 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
اعضایِ سجده یا مساجد سبعه هفت عضو از بدن که هنگام سجده بر روی زمین قرار می‌گیرند. بنا به نظر فقهای شیعه هنگام سجده، گذاشتن پیشانی، کف دو دست، سر زانوها و نوک انگشتان شست پا بر زمین واجب است. گذاشتن بینی بر زمین نیز مستحب است.
بیشتر فقها بر این نظرند که در سجده، واجب نیست همه عضو بر روی زمین قرار گیرد؛ بلکه تماس حداقلی با زمین کافی است. البته پیشانی از این حکم استثنا شده و برخی از فقها گذاشتن پیشانی بر زمین به‌اندازه یک درهم را واجب دانسته‌اند.
چیزی که نمازگزار پیشانی‌اش را بر آن می‌گذارد، واجب است که از جنس زمین و آنچه از آن می‌روید، باشد؛ مشروط به آن که خوردنی و پوشیدنی نباشد.
مفهوم‌شناسی
اعضای سجده یا اعضاء سبعه یا مساجد سبعه به هفت عضو یا هفت جا از بدن گفته می‌شود که در هنگام سجده، واجب است بر زمین قرار گیرند.[۱] این اعضا عبارتند از: پیشانی، کف دو دست، سر زانوها و نوک انگشتان شست پا.[۲] از اعضای سجده در باب صلاة کتاب‌های فقهی بحث می‌شود.[۳]
احکام
برخی از احکام اعضای سجده عبارتند از:
- به گفته یوسف بحرانی فقیه شیعه (درگذشته ۱۱۸۶ق) بنا بر نظر مشهور فقیهان شیعه، در سجده، گذاشتن اعضای هفت‌گانه سجده بر زمین، واجب است.[۴]
- تماس حداقلی اعضای هفت‌گانه را -غیر از پیشانی- بر روی زمین کافی دانسته‌اند.[۵] برخی از فقها بر این نظرند که تماس حداقلی پیشانی نیز با زمین کفایت می‌کند[۶] در مقابل عده دیگری از فقها گذاشتن پیشانی به‌اندازه یک درهم را واجب دانسته‌اند.[۷]
- در هنگام گفتن ذکر سجده، برداشتن عمدی یکی از هفت عضو، موجب باطل شدن نماز می‌شود؛[۸] طبق فتوای آیت‌الله سیستانی نمازگزار در هنگامی که مشغول ذکر گفتن هم نباشد؛ اگر اعضای سجده را از زمین بردارد بنابر احتیاط، نمازش باطل می‌شود.[۹]
مستحبات
- نهادن بینی بر زمین؛ فقها گذاشتن بینی بر زمین، در هنگام سجده را مستحب دانسته‌اند.[۱۰] مستند این حکم روایاتی از امام صادق(ع) که به خاک نهادن بینی، سنت پیامبر(ص)[۱۱] معرفی شده است.[۱۲] بنا به نظر علامه حلی گذاشتن بینی بر زمین مستحب مؤکد است.[۱۳]
- تَخویه: باز کردن بازوها و قرار ندادن آرنج‌ها بر زمین در حالت سجده برای مرد مستحب است.[۱۴] همچنین برای زن مستحب است که در سجده، آرنج‌ها را بر زمین بگذارد و اعضای بدن را به هم بچسباند.[۱۵]
احکام مکان اعضای سجده
بنا به نظر مشهور فقیهان شیعه، از میان مواضع سجده، فقط طهارت موضع پیشانی-جایی یا چیزی که پیشانی بر آن گذاشته می‌شود-واجب است.[۱۶] البته ابوصلاح حلبی، از فقهای شیعه در قرن چهارم و پنجم قمری، ازاله نجاست از جاهایی که اعضای سجده بر آن گذاشته می‌شود را واجب دانسته است.[۱۷]
محل سجده-جایی یا چیزی که نمازگزار پیشانی‌اش را بر آن می‌گذارد-واجب است که از جنس زمین و آنچه از آن می‌روید، باشد؛ مشروط به اینکه خوردنی و پوشیدنی نباشد.[۱۸] مستند این حکم، احادیث و اجماع فقها است.[۱۹] از این‌رو گذاشتن پیشانی بر چیزی که عنوان زمین یا آنچه از زمین می‌روید بر آن صدق نمی‌کند، صحیح نیست؛ مانند طلا، نقره، عقیق و فیروزه که از معادن استخراج می‌شود.[۲۰]
پانویس
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف الفقه الشیعه، موسوعة الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۰۸.
- ↑ بحرانی،الحدائق الناضره، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۲۷۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ بحرانی،الحدائق الناضره، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۲۷۶.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۲۷۷.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۰، ص۱۴۴.
- ↑ علامه حلی، تحریر الاحکام، مؤسسه آل البیت، ج۱، ص۴۰.
- ↑ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۲۴.
- ↑ مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، موسوعة الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۱۸، ص۲۸۸-۲۸۹.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۳۴۳؛ کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۶، ص۱۴۴.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۲۷۶.
- ↑ علامه حلی، تذکره الفقها، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۸۸.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۰۶.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۶۵.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ ابوصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۴۰.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۸۸.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۴۳۴.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۸۹.
منابع
- ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبه امام امیرالمؤمنین، ۱۴۰۳ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
- حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۶ق.
- سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام، قم، دارالتفسیر، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
- سیستانی، سیدعلی، توضیح المسائل، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۵ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن نورالدین، مسالک الافهام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام، مشهد، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، بی‌تا.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقها، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی، موسوعة الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت علیهم‌السلام، قم، مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.