مسجد الاَقصی، از مساجد شهر بیت‌المقدس و نخستین قبله مسلمانان است. بنابر روایات، پیامبر اسلام(ص) از آنجا به معراج رفت. قرآن هنگام ذکر ماجرای معراج در سوره اسراء، از آن یاد کرده است. مسجد الاقصی نزد مسلمانان، یهودیان و مسیحیان محترم است؛ در احادیث اسلامی در کنار مسجد الحرام و مسجد النبی از مساجد بافضلیت دانسته شده و آمده است نمازگزاردن در آن با هزار نماز در مساجد دیگر برابر است.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | عبدالملک بن مروان |
| تأسیس | ۶۶ق-۷۳ق |
| کاربری | مسجد |
| مکان | بیت‌المقدس |
| نام‌های دیگر | مسجد بیت‌المقدس |
| وقایع مرتبط | آتش‌زدن در سال ۱۹۶۹م روز جهانی مسجد |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| سبک | اسلامی |
| بازسازی | در دروه‌های مختلف |
یهودیان بر این باورند که بقایای معبد سلیمان زیر مسجد الاقصی قرار دارد. از نظر برخی مسیحیان، ویرانی مسجد الاقصی و ساخت معبد سوم سلیمان به‌جای آن، شرط ظهور مسیح است. ازاینرو برخی از یهودیان درصدد تخریب مسجد الاقصی و احیای معبد سلیمان به‌جای آن هستند. به‌سبب همین، نیروهای اسرائیلی از ورود مسلمانان به این مسجد جلوگیری می‌کنند. در سال ۱۹۶۹م یک یهودی مسجد الاقصی را به‌آتش کشید و برای همین، در تقویم جمهوری اسلامی ایران، ۳۱ مرداد، روز جهانی مسجد نامگذاری شده است.
ساختمانی که امروزه مسجد الاقصی نامیده می‌شود، در دوره عبدالملک بن مروان در قرن نخست قمری تأسیس شده و در دوره‌های مختلف بازسازی و تعمیر شده است.
موقعیت و نامگذاری
سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَ‌یٰ بِعَبْدِهِ لَیلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَ‌امِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بَارَ‌کنَا حَوْلَهُ لِنُرِ‌یهُ مِنْ آیاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ﴿۱﴾ (ترجمه:منزّه است آن [خدایی] که بنده‌اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی-که پیرامون آن را برکت داده‌ایم- سیر داد، تا از نشانه‌های خود به او بنمایانیم، که او همان شنوای بیناست﴿۱﴾)[۱۷–۱]
اسراء، آیه۱.
مسجد الاَقصی در لغت به‌معنای دورترین مسجد، به مسجدی در بیت‌المقدس در فلسطین اشاره دارد که در جنوب شرقی شهر واقع شده است.[۱] درباره علت نامگذاری آن به‌مسجد الاقصی، گفته‌اند که دوری مسافتش تا مکه و مسجد الحرام که در آن زمان محل استقرار پیامبر و مسلمانان بود، موردتوجه بوده است.[۲]
به‌گفته برخی از محققان، منظور از مسجد الاقصی که در قرآن به کار رفته، محوطه وسیعی بوده که شامل مسجد صخره (محل عروج پیامبر)، رواق‌ها و... هم می‌شده است.[۳] از این‌رو برخی از مفسران شیعه، منظور از مسجد الاقصی را که در آیه نخست سوره اِسراء به آن اشاره شده، بیت‌المقدس دانسته[۴] که حضرت داود و سلیمان آن را بنا کرده‌اند.[۵] در برخی روایات نیز از مسجد الاقصی با عنوان مسجد بیت‌المقدس یاد شده است.[۶]
برخی گفته‌اند هنگام معراج پیامبر، بنایی به نام مسجد الاقصی نبوده و کلمه مسجد در آیه معراج، به‌معنای مکانِ پرستش و عبادتگاه بوده است.[۷]
