مسئله حجاب (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مرتضی مطهری |
| موضوع | حجاب و پوشش زن |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | یک جلد |
| ترجمه به دیگر زبانها | عربی، روسی و ترکمنی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | صدرا |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۴۷ش |
| نوبت چاپ | چاپ اول |
| نسخه الکترونیکی | کتاب چاپی / کتاب گویا |
مسئلهٔ حجاب کتابی از مرتضی مطهری است که به بررسی حجاب و پوشش زنان از منظر اسلام میپردازد. این کتاب حاصل سلسله درسها و مباحث مطهری در جلسات انجمن اسلامی پزشکان بوده که در سال ۱۳۴۷ش بهصورت کتاب منتشر شده است. بهگفته مطهری، هدف از طرح این مباحث، جلوگیری از انحرافات عملی در زمینه حجاب و پاسخگویی به شبههافکنیهای مخالفان اسلام درباره حجاب و مسائل مرتبط با زنان بوده است. وی موضوع حجاب را در پنج محور اصلی بررسی کرده است: تاریخچه حجاب، علت پیدایش آن، فلسفه پوشش در اسلام، پاسخ به اشکالات مخالفان حجاب و تبیین حجاب اسلامی.
پس از انتشار، مسئله حجاب با نقدهایی از سوی برخی روحانیان سنتی مواجه شد؛ نقدهایی که عمدتاً ناظر به پوشش صورت و دستها و اشتغال زنان در خارج از خانه بودند. در پاسخ به این انتقادات، کتابی با عنوان «پاسخهای استاد به نقدهایی به کتاب مسئله حجاب» منتشر شد که شامل پاسخهای مطهری به برخی از این نقدهاست.
کتاب مسئله حجاب از جمله آثار پرفروش محسوب میشود و تا سال ۱۴۰۲ش، بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار نسخه از آن در ۱۳۷ نوبت توسط انتشارات صدرا چاپ شده است. این اثر به زبانهایی همچون عربی، روسی و ترکمنی نیز ترجمه شده است.
جایگاه
کتاب مسئله حجاب از معروفترین آثار درباره حجاب[۱] و از مهمترین آثار مرتضی مطهری، اندیشمند شیعی، به شمار میرود. این اثرِ جریانساز و تأثیرگذار در جامعه، بهویژه در فاصله سالهای ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ش دانسته شده است؛ تا جایی که گفتهاند سخنگفتن و نگارش کتاب درباره حجاب، پیش و پس از انتشار این اثر، تفاوت چشمگیری داشته است.[۲] این کتاب، مرجع بسیاری از آثار تألیفشده درباره حجاب پس از انقلاب اسلامی ایران محسوب میشود.[۳]
رسول جعفریان، پژوهشگر و روحانی شیعه، این اثر را کتابی منسجم و ممتاز با نثری شیوا توصیف کرده و استدلالهای آن را متناسب با فرهنگ رسمی و جاری ایران دانسته است. به باور او، «مسئله حجاب» مهمترین و برای بسیاری از خوانندگان، تنها کتابی بود که توانست مسئله حجاب را توجیه کند و ذهن جوانان را قانع سازد.[۴]
گفته شده این کتاب، نقش برجستهای در خنثیسازی سیاست ترویج بیحجابی از سوی رژیم پهلوى ایفا کرده است.[۵] نویسنده در مقدمه کتاب، به تأثیر گسترده آن در اصلاح باورهای نسل جوان اشاره کرده و تصریح میکند که مباحث کتاب حتی موجب شد برخی از زنان روشنفکر در نگرش خود تجدیدنظر کنند.[۶] کتاب «مسئله حجاب» پنجمین اثر معرفیشده در سلسله نشستهای «صد کتاب ماندگار قرن» بود؛ نشستی که با هدف پاسداشت آثار برتر ایرانیان در یک قرن اخیر، در اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.[۷]
این کتاب نخستینبار در سال ۱۳۴۷ش بههمت انجمن اسلامی پزشکان منتشر شد[۸] و از جمله آثار پرفروش محسوب میشود. تا سال ۱۴۰۲ش، بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار نسخه از آن در ۱۳۷ نوبت توسط انتشارات صدرا چاپ شده است.[۹] این اثر به زبانهایی مانند عربی،[۱۰] روسی،[۱۱] و ترکمنی[۱۲] نیز ترجمه شده است
هدف و انگیزه
بهگفته مطهری، هدف از نگارش این کتاب، مقابله با انحرافات عملی در زمینه حجاب و پاسخگویی به شبههافکنیهای مخالفان اسلام درباره حجاب و مسائل مرتبط با زنان بوده است.[۱۳] همچنین گفته شده است که مطهری در این اثر کوشیده تا باورهای یک نسل را به مسئله حجاب، نگاه اسلام به زن و جایگاه پوشش در این دین اصلاح کند و به دروغها و شبهاتی که به نام اسلام درباره حجاب بازتاب یافتهاند، پاسخ دهد.[۱۴]
