دابَّةُ الأرض یا جنبنده زمینی، موجودی ناشناخته که از زمین خارج شده و کافر و مؤمن را از هم جدا می‌کند. این موجود از نشانه‌های آخرالزمان یا قیامت دانسته شده است. دابة الارض ممکن است از یکی از زمین‌های نجف، مدینه، مکه، بین صفا و مروه، بیرون آید. وی پس از خارج شدن از زمین به سمت یمن و شام می‌رود. در قرآن آیه ۸۲ سوره نمل به ماجرای دابة الارض اشاره شده است.
برخی از علمای شیعه دابة الارض را بر امام علی(ع) یا امام مهدی(عج) تطبیق کرده‌اند و گروهی دیگر نیز آن را با رجعت مرتبط دانسته‌اند. در مقابل، برخی از اهل سنت آن را موجودی غیر عادی، بسیار بزرگ، داری دُم و پَر معرفی کرده‌اند. علامه طباطبایی دابة الارض را موجودی جاندار(انسان یا غیر انسان) می‌داند ولی معتقد است ماجرای دابة الارض از اسرار قرآن است.
تعریف
دابة الأرض به معنای جنبنده زمینی از نشانه‌های آخرالزمان یا قیامت است.[۱] قرآن در آیه ۸۲ سوره نمل به ماجرای دابة الارض اشاره کرده است.[یادداشت ۱] بنابر این آیه، دابة الارض هنگام قیامت از زمین خارج می‌شود و با مردم سخن می‌گوید.[۲] مفسران شیعه و سنی در ذیل آیه، دابة الارض را توضیح داده‌اند.[۳] بنابر گزارش برخی مفسران و روایات، دابة الارض انگشتر سلیمان و عصای حضرت موسی(ع) را به همراه خود دارد.[۴] وی کافر و مؤمن را از هم جدا می‌کند و بر آنها علامت می‌گذارد.[۵] دابة الارض به رجعت (زنده شدن دوباره امامان شیعه) نیز تفسیر شده است.[۶]
همچنین برخی بر این باورند ماجرای دابة الاض برگرفته از داستان جساسه به نقل تمیم داری است و او از کسانی است که اسرائیلیات را وارد به فرهنگ اسلامی کرده است. [۷] [یادداشت ۲]
دابة الارض کیست؟
به عقیده برخی از علمای شیعه، طبق روایات، دابة الارض همان امام علی(ع) یا امام مهدی(ع) است.[۸] ولی علمایی مانند شیخ طوسی، شیخ طبرسی و علامه طباطبایی، سکوت کرده و به این روایات اعتماد نکرده‌اند.[۹] به عقیده علامه طباطبایی دابة الارض ممکن است انسان یا غیر انسان باشد و در صورت حیوان‌بودن صحبت‌کردن او با مردم غیرعادی است.[۱۰] وی همچنین معتقد است دابة الارض از اسرار قرآن است و خداوند قصدش مبهم‌گویی بوده است.[۱۱]
به باور عده‌ای از اهل سنت دابة الارض یک موجود غیرعادی، بسیار بزرگ، دارای دُم، پَر، و چهار پا است.[۱۲] آلوسی و سید قطب(از علمای اهل سنت)، موجود غیرعادی بودنِ دابة الارض را مردود دانسته‌اند و به‌شدت با تطبیق آن بر امام علی(ع) مخالفت کرده‌اند.[۱۳]
زمان و مکان خروج
طبری بر این باور است، دابة الارض هنگامی که امر به معروف و نهی از منکر ترک می‌شود، از زمین مکه بیرون می‌آید[۱۴] محل خروج دابة الارض را یمن، حجاز، نجف، مدینه، مسجد الحرام بین صفا و مروه، اجیاد و تهامه دانسته‌اند.[۱۵]
به گفته گروهی از مفسران، دابة الارض سه بار در زمان و مکان متفاوت از زمین بیرون می‌آید و هنگام خروج او دیگر فرصتی برای توبه نیست.[۱۶] وی به صدای بلند صیحه(فریاد) می‌زند؛ به طوری که همه مردم در مشرق و مغرب صدای او را شنیده و پس از آن به سمت شام و یمن می‌رود.[۱۷] پژوهشگران در توضیح زمانِ ظاهر شدن دابة الارض، به خروج قبل از طلوع خورشید از مغرب، پس از طلوع خورشید از مغرب، به هنگام شب یا ظهر اشاره داشته‌اند.[۱۸]
پانویس
- ↑ شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۵۲۷؛ حسینی طهرانی، معرفة المعاد، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۶۳؛ ابومعاش، المهدی(ع) فی قرآن و السنة، بی‌تا، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ سوره نمل: آیه۸۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۳۹۶؛ ثعلبی، الکشف والبیان، ۱۴۲۲ق، ج۷، ص۲۲۴؛ طبری، تفسیرطبری، ۱۴۱۲ق، ج۲۰، ص۱۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۷۵؛ لاهیجی، تفسیر لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۴۴۲؛مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۹، ص۳۴۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۳۰۰.
