اصحاب شمال
| مرگ | |
|---|---|
| احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت | |
| برزخ | |
| شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی | |
| قیامت | |
| اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال | |
| بهشت | |
| درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت | |
| جهنم | |
| درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق | |
| مفاهیم وابسته | |
| شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات | |
اَصحاب شِمال یا اصحاب مَشئَمَه، گروهی که در آخرت، نامه عملشان را با دست چپ دریافت می‌کنند و جایگاهشان جهنم است. بر پایه آیات قرآن، ایمان نداشتن به خدا، اصرار بر گناهان کبیره، دنیاطلبی و انکار معاد از ویژگی‌های آنان است. قرآن از آنان در برابر اصحاب یمین یاد کرده و از شدت عذاب اصحاب شمال در قیامت خبر داده است.
نامگذاری
اصحاب شمال، اصطلاحی قرآنی به معنای «یاران چپ» و در مقابل اصحاب یمین به معنای «یاران راست» است.[۱] بر پایه سخن مفسران، این گروه در قیامت، نامه اعمالشان را با دست چپ دریافت می‌کنند و جایگاهشان جهنم است.[۲] مفسران معتقدند اصحاب شمال همان اصحاب مشئمه هستند.[۳] در مقابل آنها اصحاب یمین (یا اصحاب میمنه) قرار دارند که نامه اعمال خود را با دست راست دریافت می‌کنند.[۴]مطهری مفسر و اسلام شناس (درگذشت:۱۳۵۸ش.) بر این باور است که این تعبیری که در قرآن آمده است به نام «اصحاب الیمین» یا «اصحاب المیمنة» از یک طرف و «اصحاب الشمال» یا «اصحاب المشئمه» از طرف دیگر، بیانگر یک حقیقتی است و صِرف نامگذاری نیست و برای تدبری است که قرآن خودش دعوت به آن کرده و قطعاً حامل یک سلسله اسرار است و افرادی که شایستگی دارند باید آن اسرار را به دست بیاورند. [۵]
درباره دلیل نامگذاری آنان به «اصحاب شمال» دو نظریه است:
- به این دلیل که روز قیامت نامه اعمال را با دست چپ دریافت می‌کنند.
- به سبب آنکه روز قیامت «اصحاب شمال» سمت چپ و اصحاب یمین در سمت راست قرار می‌گیرند.[۶]
ویژگی‌ها و مصادیق
بر پایه قرآن، برخی از حالات و ویژگی‌های آنان در دنیا و آخرت عبارت است است:
- آنان به خداوند ایمان ندارند،[۷] معاد را انکار می‌کنند[۸] و بر گناهان کبیره اصرار می‌ورزند.[۹]
- در سوره مدثر آمده هنگامی که اصحاب یمین، دلیل جهنمی شدن اصحاب شمال را از آنان می‌پرسند، جواب می‌دهند ما در دنیا نماز نمی‌خواندیم، نیازمندان را اطعام نمی‌کردیم، همراه گمراهان بوده و معاد( روز جزا) را انکار می‌کردیم.[۱۰]
- در برخی از روایات مصادیقی برای اصحاب شمال برشمرده شده است امام صادق در روایتی کتاب (قرآن) را همان امام دانسته و منکرش را از زمره اصحاب شمال دانسته که خداوند در باره‌شان فرموده: وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ فِي سَمُومٍ وَ حَمِيمٍ وَ ظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ ترجمه: (و اصحاب شمال، چه اصحاب شمالی (که نامه اعمالشان به نشانه جرمشان به دست چپ آنها داده می‌شود.)آنها در میان بادهای کشنده و آب سوزان و سایه‌ای از دودهای بسیار غلیظ و سیاه قرار دارند.)آیات ۴۱ تا ۴۳ سوره واقعه[۱۱]
در تفسیر علی بن ابراهیم قمی اصحاب شمال همان دشمنان آل محمد معرفی شده‌اند. [۱۲] محی الدین عربی در تفسیرش دو گروه را از اصحاب شمال دانسته یک گروه کسانی که از درگاه الهی طرد شده و از ازل بر دل‌هایشان مهر زده شده و گروه دیگر منافقان هستند که بخاطر رذائل و ارتکاب معاصی، ملکات ظلمانی گناهان در جانشان رسوخ کرده و همواره در شک و سردرگردانی‌اند.محی الدین عذاب این گروه از منافقان را شدیدتر و سخت‌تر دانسته زیرا آنها از استعدادشان بهره نبرده‌اند.[۱۳]
سرنوشت
بر اساس آیات سوره حاقه، اصحاب شمال در روز قیامت، هنگام دریافت نامه اعمال خود، آرزوی مرگ کرده و می‌گویند کاش هرگز نامه اعمال خود را نمی‌دیدیم.[۱۴] این گروه در قیامت به دستور خداوند، به زنجیر کشیده شده، در آتش جهنم انداخته می‌شوند و غذایی جز چرکابه بدن دوزخیان ندارند.[۱۵] همچنین در سوره واقعه آمده، آنان در میان بادِ سوزان و آبِ جوشان و در سایه دود غلیظی قرار خواهند گرفت.[۱۶]ملاصدرا اصحاب شمال را کسانی دانسته که در دنیا فقط توجه به شهوات داشته و تمام تلاششان رسیدن به آنها بوده که همان اشرار و شقاوتمندان و نادانان و گمراهانی هستند که در قیامت به غُل و زنجیر کشیده و به جهنم روانه می‌گردند. [۱۷]
پانویس
- ↑ فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه اصحاب شمال.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۲۲۸.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآنی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۲۳.
- ↑ مطهری، آشنایی با قرآن، ج۶، صص۱۰۳-۱۰۲.https://lms.motahari.ir/advance-search?searchText=اصحاب%20شمال&isSameWord=true&
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآنی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ سوره حاقه، آیه۳۳.
- ↑ سوره واقعه، آیه۴۷.
- ↑ سوره واقعه، آیه۴۶.
- ↑ سوره مدثر، آیه۴۳-۴۶؛ دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۴۱۴.
- ↑ تفسیر عیاشی به نقل از حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۲۱.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۴۹؛ حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۲۱.
- ↑ ابن عربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۲.
- ↑ سوره حاقه، آیه۲۵-۲۸.
- ↑ سوره حاقه، آیه۳۰-۳۶.
- ↑ سوره واقعه، آیه۴۱-۴۴؛دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۴۱۴.
- ↑ الملاصدرا، تفسیرالقرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۵، ص۲۵۹.
منابع
- قرآن کریم.
- ابن عربی، تفسیر ابن عربی، تحقیق وتصحیح: الشيخ عبد الوارث محمد علي، بيروت - دار الكتب العلمية، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- حویزی، عبدعلی، نور الثقلین، تحقیق و تصحیح: هاشم رسولی محلاتی، نشر اسماعیلیان، قم ، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآنی، تهران، نشر دوستان و ناهید، ۱۳۷۷ش.
- دایرةالمعارف قرآن کریم، تدوین مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- فرهنگ بزرگ سخن، به سرپرستی حسن انوری، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۹۰ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ناشر: دار الكتاب، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.