نویسنده
مرتضی مطهری (۱۲۹۹–۱۳۵۸ش) فقیه، متفکر، فیلسوف و اسلامشناس بود[۱۵] که از نظریهپردازان و زمینهسازان اصلی انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ش بهشمار میرود.[۱۶] از جمله استادان برجسته او میتوان به آیتالله بروجردی، امام خمینی، علامه طباطبائی، سید محمدرضا گلپایگانی، سید محمد محقق داماد، سید احمد خوانساری و میرزا مهدی آشتیانی اشاره کرد.[۱۷]
مطهری در کنار تدریس، آثار متعددی در حوزههای گوناگون اسلامی تألیف کرد که از جمله آنها میتوان به نظام حقوق زن در اسلام، «اخلاق جنسی» و «زن و مسائل قضایی و سیاسی» اشاره کرد؛ آثاری که بهویژه به موضوع زن در اسلام پرداختهاند.[۱۸]
محتوا و ساختار
کتاب مسئله حجاب، حاصل سلسله درسها و مباحث مرتضی مطهری در جلسات انجمن اسلامی پزشکان است که با اصلاحات و افزودههایی تدوین و در قالب کتاب منتشر شد.[۱۹] براساس مقدمه کتاب، حدود یکسوم مطالب در چاپ دوم به آن افزوده شده است. در این چاپ، ضمن افزودن مطالب تکمیلی در فصلهای مختلف، فصلی جدید با عنوان «شرکت زن در مجامع» به پایان کتاب اضافه شده است. همچنین فتواها تکمیل و بسط داده شده، منابع روایات به پاورقیها افزوده شده و در پایان کتاب نیز فهرست اعلام، کتابها، اماکن، آیات و احادیث آمده است.[۲۰] این کتاب در پنج بخش سامان یافته است:
- بخش اول: بررسی تاریخچه حجاب در ملتهای مختلف از جمله یهود، ایران باستان، جاهلیت عرب و هند، با هدف اثبات وجود حجاب پیش از اسلام در فرهنگهای گوناگون.
- بخش دوم: تحلیل علل پیدایش حجاب در اقوام و ملل مختلف از منظر فلسفی، اجتماعی، اقتصادی، روانی و فردی؛ در این بخش، حیا، ستر و پوشش بهعنوان ارزشی برای تعالی زن در جامعه معرفی میشود.
- بخش سوم: تبیین فلسفه پوشش در اسلام.
- بخش چهارم: پاسخگویی به ایرادها و اشکالات مخالفان حجاب و پوشش.
- بخش پنجم: بررسی حجاب اسلامی با استناد به آیات، روایات و سیره مسلمانان.[۲۱]
از جمله پرسشهایی که در این کتاب به آنها پاسخ داده شده، عبارتاند از: «آیا حجاب مختص اسلام است و آن را مسلمانها وارد ایران و دیگر مناطق کردند؟»، «چرا باید حجاب داشت؟»، «چرا مردان حجاب ندارند؟» «محدوده حجاب چیست؟» «تفاوت عشق و هوس چیست؟» «آیا حجاب با اصل آزادی منافات ندارد؟» «کیفیت حجاب و پوشش باید چگونه باشد؟»، «آیا پوشش چادر اجباری است؟»، «آیا اسلام طرفدار پردهنشینی و زندانی بودن زن در خانه است یا طرفدار پوشش زن در حضور مردان بیگانه؟»، «آیا میان پردهنشینی و اختلاط با مردان بیگانه، راه حل میانهای وجود دارد؟»[۲۲]
دیدگاهها
برخی از دیدگاههای شهید مطهری در کتاب مسئله حجاب درباره پوشش زنان از این قرار است:
فلسفه حجاب
مرتضی مطهری بر این باور است که ریشه و باطن مسئه حجاب در اسلام آن است که اسلام، برخلاف فرهنگ غربی، انواع لذتهای جنسی را به محیط خانوادگی و در قالب ازدواج قانونی منحصر کرده و اجتماع را صرفاً برای کار و فعالیت تعریف کرده است. در نگاه اسلامی، مردان، تنها در چارچوب خانواده و از طریق ازدواج و پذیرش تعهدات مشخص، مجاز به بهرهمندی جنسی از زنان بهعنوان همسران قانونی هستند؛ اما هرگونه کامجویی در محیط اجتماع ممنوع شمرده میشود.[۲۳]
از دیدگاه مطهری، فلسفه حجاب و محدودسازی کامیابیهای جنسی به محیط خانوادگی و همسران مشروع، آثار متعددی دارد. از جنبه روانی، موجب بهداشت روانی فردی میشود؛ از جنبه خانوادگی، به تحکیم روابط اعضای خانواده و افزایش صمیمیت میان زوجین میانجامد؛ از جنبه اجتماعی، سبب حفظ نیروی کار و استواری اجتماع میگردد؛ و از منظر جایگاه زن در برابر مرد، موجب ارتقای ارزش و احترام زن در نگاه مرد میشود.[۲۴]
اسلام با اختلاط مخالف است نه با شرکت زن در مجامع ولو با حفظ حریم. اسلام میگوید: نه حبس و نه اختلاط بلکه حریم.... شرکت مختلط زن و مرد در برخی مجامع، مانند برخی مشاهد مشرّفه که در زمان ما محل ازدحام فوق العاده است، برخلاف مرضی شارع مقدس اسلام است...[۲۵]
علت پیدایش حجاب
