مسجد صخره
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | در سال ۷۲ قمری به وسیله عبدالملک بن مروان |
| مکان | تپه موریا، واقع در شهر بیت المقدس |
| نام‌های دیگر | صخره مقدس |
مسجد صَخْره، قبة الصخره و یا صَخرهٔ مقدس، بخشی از مسجدالاقصی در شهر بیت‌المقدس که بر تپه موریا ساخته شده است. این مسجد و گنبد آن بر روی صخره‌ای بزرگ ساخته شده که در دین یهود، اسلام و مسیحیت محترم است. به باور مسلمانان حضرت محمد(ص) در معراج از روی این صخره به آسمان عروج کرد. یهودیان بر این باورند که زمین از این صخره گسترش یافته، بدن آدم از خاک آن آفریده شده و ابراهیم مأمور شد در همین مکان فرزندش را قربانی کند.
گنبد یا قبه طلایی مشهور که برخی از مردم آن را گنبد مسجدالاقصی می‌پندارند، بر روی صخره مذکور ساخته شده و گنبد مسجد صخره است. مسجد صخره در قرن نخست قمری و در دوره عبدالملک بن مروان ساخته شد و پس از آن در دوره‌های مختلف بازسازی شده است.
اهمیت
قبة الصخره به همراه مسجد اموی دمشق، مسجد عمروعاص در قاهره، و مسجد قیروان در تونس، از مهم‌ترین بناهای ساخته شده در قرن اول قمری است.[۱] این قبه در میان یهودیان، مسیحیان و مسلمانان مورد احترام است.[۲]
کوهی که قبة الصخره بر روی آن ساخته شده، تا سال دوم هجری قبله مسلمانان بوده است.[۳] به باور مسلمانان حضرت محمد(ص) در شب معراج از روی این صخره به آسمان عروج کرد.[۴] یهودیان بر این باورند که زمین از این صخره گسترش یافته و بدن آدم از خاک آن آفریده شده و همان جایی است که حضرت ابراهیم پس از آنکه از سوی خدا مأمور به ذبح شد، فرزندش را به آنجا برد تا قربانی کند.[۵]
موقعیت جغرافیایی و مختصات بنا
مسجد الصخره یا قبة الصخره در محوطه مسجدالاقصی بر روی تپه موریا در بیت‌المقدس قرار دارد.[۶] قبة الصخره گنبدی طلایی‌رنگ دارد و بر فراز بنایی هشت ضلعی واقع شده که چهار در به سمت جهات چهارگانه دارد.[۷]
بر قطعه‌ای از یک ستون مرمری در جنوب غربی مسجد صخره، جایگاهی به نام «قدم محمد» قرار دارد که گفته شده جای پای حضرت محمد(ص) در شب معراج است.[۸] همچنین در نزدیکی قبة الصخره مکانی مشهور به «قبة النبی» وجود دارد که بنابر باورهای اهالی قدس، حضرت خضر در آن نماز خوانده است.[۹] قبة الصخره از لحاظ تزیینات از غنی‌ترین ساختمان‌های اسلامی دانسته شده است.[۱۰]
تاریخچه
ساخت مسجد صخره در سال ۶۶ق در دوره عبدالملک بن مروان، خلیفه اموی، بر گرد صخره موجود در تپه موریا در بیت المقدس آغاز شد و در سال ۷۲ق به اتمام رسید.[۱۱] در شرایطی که عبدالله بن زبیر در مکه به خلافت رسید و حاجیان را وادار به بیعت با خود می‌کرد، عبدالملک مروان مانع از عزیمت مردم به سفر حج شد و تلاش کرد زیارت و طواف قبة الصخره را جایگزین سفر حج سازد.[۱۲]
قبة الصخره در دوره مأمون، خلیفه عباسی در سال ۲۱۶ق بازسازی شد. پس از بازسازی، نام مأمون در سنگ‌نوشته‌های مسجد جایگزین نام عبدالملک مروان شد، اما سال ساخت بنا، یعنی ۷۲ق بدون تغییر ماند.[۱۳]
در سال ۴۰۷ق زلزله شدیدی در قدس رخ داد و قبة الصخره ویران شد، در سال ۴۱۳ق و در دوره خلافت الظاهر، خلیفه فاطمی، مسجد صخره بازسازی شد. زلزله دیگری در سال ۴۶۰ق نیز به ویرانی مسجد منجر شد که در سال ۴۶۷ توسط القائم بامرالله، خلیفه عباسی دوباره بازسازی گردید.[۱۴]
دلیل نامگذاری
