مراقد المعارف (کتاب)

مراقد المعارف

اطلاعات کتاب
نویسنده	محمد حرزالدین
موضوع	معرفی بارگاه‌ها و مراقد
سبک	تاریخی
زبان	عربی
به تصحیح	محمدحسین حرزالدین
تعداد جلد	۲ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	سعید بن جبیر

مَراقِدُ الْمَعارف فی تَعْیینِ مراقد العَلَویّین وَ الصَّحابةِ وَ التّابعینَ و الرُّواةِ وَ الْعُلَماءِ وَ الْاُدَباءِ وَ الشُّعَراء کتابی به زبان عربی از شیخ محمد حرزالدین (متوفای ۱۳۶۵ق) است. این اثر، در معرفی آرامگاه و بارگاه شخصیت‌های سرشناس نگاشته شده و مؤلف تلاش کرده تا مرقد، صاحب قبر و ویژگی‌های تاریخی و جغرافیایی آن مکان را روشن سازد.

نویسنده

مقالهٔ اصلی: محمد حرزالدین

شیخ محمد حرزالدین (درگذشته ۱۳۶۵ق) از رجالیان شیعه در قرن چهاردهم قمری و مشهورترین فرد خاندان حرزالدین است. وی از شاگردان میرزاحسین خلیلی تهرانی، محمدطه نجف، آخوند خراسانی و سید محمدکاظم طباطبایی یزدی بود. از شاگردان مشهور وی می‌توان به سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی اشاره کرد. نزدیک هفتاد اثر در علوم گوناگون به او نسبت داده‌اند که معارف الرجال مشهورترین اثر اوست.

انگیزه تألیف

به گفته حرزالدین در مقدمه اثر، هنگامی که او کتاب معارف الرجال را می‌نوشته، به نکات تاریخی و رجالی مهمی درباره محل دفن افراد و آن‌چه به مراقد آنان متعلق است، دست یافته که اطلاعات قابل توجهی بوده و جمع‌آوری آن‌ها کتاب جداگانه‌ای را می‌طلبید که آن را مراقد المعارف نام نهاد و در آن به علویان، صحابه، تابعان، عالمان، راویان، ادباء و شعرا و پادشاهان و دیگران پرداخت. وی تصریح می‌کند که کتاب را در پاسخ به سؤالات تعداد کثیری از مردم نگاشته که از اواخر قرن سیزدهم تا میانه قرن چهاردهم از او درباره اشخاصی که به زیارت‌شان می‌رفتند و درباره صاحب قبر جهل داشتند، می‌پرسیدند و او در این کتاب تلاش کرده تا آنان را بشناساند.

سخن محقق کتاب

محمدحسین حرزالدین از نوادگان مؤلف در ابتدای کتاب، این اثر را مملوّ از نکات تاریخی، عکس‌های قدیمی و فایده‌های رجالی معرفی می‌کند که وقایع و جنگ‌ها را در بر دارد و بر ضبط شجره‌نامه سادات علوی هم مشتمل است. او همچنین به انتساب طایفه‌ای و قبیله‌ایِ بسیاری از معارف و اَعلام هم پرداخته است. به گفته محقق کتاب، تمام اهتمام نویسنده، معرفی دقیق محل آرامگاه شخصیت‌ها و چهره‌های سرشناس بوده که آن را با قرائن تاریخی و شواهد علمی مشخص سازد. وی با امکاناتی که در دست داشته، حدود و مشخصات قبور و بقعه را از نظر مکانی معین کرده و کشور، شهر، روستا، رودخانه، کوه و دشت‌های پیرامون آن را نیز توصیف می‌کند. وی همچنین به معرفی شخصیت‌ها و شرح‌حال آنان پرداخته و از برخورد و موضع‌گیری آن‌ها با خلفای هم‌عصر و زمانه خود هم بحث می‌کند.

محتوا

آقابزرگ تهرانی، نام کتاب را «رِسالةٌ فی مَراقِدِ الْمَعارفِ مِنَ الرِّجال» معرفی می‌کند. این اثر در دو جلد منتشر شده و مجموع آن مشتمل بر ۲۶۲ شرح‌حال و معرفی مرقد است که ۹۶ تن از آن‌ها طالبیان، علویان، سادات و امام‌زادگان هستند و ۱۶۵ تن دیگر را انبیا، صحابه، تابعان، علما و شاعران شامل می‌شوند. جلد اول با ابرهیم خلیل آغاز شده و با ابوجعفر محمد بن حسن طوسی پایان می‌یابد. آغازگر مطلب جلد دوم، عنوان عالم و علویان را دارد و یمانی (صافی صفا) هم بخش پایانی کتاب است.

ویژگی‌ها

محقق کتاب معتقد است مؤلف با توجه سفرهای متعددی که داشته، آن‌هم در روزگاری که وسائل نقلیه مانند امروز فراهم نبوده؛ به جستجو، تحقیق و مطالعه دقیق درباره آرمگاه‌ها و مراقد پرداخته و در این مسیر رنج‌های بسیاری مرتکب شده تا از نزدیک این مراقد را ببیند و زیارت کند؛ از این رو بسیاری از مطالب ناشناخته را برای مخاطب فاش ساخته است.

نویسنده حدود ۸۴ عکس از بارگاه، صحن، گنبد، مناره، ضریح و سنگ قبر در کتاب خود آورده، هر چند برخی از آن‌ها وضوح چندانی ندارد.

منابع

مؤلف بیشتر آرامگاه‌ها را از نزدیک مشاهده کرده و علاوه بر آن از منابع تاریخی، جغرافیایی، حدیثی، تفسیری، رجالی و انساب هم بهره برده است. از جمله آثار مشهوری که در دسترس مؤلف بوده، می‌توان به این کتب اشاره کرد:

القاموس، معجم البلدان، مراصد الاطلاع، تاریخ طبری، الکامل فی التاریخ، المختصر فی اخبار البشر، الحوادث الجامعة، سلافة العصر، عمدة الطالب، لباب الالباب، سبائک الذهب، المجدی، امالی طوسی، امالی مفید، ارشاد مفید، امالی صدوق، مناقب ابن شهرآشوب، محاسن برقی، فضائل ابن شاذان، اصول کافی، الاختصاص، بحارالانوار، فهرست ابن ندیم، فهرست طوسی، رجال کشی، وفیات الاعیان، رجال برقی، خلاصة الاقوال، رجال ابوعلی، امل الآمل، ریاض العلماء، رحلة ابن جبیر، الاستیعاب، اسد الغابة، لؤلؤة البحرین، روضات الجنات، تفسیر عیاشی، مجمع البیان، نسمة السحر، مقاتل الطالبیین، جامع الاصول و ده‌ها کتاب دیگر.

چاپ

کتاب مراقد المعارف دارای چاپ‌های متعددی بوده و در دو جلد به چاپ رسیده است. محمدحسین حرزالدین نوه مؤلف به تحقیق اثر پرداخته و در مقدمه کتاب از زندگی‌نامه جدّ خود گفته و توصیفی از چگونگی نگارش کتاب آورده است.

جستارهای وابسته

• معارف الرجال

پیوند به بیرون

• متن کتاب مراقد المعارف