نویسنده در بخشی از کتاب، دیدگاههای رایج درباره علت پیدایش حجاب را رد میکند؛ دیدگاههایی همچون میل به ریاضت، تمایل مرد به استثمار زن، حسادت و خودخواهی مرد، نبود امنیت و عدالت اجتماعی و احساس حقارت زن نسبت به مرد به دلایلی مانند نقص عضو یا عادت ماهانه. او در برابر این نظریات، علت اصلی پیدایش حجاب را تمایل طبیعی زن به پوشش در برابر مرد و حفظ موقعیت و منزلت خود در برابر مردان میداند.[۲۶]
حضور زن در اجتماع
مطهری بر این باور است که اسلام نه طرفدار زندانی کردن زن در خانه است و نه مانند فرهنگ غربی، اختلاط زن و مرد در اجتماع را میپسندد. از دیدگاه اسلام، حضور زنان در جامعه با رعایت عفاف، حفظ حریمها و پرهیز از اختلاط با مردان، هیچگونه منع شرعی ندارد. سنت مسلمانان از زمان پیامبر(ص) نیز بر همین اساس بوده است.[۲۷]
مطهری تأکید میکند که زندانی کردن زن در خانه، نوعی مجازات موقت بوده که در اسلام تنها برای زنان بدکار وضع شده است و نمیتوان آن را بهعنوان یک اصل اسلامی تلقی کرد.[۲۸]
او با ردّ دیدگاه مخالفان حجاب که معتقدند حجاب موجب کنار گذاشتن و فلج کردن نیروی نیمی از افراد جامعه میشود، تصریح میکند که آنچه استعدادهای زن را محدود میسازد، حجاب بهمعنای حبس زن در خانه و محرومیت از فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است؛ در حالی که چنین برداشتی در اسلام وجود ندارد. اسلام نهتنها با تحصیل زنان مخالفتی ندارد، بلکه فعالیتهای فرهنگی و اقتصادی آنان را نیز مجاز میداند.[۲۹]
حد و مرز پوشش
نویسنده در بحث حدود پوشش زن، پوشاندن تمام بدن بهجز گردی صورت و دستها تا مچ را واجب دانسته و آن را از مسلمات فقه اسلامی میشمارد.[۳۰] او با اشاره به اختلاف نظر میان فقیهان درباره پوشش صورت و دستها، این پوشش را واجب نمیداند.[۳۱] به باور مطهری، واجب نبودن پوشش صورت و دستها برای زنان، بهمنظور جلوگیری از سختی و مشقت در زندگی و فراهمسازی امکان فعالیتهای عادی برای آنان در اجتماع است.[۳۲]
او پوشش یا عدم پوشش صورت و دستها را مرز میان زندانی بودن یا آزاد بودن زن در خانه میداند و معتقد است ایرادهایی که مخالفان حجاب مطرح میکنند، تنها در صورتی وارد است که پوشش صورت و دستها نیز واجب شمرده شود.[۳۳] از نظر وی، قائل شدن به وجوب پوشش صورت و دستها، بهمعنای محدودسازی زن به فضای خانه و ممنوعیت حضور و فعالیت او در اجتماع است.[۳۴] مطهری در کتاب خود، دلایل موافقان و مخالفان وجوب پوشش گِردی صورت و دستها را بررسی کرده و نقدهایی بر دیدگاه موافقان وارد ساخته است.[۳۵]
نقدها
کتاب مسئله حجاب پس از انتشار، با نقدهایی از سوی برخی روحانیان سنتی مواجه شد. گفته شده این نقدها عمدتاً متوجه دیدگاه مطهری بودند که نشاندادن صورت و دستهای زنان و نیز اشتغال آنان با حفظ حجاب در خارج از خانه را جایز دانسته بود.[۳۶] برای نمونه، در سال ۱۳۴۹ش، نقدهایی از سوی محمدتقی شریعتمداری، مجتهد شیعی و از شاگردان شهید مطهری، مطرح شد و در اختیار مطهری قرار گرفت. وی نیز به این نقدها پاسخ داد و مجموعه نقدها و پاسخها در کتابی با عنوان «پاسخهای استاد به نقدهایی به کتاب مسئله حجاب» منتشر شد.[۳۷]
از دیگر نقدهای مطرحشده میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نقد محمدتقی صدیقین اصفهانی در کتاب «تفسیر آیه جلباب»
- نقد احمد محسنی گرکانی در حاشیه کتاب «حجاب در اسلام» نوشته قوامالدین محمد وشنوی
- نقد ابوالقاسم اشتهاردی در کتاب «الحجاب فی الاسلام»
- نقد مهدی شریعتی نیاسر در کتاب «حل مسئله حجاب»[۳۸]
پانویس
- ↑ «بهترین کتاب در مورد حجاب»، مجله فراکتاب.
- ↑ «مسئله حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ «نمایشگاه مجازی کتابشناسی حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ جعفریان، رسائل حجابیه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۱۱۱ و ۱۱۱۲.
- ↑ «فلسفه حجاب بالا بردن ارزش زن است»، خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۲.