امروزه بنای مسقفی که در دوره عبدالملک بن مروان در محدوده حرم قدس ساخته شده، مسجد الاقصای مسقف یا مسجد الاقصی شناخته می‌شود و از محوطه‌ای که بنای مذکور، مسجد صخره، مسجد عمر، [یادداشت ۱] دیوار براق [یادداشت ۲] و... در آن جای دارد، با نام مجموعه مسجد الاقصی یاد می‌شود.[۸]
فضیلت
مسجد الاَقصی نزد مسلمانان، مسیحیان و یهودیان محترم است. از نظر یهودیان بقایای معبد سلیمان، زیرِ مسجد الاقصی قرار دارد.[۹] مسلمانان معتقدند پیامبر اسلام از این مکان به معراج رفته است.[۱۰] تا پیش از تغییر قبله مسلمانان در سال دوم قمری، نخستین قبله مسلمانان همین بوده است.[۱۱] ازاینرو برخی شیعیان ایرانی در دوره قاجار و پهلوی، هنگام سفر حج، اماکن مذهبیِ بیت‌المقدس ازجمله مسجد الاقصی را هم زیارت می‌کرده‌اند.[۱۲]
در احادیث، مسجد الاقصی در کنار مسجد الحرام، مسجد النبی و مسجد کوفه یکی از چهار مسجد بافضیلت دانسته شده است.[۱۳] در برخی احادیث مسجد کوفه وجود ندارد و مسجد الاقصی در کنار مسجد الحرام و مسجد النبی از مساجد سه‌گانه بافضیلت است.[۱۴] نمازگزاردن یک نماز در مساجد سه‌گانه برابر با هزار نماز در دیگر مساجد است.[۱۵]
البته در منابع روایی شیعه، احادیثی درباره برتری مسجد کوفه بر مسجد الاقصی نیز وجود دارد.[۱۶]
تاریخچه
گفته‌اند نخستین بار حضرت داوود در محل مجموعه مسجد الاقصی، معبدی احداث کرد و حضرت سلیمان آن را تکمیل نمود که معبد سلیمان، معبد اورشلیم، معبد ایلیا و بقعه ایلیا خوانده می‌شده است. [۱۷] به‌گفته گوستاولوبون تاریخ‌دان قرن‌های نوزدهم و بیستم میلادی، قبل از فتح بیت‌المقدس توسط مسلمانان، در مجموعه مسجد الاقصی، کلیسایی به‌نام حضرت مریم وجود داشته است.[۱۸]
بنابر اسنادی که از قرن نخست قمری، به‌جا مانده، بنای کنونی مسجد الاقصی در دوره امویان و در قرن نخست قمری ساخته شده است.[۱۹] به‌گفته ابن‌کثیر، مورخ قرن هشتم قمری، ساخت بنای مسجد، در سال ۶۶ق به‌دستور عبدالملک بن مروان (حکومت ۶۵-۸۶ق) آغاز شد و سال ۷۳ق پایان یافت.[۲۰] برخی تأسیس آن را به ولید بن عبدالملک (حکومت ۸۶-۹۶ق) نسبت داده‌اند.[۲۱]
ابن‌کثیر نوشته است: عبدالملک با این هدف مسجد الاقصی و بناهای اطراف آن را احداث کرد که شامیان را از رفتن به حج بازدارد و آنان را به طواف پیرامون آن وادارد؛[۲۲] چراکه عبدالله بن زبیر از حج برای تبلیغ برضد عبدالملک و بیعت‌گرفتن از حاجیان برای خود سود می‌جست.[۲۳] او در خطبه‌هایی در روز عرفه و ایام مِنا، با یاد‌کردن از لعنت پیامبر بر حَکم بن عاص، جد عبدالملک و دودمانش، شامیان را به خود متمایل می‌کرد.[۲۴]
مشخصات بنا
ساختمان مسجد الاقصی، مستطیل‌شکل است و ۸۰ متر طول و ۵۵ متر عرض دارد.[۲۵] ساختمان مسجد بر روی ۵۳ ستون مرمری و ۴۹ پایه بنا گردیده است.[۲۶] همچنین مسجد دارای رواق بزرگی است که بر فراز قسمت میانه آن گنبدی قرار دارد.[۲۷] ناصر خسرو (۳۹۴-۴۶۸ق) جهانگرد قرن پنجم قمری که در سال ۴۳۸ق از بیت‌المقدس دیدن کرده[۲۸] در سفرنامه خود توصیفاتی از مسجد الاقصی ارائه داده و از وجود خادمانی برای آن سخن گفته است.[۲۹]
بازسازی و تعمیر
ساختمان مسجد الاقصی در دوره‌های مختلف تعمیر و بازسازی شده است. عباسیان، فاطمیان، ایوبیان و عثمانیان ازجمله حکومت‌هایی هستند که آن را تعمیر و بازسازی کرده‌اند.
