آمنه بنت وهب

آمنه دختر وهب

اطلاعات کلی
خویشاوندان سرشناس	عبدالله بن عبدالمطلب (شوهر)، محمد(ص) (فرزند)
زادگاه	مکه
محل زندگی	مکه

آمِنَة بنت وَهْب (درگذشت ۴۶ قبل از هجرت/۵۷۶م)، مادر پیامبر اکرم(ص)، همسر عبدالله بن عبدالمطلب.

آمنه، در سال هفتم پس از عام الفیل، فرزندش، محمد را برای زیارت قبر پدرش، عبدالله و نیز دیدار با دایی‌های عبدالله که از بنی‌نجار بودند، به مدینه برد او در بازگشت از این سفر، در محلی به نام «ابواء» در نزدیکی مدینه درگذشت و همانجا دفن شد.

عالمان شیعه بر ایمان داشتن آمنه و اجداد پیامبر(ص) اتفاق‌نظر دارند، و در پاسخ منکران ایمان او به گزارش‌های تاریخی استناد می‌کنند که بر اساس آنها پیامبر قبر مادرش را در ابواء زیارت می‌کرده است.

کتاب «ام النبی(ص)» نوشته بنت الشاطی، زندگینامه حضرت آمنه است این کتاب به زبان عربی نوشته شده و با عنوان «آمنه مادر پیامبر(ص)» به فارسی ترجمه شده است.

نسب

آمنه از زنان قبیله قریش است: پدرش، وَهب، بزرگ تیره بنی‌زهره از تیره‌های قریش بود. مادرش، بره دختر عبدالعزی نیز قریشی بود.

زندگی‌نامه

از زندگی آمنه پیش از ازادواج با عبدالله اطلاعات چندانی در دست نیست هر چند که گفته شده او در مکه متولد شد. در سال ۵۴ یا ۵۳ سال قبل از هجرت با عبدالله بن عبدالمطلب ازدواج کرد. البته پیش از اینکه عبدالله، پیشنهاد ازدواج به آمنه بدهد، برخی زنان دیگر از جمله، دختر نوفل بن اسد، فاطمه دختر مر و لیلی عدویه به عبدالله پیشنهاد ازدواج داده بودند مراسم عروسی آن دو، سه شبانه روز ادامه یافت و در این مدت عبدالله به رسم قبیله‌ای در خانه عروس اقامت گزید.

درگذشت همسر

عبدالله چند روز پس از ازدواج با آمنه، به سفر تجاری رفت و در راه بازگشت، در یثرب بیمار شد و از دنیا رفت. بنت الشاطی، نویسنده معاصر مصری، مرگ زودرس عبدالله پس از نجات او از داستان ذبح، را نشانه این می‌داند که مقدر بود عبدالله با آمنه ازدواج کند و از این ازدواج، پیامبر (ص) متولد شود. عبدالله یکسال پس از ماجرای ذبحش با آمنه ازدواج کرده بود. البته برخی گزارش‌های تاریخی، درگذشت عبدالله را اندکی پس از ولادت رسول خدا(ص) دانسته‌اند.

تولد محمد و سپردن او به دایه

آمنه پس از تولد محمد، او را به حلیمه سعدیه سپرد. بنابر نظر مشهور شیعه، آمنه در ۱۷ ربیع‌الاول عام الفیل، پیامبر(ص) را به دنیا آورد؛ ولی مشهور عالمان اهل سنت زمان وقوع این رویداد را ۱۲ ربیع‌الاول دانسته‌اند. به گزارش ابن هشام (درگذشته ۲۱۳یا ۲۱۸ق) در السیرة النبویه، چون محمد یتیم بود، کسی سرپرستی را نمی‌پذیرفت. حلیمه سعدیه نیز به همین دلیل ابتدا دایگی او را نپذیرفت، اما هنگامی که دید سرپرستی کودک دیگری نصیبش نمی‌شود، سرپرستی او را قبول کرد. حلیمه پس از دو سال محمد(ص) را نزد آمنه آورد؛ اما از آنجا که او را مایه برکت دیده بود، از آمنه خواست که مدتی دیگر محمد(ص) را پیش خود نگه دارد. از این رو پس از پنج سال و دو روز بعد از تولد محمد(ص)، در سال شش پس از عام الفیل، او را به مادرش برگرداند.

وفات

قبر آمنه مادر حضرت محمد (ص) در ابواء

آمنه، در سال هفتم پس از عام الفیل، فرزندش، محمد را برای زیارت قبر عبدالله و نیز دیدار با دایی‌های عبدالله که از بنی‌نجار بودند، به مدینه برد. بنا بر مشهور آمنه در راه بازگشت از مدینه در ابواء از دنیا رفت و در همانجا دفن شد. بنا به نقلی وی در مکه از دنیا رفت و شعب دُب(قبرستان معلاة) دفن شد، ابن اثیر نظر او را صحیح‌تر دانسته است. یعقوبی، تاریخ‌نگار قرن سوم قمری، درگذشت او را در ۳۰ سالگی دانسته است.