نامگذاری مسجد صخره از آن رو است که این مسجد بر روی صخره‌ای ساخته شده که در تپه موریا در بیت‌المقدس قرار دارد و به همین دلیل، قبة الصخره نیز نامیده می‌شود.[۱۵] «قبه» در عربی به معنای گنبد است.[۱۶]
قبة الصخره گاه با مسجدالاقصی اشتباه گرفته می‌شود؛ قبة الصخره گنبدی طلایی دارد ولی گنبد مسجدالاقصی، تیره‌رنگ است.[۱۷] البته از محوطه‌ای که مسجدالاقصی، مسجد صخره، دیوار براق [یادداشت ۱] و... در آن جای دارد، با عنوان مجموعه مسجدالاقصی یاد می‌شود.[۱۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ سعادتی، «نقش اماکن و آثار مذهبی در تمدن اسلامی»، ص۱۵۰.
- ↑ بینش، نگاهی نو به جنگ‌های صلیبی، ۱۳۸۶ش، ص۲۵.
- ↑ میرابوالقاسمی، باستان‌شناسی، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۴.
- ↑ موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- ↑ موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- ↑ نجاتی، حضرت خضر(ع) و مکان‌های منسوب به ایشان، ۱۳۹۵ش، ص۲۴۴.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- ↑ موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ الدمیری، حیاة الحیوان الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۱، ۱۰۰؛ حسینی طهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۱۸ق، ج۱۸، ص۳۲۳ و ۳۲۵.
- ↑ موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۶.
- ↑ موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۶.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- ↑ موسوی‌پناه، حرم در واژه‌ها، ۱۳۹۱ش، ص۴۳.
- ↑ «قبة الصخره را با مسجدالاقصی اشتباه نگیرید»، سایت خبرگزاری صداوسیما.
- ↑ موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۷.
یادداشت
- ↑ دیواری در امتداد دیوار غربی مجموعه مسجدالاقصی است که مسلمانان معتقدند پیامبر در شب معراج براق را در این دیوار بست و به همین دلیل به دیوار براق نامیده می‌شود.(موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۱۰) یهودیان آن را دیوار ندبه نامیده و از آخرین باقی‌مانده‌های هیکل سلیمان می‌دانند.
منابع
- بینش، عبدالحسین، نگاهی نو به جنگ‌های صلیبی، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
- حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، امیركبیر، تهران، دوم، ۱۳۸۱ش.
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امام‌شناسی، ج۱۸، مشهد، انتشارات علامه طباطبایی، ۱۴۱۸ق.
- الدمیری، کمال‌الدین محمد، حیاة الحیوان الکبری، با حاشیه و مقدمه احمد حسن بسج، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۲م/۱۴۲۴ق.
- سعادتی، قادر، «نقش اماکن و آثار مذهبی در تمدن اسلامی»، در مجموعه مقالات کنگره جهانی جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام، ج۱، قم، دارالإعلام لمدرسة اهل البیت، ۱۳۹۳ش.
- موسوی‌پناه، ابراهیم، حرم در واژه‌ها، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
- میرابوالقاسمی، محمدتقی، باستان‌شناسی قرآن، رشت، کتاب مبین، ۱۳۹۲ش.
- نجاتی، محمدسعید و محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، حضرت خضر(ع) و مکان‌های منسوب به ایشان (به ضمیمه کتاب‌شناسی)، تهران، مشعر، ۱۳۹۵ش.
- «قبة الصخره را با مسجدالاقصی اشتباه نگیرید»، سایت خبرگزاری صداوسیما، تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۳۹۶ش.