منصور دوانیقی، (حکومت: ۱۳۶-۱۵۸ق)[۳۰] و مهدی عباسی (۱۲۶-۱۶۹ق)، از خلفای عباسی، ساختمان مسجد الاقصی را که بر اثر زلزله تخریب شده بود، تعمیر و بازسازی کردند.[۳۱] همچنین برپایه کتیبه‌ای، به‌دستور الظاهر لاِعزاز دین الله از خلفای فاطمی، در سال ۴۲۶ق بر فراز مسجد الاقصی گنبدی ساخته شد[۳۲] و به‌دستور المستنصرلدین الله در سال ۴۵۸ق ایوان شمالی مسجد بازسازی گردید.[۳۳]
در سال ۱۰۹۹م برابر با ۵۸۳ق، صلیبی‌ها، بیت‌المقدس را تصرف کردند و در قسمتی از محل مسجد الاقصی، کلیسا ساختند و از قسمت دیگر آن را به استراحت‌‌گاه سواران و انبار ذخایر تبدیل کردند.[۳۴] در سال ۵۸۹ق صلاح‌الدین ایوبی بیت‌المقدس را از آنها پس گرفت، محراب مسجد را تجدیدبنا کرد، گنبد آن را کاشی‌کاری نمود و منبری چوبی در آن قرار داد.[۳۵] ممالیک و عثمانیان نیز مسجد الاقصی را بازسازی کرده‌اند.[۳۶]
یهودی‌سازی
یهودیان بر این باورند که بقایای معبد سلیمان، زیرِ مسجد الاقصی قرار دارد. از این‌رو برخی از آنان برای تخریب مسجد الاقصی و احیای معبد سلیمان تلاش می‌کنند.[۳۷] به گفتهٔ کارشناسان، حفاری‌های رژیم صهیونیستی در زیر مسجد الاقصی، تهدیدی برای این بنا به شمار می‌رود؛[۳۸] چنان‌که این حفاری‌ها شکاف‌هایی را در دیوارها و زیر پایه‌های مسجدالاقصی پدید آورده است.[۳۹] می‌گویند برخی از مسیحیان معتقدند که ویرانی مسجد الاقصی و ساخت معبد سوم سلیمان به‌جای آن، شرط ظهور مسیح است.[۴۰] ازاینرو نیروهای اسرائیلی از ورود مسلمانان به مسجد الاقصی جلوگیری می‌کنند.[۴۱] مسجد الاقصی نماد هویت اسلامی در بیت‌المقدس در برابر اسرائیل دانسته شده است.[۴۲]
در ۲۱ آگوست سال ۱۹۶۹م برابر با ۱۳۴۸ش، یک یهودی به نام دنیس مایکل ولیم روهان، مسجد الاقصی را آتش زد که به آسیب‌دیدن بخش‌هایی از مسجد و فروریختن سقف آن منجر شد. منبر قدیمی مسجد هم که متعلق به سال ۵۸۳ق بود، در این آتش سوخت.[۴۳] در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، سالروز آتش زدن مسجد الاقصی در ۳۱ مرداد برابر با ۲۱ آگوست، روز جهانی مسجد نامگذاری شده است.[۴۴]
جستارهای وابسته
نگارخانه
-
ورود غیرقانونی ده‌ها صهیونیست به مسجد الاقصی با پشتیبانی پلیس رژیم صهیونیستی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۳م.