بنا به گفته محمد بن عمر واقدی(درگذشتهٔ ۲۰۷ یا ۲۰۹ق)، زمانی که قریش برای خونخواهی کشتگان خود در جنگ بدر قصد مدینه کردند و به ابواء رسیدند، گروهی از آنان خواستند قبر آمنه را نبش کنند، ولی پس از مشورت ابوسفیان با صاحب‌نظران قریش، از این کار خودداری کردند. همچنین پیامبر قبر مادرش را در ابواء زیارت می‌کرده است از جمله در واقعه حدیبیه بر سر قبر مادر حاضر شد و بر او گریه کرد.

با این حال قبری در قبرستان حجون مکه نیز به وی منسوب است. در گزارشی تاریخی نیز به وجود قبر وی در مکه اشاره شده، که ابن سعد از علمای اهل سنت، این گزارش را صحیح ندانسته است. گفته شده قبر وی در ابواء و قبر منسوب به وی در مکه از زمان حکومت عثمانی دارای بقعه بوده که بعدها تخریب شده است.

ایمان

به گفته محمدابراهیم آیتی (۱۳۴۳ش) تاریخ‌نگار معاصر، عالمان شیعه بر ایمان آمنه، ابوطالب، عبدالله بن عبدالمطلب و اجداد رسول خدا تا آدم(ع) اجماع دارند. همچنین بر پایه روایتی که در الکافی آمده، آتش جهنم بر اجداد پیامبر، پدر و مادرش و کسی که او را سرپرستی کرده(ابوطالب) حرام است.

از نظر اهل سنت والدین و اجداد پیامبر (ص) مشرک بوده‌اند: جلال‌الدین سیوطی مفسر اهل سنت در قرن نهم قمری، با استناد به دو روایت درباره شأن نزول آیات ۱۱۳

<div class="reflist reflist-columns references-column-width " style="column-width: مَا کانَ لِلنَّبِی وَالَّذِينَ آمَنُواْ أَن يسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِکينَ وَلَوْ کانُواْ أُوْلِی قُرْبَی مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ (ترجمه:بر پیامبر و کسانی که ایمان آورده‏‌اند سزاوار نیست که برای مشرکان پس از آنکه برایشان آشکار گردید که آنان اهل دوزخ‌اند، طلب آمرزش کنند؛ هرچند خویشاوند [آنان] باشند)^{[توبه–113]}; ">

و ۱۱۴ سوره توبه

<div class="reflist reflist-columns references-column-width " style="column-width: وَمَا کانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلاَّ عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِياهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لأوَّاهٌ حَلِيمٌ (ترجمه:و طلب آمرزش ابراهیم برای پدرش جز به سبب وعده‏‌ای که ابراهیم به او داده بود نبود؛ [ولی] هنگامی که برای ابراهیم روشن شد وی دشمن خداست از او بیزاری جست. راستی ابراهیم دلسوزی بردبار بود)^{[توبه–114]}; ">

به مشرک بودن مادر پیامبر(ص) اشاره کرده است.

علامه امینی شأن نزول آیات مذکور را به نقل از امام علی(ع) در رابطه با صحابه‌ای دانسته که برای پدر و مادر مشرک‌ خود استغفار می‌کردند و از نظر او این آیه ربطی به استغفار برای ابوطالب یا آمنه ندارد. همچنین به گفته او، برخی از مفسران همچون طبری آمرزش‌خواهی در این آیات را به نمازگزاردن بر مرده، تفسیر کرده‌اند. علامه امینی احتمال ساختگی بودن این روایات و موثق نبودن راویان آنها را نیز مطرح کرده است.

شیخ عباس قمی، با استناد به آیه ۸۴ سوره توبه

که پیامبر را از نمازگزاردن بر مردگان مشرکان و ایستادن بر سر قبر آنان نهی کرده، مشرک بودن والدین پیامبر را منتفی دانسته‌، چراکه پیامبر قبر پدر و مادر خود را زیارت می‌کرده است.

تک‌نگاری

کتاب «ام النبی(ص)» به زبان عربی درباره زندگی حضرت آمنه است. نگارنده کتاب عایشه بنت‌الشاطی(متولد ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م) نویسنده معاصر اهل مصر است. کتاب ام‌النبی از کتاب‌های مجموعه «تراجم سیّدات بیت النبوة» است که بنت‌الشاطی درباره زنان خاندان پیامبر منتشر کرده است. جایگاه آمنه، نسب او، وفات عبدالله، تولد پیامبر و وفات آمنه از بخش‌های این کتاب است. سید محمدتقی سجادی کتاب ام النبی را به عنوان «آمنه مادر پیامبر(ص)» را به فارسی ترجمه کرده که نخستین بار در سال ۱۳۵۹ش منتشر شده است و مؤسسه انتشارات نبوی آن را در سال ۱۳۷۹ش برای سومین بار در ۲۰۳ صفحه منتشر کرده است. همچنین احمد صادقی اردستانی کتاب مذکور را با عنوان «آمنه مادر پیامبر(ص)» ترجمه کرده و انتشارات بوستان کتاب آن را در ۲۳۲ منتشر نموده است.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

پیوند به بیرون

• پیوند به بیرون: دایرة المعارف بزرگ اسلامی