الاصول العامة للفقه المقارن (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید محمدتقی حکیم (۱۳۰۱-۱۳۸۱ش) |
| موضوع | اصول فقه مقارن |
| سبک | اصول فقه مقایسه ای |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مجمع جهانی اهل بیت(ع) |
| تاریخ نشر | ۱۴۲۷ق |
| نسخه الکترونیکی | https://lib.eshia.ir/13003/1/0 |
الاصول العامة للفقه المقارن کتابی به زبان عربی از سید محمدتقی حکیم (۱۳۰۱-۱۳۸۱ش) است که در زمینه مقایسه دانش اصول فقه بین علمای شیعه و سنی نوشته شده است. نویسنده، ابتدا جزوه مطالب کتاب را برای دانشجویان سال سوم و چهارم دانشکده فقه نجف تدریس و سپس آن را به صورت کتاب تألیف کرده که توسط چندین انتشاراتی به چاپ رسیده است. این کتاب در پنج فصل در مباحث مقدماتی و پنج باب در مسائل اصول فقه مقارن و یک خاتمة المطاف و یک ختام الحدیث نگارش و از منابعی در زمینه اصول فقه و حدیث و درایة و تاریخ در تأليف آن استفاده شده است. کتاب در روش بحث بین دو جنبه تاریخی و تحلیلی مباحث جمع کرده است.
جایگاه و اهمیت کتاب
الاصول العامة للفقه المقارن نخستین کتابی است که از سوی یک فقیه شیعه به صورت کامل با موضوع اصول مقارن نگاشته شده است.[۱] پیش از آن فقط در کتاب عدة الاصول اثر شیخ طوسی و الذریعه اثر سید مرتضی گاه مطالب مقارنه‌ای دیده می‌شود.[۲] مولف الاصول العامة جدید بودن روش و دسته‌بندی نوین مطالب و ایجاد اصول فقهی نوین در زمینه فقه مقارن را در بیان اهمیت کتاب، معرفی می‌کند و تصریح می‌کند كه قبل از این کتاب، کتابی همانند آن نگارش نشده است.[۳] نویسنده همچنین معتقد است آنچه که ورود به دانش فقه نیاز دارد، فراگیری مبانی مختلف و شناخت مبنای درست از نادرست است، تا دانش‌آموخته فقه در خلال این مباحث، دارای ملکه اجتهاد شود، که این کتاب شامل این مبانی اجتهادی مورد نیاز است.[۴] این کتاب بعد از تأليف بارها توسط ناشران مختلف در عراق و لبنان و ایران به چاپ رسیده است.[۵]
نویسنده
سید محمدتقی حکیم (۱۳۰۱-۱۳۸۱ش) از خاندان حکیم و از اساتید حوزه نجف بود. نزد اساتیدی همچون محمدرضا مظفر، فلسفه و تاریخ را فراگرفت و دروس عالی فقه و اصول را نزد سید محسن حکیم، حسین حلی و سید ابوالقاسم خوئی و سید حسن بروجردی، آموخت.[۶] از فعالیت‌های ایشان می‌توان به ریاست دانشکده فقه نجف، پس از وفات محمدرضا مظفر و تدریس فقه مقارن، اصول فقه و تاریخ در آنجا نام برد. [۷]
ویژگی‌های تألیف
مؤلف درباره کاربرد و ويژگی های تأليف می گوید: سبک نوشتار مطالب به دو صورت تاریخی و تحلیلی است، اما توجه ویژه در درجه اول به سمت جنبه تحلیلی مباحث اصولی است، زیرا با تحلیل مطالب می‌توان نظرات فقهی را از هم جدا کرد.[۸]
ساختار کتاب
کتاب در پنج فصل در مباحث مقدماتی و پنج باب در مسائل اصول فقه مقارن و یک خاتمة المطاف و یک ختام الحدیث نگارش شده است.[۹]
- فصول مباحث مقدماتی از این قبیل است: تعریف فقه مقارن، اصول احتجاج، تعریف اصول فقه مقارن، مباحث حکم، منهج بحث کردن.
ابواب پنجگانه به شرح زیر است:
- باب اول: یازده قسم است:
- کتاب الله.
- سنت، دارای هفت فصل است: تعریف سنت، سنت صحابه، سنت اهل بیت(ع)، طرق قطعی سنت، طرق غیر قطعی سنت، کیفیت استفاده از سنت، سنت و کتاب.
- اجماع.
- دلیل عقل.
- قیاس.
- استحسان.
- مصالح مرسله.
- فتح و سد ذرائع
- عرف.
- شرع از ناحیه‌ما.
- مذهب صحابی.
- باب دوم: استصحاب.
- باب سوم: سه قسم است: برائت شرعی، احتیاط شرعی، تخییر.
