در فصل سوم به بحث گذاشته می‌شود و مؤلف در این فصل به بررسی بعضی از شبهات راجع به علیت می‌پردازد.
- فصل چهارم با عنوان ماده یا خدا، اختلاف بین الاهیون و ماده‌گرایان را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. در این فصل در پرتو قوانین فلسفی و علوم طبیعی و انسانی مختلف، مفهوم مورد نظرِ الاهیون از عالم، صورت‌بندی و معرفی می‌شود.
- فصل پنجم به مسئلۀ ادراک می‌پردازد. در این فصل با مبنایی فلسفی و با استفاده از دانش‌های مختلف و مرتبط با موضوع، مانند علوم طبیعی و روان‌شناسی، مسئلۀ ادراک مورد بررسی قرار می‌گیرد.[۷]
وضعیت چاپ
فلسفتنا به چاپ‌های گوناگون رسیده و نیز یک ترجمه انگلیسی و چندین ترجمه فارسی از آن عرضه شده است. مشخصات برخی از ترجمه‌های فارسی منتشر شده از آن به شرح ذیل است:
- فلسفه ما (بررسی‌های بنیادی) درباره مکتب‌های مختلف فلسفی، به‌ویژه مکتب فلسفی اسلام، ماتریالیسم و دیالکتیک مارکسیسم، ترجمه و شرح محمدحسن مرعشی شوشتری، تهران: خرسندی، ۱۳۹۳؛
- فلسفه ما، ترجمه سیدابوالقاسم حسینی (ژرفا)؛ [برای] پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر، قم: دار الصدر، ۱۳۹۳؛
- تئوری شناخت در فلسفه ما، مترجم حسین حسینی، تهران: بدر، ۱۳۵۹؛ ترجمه بخش‌هایی از کتاب فلسفتنا؛
- جهان‌بینی در فلسفه ما، مترجم حسین حسینی، تهران: بدر، ۱۳۶۲؛ ترجمه بخش اول و سوم کتاب فلسفتنا.
پانویس
- ↑ «نوآوری‌ها و ابتکارات شهید صدر در اصول فقه شیعه»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «شهادت آیت اللّه سید محمدباقر صدر و خواهرش بنت الهدی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ صدر، فلسفتنا، ۱۴۰۲ق، ص۶.
- ↑ رائد جبار کاظم، «المحاضرات: قراءة فی کتاب "فلسفتنا" سید محمد باقر الصدر»، ص۱۴۵.
- ↑ صدر، فلسفتنا، ۱۴۰۲ق، ص۱۱-۵۳.
- ↑ صدر، فلسفتنا، ۱۴۰۲ق، ص۷-۸.
- ↑ صدر، فلسفتنا، ۱۴۰۲ق، ص۸.
یادداشت
- ↑ مانند سرمایه‌داری و مارکسیسم
منابع
- رائد جبار کاظم، «المحاضرات: قراءة فی کتاب "فلسفتنا" سید محمد باقر الصدر»، دراسات فلسفیة، شماره۲۰، سال هشتم، ۲۰۰۷م.
- «شهادت آیت اللّه سید محمدباقر صدر و خواهرش بنت الهدی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید ۵ تیر ۱۴۰۲ش.
- صدر، سید محمدباقر، فلسفتنا، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ دوازدهم، ۱۴۰۲ق.
- «نوآوری‌ها و ابتکارات شهید صدر در اصول فقه شیعه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب ۱۹ فروردین ۱۴۰۰، تاریخ بازدید ۵ تیر ۱۴۰۲ش.