- ↑ «مسئله حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ جعفریان، رسائل حجابیه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۱۱۱؛ «نمایشگاه مجازی کتابشناسی حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ «مسئله حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ «مساله حجاب»، خانه کتاب و ادبیات ایران.
- ↑ «ترجمه «مسأله حجاب» شهید مطهری به زبان روسی»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ «ترجمه «مسئله حجاب» به زبان تركمنی»، خبرگزاری ایبنا.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۱ و ۱۲.
- ↑ «مسئله حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۷، ص۱۷۸.
- ↑ اسحاقی، زندگینامه و انديشههای استاد شهيد مرتضی مطهری، ۱۳۸۷ش، ص۴۸ و ۴۹.
- ↑ اسحاقی، زندگینامه و انديشههای استاد شهيد مرتضی مطهری، ۱۳۸۷ش، ص۳۰ و ۳۱.
- ↑ «دستهبندی موضوعی آثار استاد شهید آیتالله مطهری»، وبگاه انتشارات صدرا.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۵ و ۱۲.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۳ و ۱۴.
- ↑ «مسئله حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۵ و ۱۶؛ «معرفی کتاب مسئله حجاب»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۷۶ و ۷۷.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۷۶.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۲۲۰.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۳۱–۶۳.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۹ و ۲۲۰.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۹.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۸۴.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۶۵.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۰ و ۱۷۱.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۱.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۰.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۶۸ و ۱۶۹.
- ↑ نگاه کنید به: مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۲–۲۰۰.
- ↑ «نمایشگاه مجازی کتابشناسی حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- ↑ مطهری، پاسخهای استاد به نقدهایی به کتاب مسئله حجاب، ۱۴۰۲ش، ص۳؛ جعفریان، رسائل حجابیه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۱۱۲.
- ↑ جعفریان، رسائل حجابیه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۱۱۲؛ «نمایشگاه مجازی کتابشناسی حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
منابع
- اسحاقی، حسین، زندگینامه و انديشههای استاد شهيد مرتضی مطهری، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۷ش.
- «ترجمه «مسأله حجاب» شهید مطهری به زبان روسی»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آبان ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
- «ترجمه «مسئله حجاب» به زبان تركمنی»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ فروردین ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۴ش.
- جعفریان، رسول، رسائل حجابیه، قم، دلیل ما، ۱۳۸۰ش.
- خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- «مسئله حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۱ تیر ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۲۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
- «مساله حجاب»، خانه کتاب و ادبیات ایران، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
- مطهری، مرتضی، پاسخهای استاد به نقدهایی به کتاب مسئله حجاب، تهران، انتشارات صدرا، ۱۴۰۲ش.
- مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۷ش.
- «معرفی کتاب مسئله حجاب»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۲۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
- «نمایشگاه مجازی کتابشناسی حجاب»، وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۴ش.