روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (کتاب)

روضات الجنات

اطلاعات کتاب
نویسنده	سید محمدباقر خوانساری
موضوع	دایرة المعارف اعلام
زبان	عربی
مجموعه	۸ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	مکتبة اسماعیلیان
نسخه الکترونیکی	https://lib.eshia.ir/10983

رَوضاتُ الجَنّات فی اَحوالِ العُلماء و السادات کتابی در شرح حال بزرگان و به‌ویژه علمای شیعه، نوشته سید محمدباقر خوانساری به زبان عربی. کتاب شامل معرفی علما، فلاسفه، اهل عرفان، ادیبان تا زمان نویسنده و همه مشاهیر در هر صنفی بوده و ترتیب آن برحسب حروف الفبا در حروف اول و دوم نام افراد است. دسته‌بندی کلی کتاب به دو بخش فقها و بزرگان غیر فقیه از شیعه و سنی است. ذیل هر نامی، نام، نسب، کتاب‌ها و نیز جرح و تعدیل و توثیقات وی ذکر شده است. بر این اساس کتاب روضات از نام ابراهیم بن محمد سعید بن هلال ثقفی (در ابتدای جلد اول) آغاز و به یوسف بن عبدالله (در پایان جلد هشتم) ختم می‌شود.

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: سید محمدباقر خوانساری

نسب سید محمدباقر خوانساری به خاندان روضاتی می‌رسد. تحصیلات خود را در خوانسار، نزد جدش جعفر بن حسین خوانساری آغاز کرد و در اصفهان از محضر سید محمدباقر شفتی و در کربلا از سید ابراهیم موسوی قزوینی کسب دانش کرد. او از پدر و برخی بزرگان و استادانش اجازه روایت و اجتهاد گرفت.

مهم‌ترین اثر وی، روضات الجنات است که به سبب نگارش آن به صاحب روضات معروف گردید. شریعت اصفهانی، ابوتراب خوانساری و سید محمدکاظم طباطبایی یزدی از مهمترین شاگردان او به شمار می‌آیند و از برجسته‌ترین فرزندان او می‌توان به میرزا محمد مسیح و میرزا احمد اشاره کرد.

خوانساری در ۱۳۱۳ق در اصفهان درگذشت و در تخت فولاد به خاک سپرده شد.

موضوع کتاب

علم تاریخ در اسلام شاخه‌های بسیاری دارد از جمله شامل مغازی(جنگ‌ها)، سیره‌ها، علم رجال، الملل و النحل و.. می‌شود. اندیشمندان نیز در این زمنیه‌ها تألیفات گوناگونی دارند، بعضی شرح‌حال راویان و برخی شرح حال ادیبان را نگارش کرده‌اند. جمع‌آوری همه شاخه‌های علم تاریخ و نگارش آنها در یک کتاب به ندرت اتفاق افتاده است. برخی کتاب‌ها را می‌توان جزء این دسته نادر نامید از جمله: کتاب وفیات الاعیان، اثر ابن خَلِّکان، کتاتب الوافی بالوفیات، نوشته صَفَدی و نیز کتاب روضات الجنات، اثر سید خوانساری.

موضوع و محتوا

موضوع کتاب شرح حال و معرفی علما، حکیمان، اهل عرفان، ادیبان و مشاهیر شیعه و سنی تا زمان نویسنده است. کتاب برحسب حروف الفبا در حروف اول و دوم نام افراد، باب‌بندی و مرتب شده و بیشتر باب‌های آن شامل ۲۸ قسمت است.

مطالب کتاب در دو بخش کلی فقها و بزرگان غیر فقیه از شیعه و سنی دسته‌بندی شده است مثلاً اسامی فقهای شیعه که نام آنان با همزه شروع شده، اسامی حکمایی که نامشان با همزه شروع شده، اسامی دیگر فضلای شیعه و سنی که نامشان با همزه شروع شده، اسامی ادیبان در این کتاب وجود دارد. غالبا ذیل هر نام، اسم، نسب، آثار و نیز جرح و تعدیل و توثیقی نیز ذکر شده است.

این کتاب فهرست اعلام نیز دارد.

• جلد اول از ابراهیم بن محمد سعید بن هلال ثقفی آغاز می‌شود و به احمد بن القاضی محمود ختم می‌شود و ۱۲۳ مدخل دارد.
• جلد دوم از اسحاق بن مرار شیبانی کوفی آغاز و به سید حیدر آملی ختم می‌شود و ۱۰۳ مدخل دارد.
• جلد سوم از حاتم بن عنوان بلخی شروع و با زید بن الحسن النحوی پایان مییابد. این جلد شامل ۸۶ مدخل است.
• جلد چهارم از سالم بن محفوظ حلی آغاز و به عنایة الله القهبایی الاصفهانی ختم می‌شود. این جلد ۱۱۳ مدخل دارد.
• جلد پنجم از عاصم بن بهدله کوفی شروع شده و در پایان به لطف الله بن عبدالکریم عاملی میپردازد. این جلد ۱۲۴ مدخل را شامل می‌شود.
• جلد هفتم از شهید اول محمد بن مکی العاملی تا محمد بن احمد ابوریحان بیرونی را در بر دارد. این جلد دارای ۷۷ مدخل است.
• جلد هشتم از محمد بن محمد احمد غزالی آغاز و به یوسف بن عبدالله ختم می‌شود. در این جلد ۸۸ مدخل بحث شده است.

انگیزه تألیف

مؤلف می‌گوید ۳۰ سال عمر خود را روی این کتاب گذاشته تا بتواند درباره شرح حال صاحبان تصنیف، این اطلاعات را در ۸ جلد ارائه نماید.

نگارش کتاب در ۲ ذی‌الحجه ۱۲۸۶ق به پایان رسیده است. مؤلف می‌نویسد: به مناسبت شرح حال هر بزرگی در خصوص عقیده و مسلکی که داشته بحث دقیقی به عمل آورده و مسائل بسیاری را بر خلاف سایر کتب تراجم در مورد شهرها بیان کرده است.

شروح و تعلیقات

• نفحات الروضات این کتاب تلخیص و مختصر روضات الجنات و تألیف محمدباقر الفت اصفهانی آن را نوشته است. نفحات الروضات در مکتب القرآن تهران در ۱۴۱۳ق، به تحقیق و تعلیق سید احمد روضاتی منتشر شده است.

• کلمات علی ساحل البحر أو حواشی الروضات این کتاب حاشیه ای بر روضات نوشت. محمدباقر الفت اصفهانی است و در مکتب القرآن تهران در ۱۴۱۳ق، به تحقیق و تعلیق سید احمد روضاتی منتشر شده است.

• اغلاط الروضات تعلیقه‌ای است بر روضات الجنات. این کتاب تقریر دروس محمدرضا مسجدشاهی است و به سعی عبدالحجه بلاغی نگاشته شده که در چاپخانه مظاهری قم، در جمادی الثانی ۱۳۶۸ق به چاپ رسیده است.

جستار های وابسته

• سید محمدعلی روضاتی

پیوند به بیرون

• دانشنامه جهان اسلام