- ↑ تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۵۵۴.
- ↑ احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۶۵۹؛ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۲۴؛ ر. ک. حر عاملی، وسائل الشیعه، مقدمه، ص۲۷.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۷۵؛ لاهیجی، تفسیر لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۴۴۲.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، ج۸، ص۱۲۰؛ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۶۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۳۹۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۳۹۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۳۹۶.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۱۶؛ ثعلبی، الکشف والبیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۲۲۴؛ ذهبی،میزان الاعتدال، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۰۶.
- ↑ آلوسی، روح البیان، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۱؛ سید قطب، فی ضلال القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۶۶۷.
- ↑ .طبری، تفسیرطبری، ۱۴۱۲ق، ج۲۰، ص۱۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۶۵: طیب، أطیب البیان،۱۳۷۸ش، ج۱۹، ص۱۸۹؛ الهیاری‌نژاد، «بررسی و نقد روایات اهل سنت درباره دابة‌الارض»، ص۷۰-۷۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۶۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۵۴۷.
- ↑ ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۹، ۲۹۲۵.
- ↑ الهیاری‌نژاد، «بررسی و نقد روایات اهل سنت درباره دابة‌الارض»، ص۷۸-۸۰.
یادداشت
- ↑ وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یوقِنُونَ: و هنگامی که فرمان عذاب آنها رسد (و در آستانه رستاخیز قرار گیرند)، جنبنده‌ای را از زمین برای آنها خارج می‌کنیم که با آنان تکلّم می‌کند (و می‌گوید) که مردم به آیات ما ایمان نمی‌آوردند.(۸۲)
- ↑ داستانی مشهور از روایات اهل سنت که به عقیده برخی غیر واقعی است. براساس یکی از گزارش ها اجمالی از داستان جساسه این است که تمیم داری یکی از اصحاب پیامبر(ص) با گروهی سوار کشتی می‌شود، آنان در راه گرفتار طوفان می‌شوند سپس به جزیره‌ای می‌روند و در آن‌جا با جانوری که خود را جسّاسه معرفی می‌کند روبرو می‌گردند. جسّاسه از این گروه می‌خواهد به محلی در آن جزیره بروند که دجال در آن‌جا محبوس است و مشتاق شنیدن خبرهایی از آنهاست. دجّال از این گروه پرسش‌هایی می‌کند و در پایان وعده می‌دهد که به زودی اذن خروج می‌یابد و بر همه جا، به جز مکه و مدینه ، سیطره می‌یابد. مسلم‌بن حجاج، صحیح مسلم، ج ۸، ص ۲۰۳ـ ۲۰۵، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۵۱، ص۹۸؛ الهیاری‌نژاد، «بررسی و نقد روایات اهل سنت درباره دابة‌الارض»، ص۹۴
منابع
- آلوسی، شهاب الدین سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالاحیاء تراث العربی، ۱۴۱۵ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- ابومعاش، سعید، المهدی فی قرآن و السنة. بی‌جا، بی‌تا.
- ابن‌ابی‌حاتم، عبد الرحمن بن محمد، تفسیر قرآن العظیم، عربستان، نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۹ق.
- الهیاری‌نژاد، مریم، زاهدی‌فر، رضایی کنمویی، «بررسی و نقد روایات اهل سنت درباره دابة‌الارض»، در مجله مشرق موعود، قم، موسسه آینده روشن، بهار۱۳۹۴ش.
- ثعلبی، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، بیروت، دارالاحیاء تراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- حسینی طهرانی، محمد حسین، معرفة المعاد، بیروت، دارالمحجة البیضاء، ۱۴۱۶ق.
- ذهبی، ابوعبدالله محمد بن احمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دارالاحیاء الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
- سید قطب، قطب بن ابراهیم، فی ضلال القرآن، قاهره، دارالشروق، ۱۴۱۲ق.
- سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، قم، چاپ غفاری، ۱۳۶۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان، لبنان، موسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن حریر، تفسیر طبری(جامع البیان)، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
- طیب، عبدالحسین، أطیب البیان فی تفسیرالقرآن، تهران، اسلام، ۱۳۷۸ش.
- لاهیجی، قطب الدین، تفسیر شریف لاهیجی، تصحیح جلال‌الدین محدث، تهران، نشر داد، ۱۳۷۳ش.
- مجلسی، بحارالانوار، بیروت، تحقیق: سید ابراهیم میانجی، محد باقر بهبودی، چاپ سوم ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۱۶ق.
- احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول صلی الله علیه و آله و سلم، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تصحیح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق.
- عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق.
- مسلم‌بن حجاج، صحیح مسلم، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت.
پیوند به بیرون
- مقاله دابة الارض در دانشنامه جهان اسلام
- بررسی آراء مفسران قرآن در باز شناسی مفهوم دابة الارض، علی عسگری،در فصلنامه مطالعات قرآنی، زمستان ۱۳۹۲ش.