-
آتش‌زدن مسجد الاقصی در سال ۱۹۶۹م به دست یک یهودی
-
نماز مسلمانان فلسطینی در صحن مسجد الاقصی
-
حفاری در انتهای صحن براق (۲۰۱۵م)، نمونه‌ای از حفاری‌های رژیم صهیونیستی در زیر قدس و مسجد الاقصی
پانویس
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۳.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۱۲.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۱۲.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، ۱۴۰۹ق، ص۶۶۱.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۳-۱۸۴.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۷.
- ↑ توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۵ش، ص۸۸.
- ↑ سوره اسراء، آیه۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به جعفریان، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ۱۳۸۹ش، ص۲۳۰.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۹.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۹۸.
- ↑ تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، ۱۴۰۹ق، ص۶۶۱.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۷۹؛ محدث نوری، مستدرک وسائل الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۰۹.
- ↑ https://www.masjed.ir/fa/article/2835/تاریخچه-و-فلسفه-نامگذاری-مسجد-الاقصی
- ↑ گوستاولوبون، تمدن اسلام و عرب به نقل از حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۳.
- ↑ نگاه کنید به موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۰.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۸۰.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۰.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۸۰.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۶۱.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۸۰.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۰.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۳.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۰.
- ↑ ناصرخسرو، سفرنامه، ۱۳۶۸ش، ص۲۶.
- ↑ ناصرخسرو، سفرنامه، ۱۳۶۸ش، ص۳۲.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۳.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۱.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۱.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۱.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۳.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۳.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۳-۱۵.
- ↑ توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ص۸۸.
- ↑ Barghoti, "Israeli excavations threaten Al-Aqsa Mosque: Experts".
- ↑ «الحفريات الإسرائيلية أسفل القدس والأقصى»
- ↑ «آتش زدن مسجدالاقصی اقدامی برای سنجش غیرت دینی مسلمانان بود»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «گزارش: اسرائیل آمادۀ تخریب مسجدالاقصی و ساخت «سومین معبد» می‌شود»، سایت پرس‌تی‌وی.
- ↑ «پشت پرده توطئه های جدید علیه مسجد الاقصی/تحلیل»، خبرگزاری ایران‌پرس.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۶.
- ↑ «علت نامگذاری روز جهانی مساجد چیست؟»، خبرگزاری صداوسیما.
یادداشت
- ↑ خلیفه دوم هنگامی که در سال ۱۵ قمری، بیت المقدس را فتح کرد دستور داد در محوطه مقدس مسجدی بنا کنند، که به مسجد عمر شناخته می‌شود.(طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۶۱۱.)
- ↑ دیواری در امتداد دیوار غربی مجموعه مسجد الاقصی است که مسلمانان معتقدند پیامبر در شب معراج، براق را در این دیوار بست و به همین دلیل به دیوار براق نامیده می‌شود.(موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۰) یهودیان آن را دیوار ندبه نامیده و از آخرین باقی‌مانده‌های هیکل سلیمان می‌دانند.
منابع
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق مصطفى دیب البغا، بیروت، دار ابن‌کثیر، الیمامه، ۱۴۰۷ق.
- تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، قم، مدرسة الامام المهدی عجل‌الله تعالی فرجه الشریف، ۱۴۰۹ق.
- توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، قم، مؤسسه فرهنگی طه و مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ هشتم، ۱۳۸۵.
- جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، نشر علم، تهران، ۱۳۸۹ش.
- حمیدی، سید جعفر، تاریخ اورشلیم (بیت المقدس)، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۱ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۹۶۷م/۱۳۸۷ق.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعه العلمیه، ۱۳۸۰ق.
- محدث نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.
- موسی غوشه، محمدهاشم، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ترجمه سید شهرام فرهانیان و هودسا عاطفی، قم، نشر ادیان، ۱۳۹۰ش،
- ناصرخسرو قبادیانی، سفرنامه، آتلیه هنر محمد سلحشور، ۱۳۶۸ش.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- پایگاه تخصصی مسجد https://www.masjed.ir/fa/article/2835/تاریخچه-و-فلسفه-نامگذاری-مسجد-الاقصی
پیوند به بیرون