- باب چهارم: سه قسم است: برائت عقلی، احتیاط عقلی، تخییر عقلی.
- باب پنجم: قرعه.
- خاتمة المطاف: در دو قسم است:
- اجتهاد، که خود این قسم بر هشت فصل است: تعریف، اقسام و معدات، تجزی و عدم تجزی، مراتب مجتهدین، اجتهاد بین انسداد و انفتاح، احکام مجتهد، تخطئه و تصویب، نقض و عدم نقض اجتهاد.
- تقلید، که خود بر چهار فصل است:مفهوم تقلید، اعتبار حیات در مقلَد، اعتبار اعلمیت در مقلَد، اعتبار عدالت در مقلَد.
- ختام الحدیث: در چهار مسئله است: منابعی که مورد مطالعه بوده، کارکرد کتاب، عمل طبق ارزیابی مباحث، قدرشناسی.[۱۰]
منابع کتاب
منابع کتاب به گفته مؤلف سه قسم است:
- منابع اساسی: عبارت است از منابعی که نقد و ارزیابی کتاب، به آنها وابسته است. صاحبان آن منابع، مجتهد می‌باشند. به این منابع غالبا در پاورقی به هنگام نقل مطالب ایشان، اشاره شده است، مانند کتاب، مستمسک العروة الوثقی و مصباح الاصول.[۱۱]
- منابع حدیثی: منابعی هستند که برای اثبات اندیشه‌ای اصولی، مورد استفاده قرار گرفته‌اند و سعی شده که با ادبیات معاصر بیان شوند، مانند کتاب الکافی و التهذیب.[۱۲]
- منابع عام: منظور منابعی هستند که برای روشن‌تر شدن مباحث، مورد مراجعه قرار می‌گیرند. مانند کتب حدیثی و تاریخی و درایه ای و امثال اینها از چیزهائی که مستقیم مربوط به بحث اصولی نیست.[۱۳]
وضعیت نشر
حکیم کتاب اصول العامه را قبل از تألیف به صورت جزوه‌ای درآورده و برای دانشجویان سال سوم و چهارم دانشکده فقه نجف تدریس می‌کرد.[۱۴] و سپس برای نخستین بار در بیروت در سال ۱۳۸۵ق به صورت کتابی مستقل منشتر شد.[۱۵] و بعدها در تهران توسط انتشارات مجمع جهانی اهل بیت(ع) در سال ۱۳۸۳ش باز نشر شد. همچنین در سال ۱۳۸۹ش توسط مجمع جهانی تقریب در تهران انتشار داده شده است. این کتاب توسط انتشاراتی‌های دیگر مانند نشر اهل بیت(ع) در بیروت و نشر دار الحدیث، جامعة المصطفی(ص)، ذوی القربی در قم نیز به چاپ رسیده است. [۱۶]
پانویس
- ↑ نگاشته‌های اصول فقه مقارن. شبکه اجتهاد. مرور خبر ۲۹ تیر ۱۴۰۱ش.
- ↑ نگاشته‌های اصول فقه مقارن. شبکه اجتهاد. مرور خبر ۲۹ تیر ۱۴۰۱ش.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۷.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۶۵۳.
- ↑ سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، مقدمه کتاب؛ حکیم، ثمرات النجف، ۱۴۲۷ق، ص۱۴-۱۵.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۵۷؛ بهادلی، الحوزة العلمیة فی النجف، ۱۴۱۳ق، ص۳۷۴-۳۸۴؛ حکیم، ثمرات النجف، ۱۴۲۷ق، ص۱۷-۱۸.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۶۵۲-۶۵۳.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۹-۶۶۳.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۹-۶۶۳.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۶۵۱-۶۵۲.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۶۵۱-۶۵۲.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۶۵۱-۶۵۲.
- ↑ حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ۱۴۱۸ق، ص۷.
- ↑ نگاشته‌های اصول فقه مقارن. شبکه اجتهاد. مرور خبر ۲۹ تیر ۱۴۰۱ش.
- ↑ سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، دار المرتضی، ۱۴۰۴ق.
- بَهادلی، علی، الحوزة العلمیة فی النجف: معالمها و حرکتها الاصلاحیة، بیروت، دار الزهراء، ۱۴۱۳ق.
- حکیم، محمد تقی، الاصول العامة للفقه المقارن، قم، مجمع العالمی لاهل البیت (ع)، ۱۴۱۸ق.
- حکیم، محمد تقی، ثمرات النجف فی الفقه و الاصول و الادب و التاریخ، بیروت، دارالزهراء، ۱۴۲۷ق.
- سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۹ تیر ۱۴۰۱ش.
- سایت نگاشته‌های اصول فقه مقارن، شبکه اجتهاد، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۱ش.