مسجد لرزاده

مسجد لرزاده

اطلاعات اوليه
بنيانگذار	شیخ علی‌اکبر برهان
تأسیس	۱۳۲۲ش
کاربری	مسجد
مکان	تهران
نام‌های دیگر	مسجد برهانیه
مشخصات
مساحت	۱۱۰۰ مترمربع
وضعیت	فعال
امکانات	حوزه علمیه
معماری
معمار	حسین لرزاده
سبک	معماری دوره قاجار

مسجد لُرزاده یا مسجد برهانیه از مساجد معروف تهران که در مبارزه علیه حکومت شاهنشاهی و شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران نقش مؤثری داشت. این مسجد در سال ۱۳۲۲ش زیر نظر شیخ علی‌اکبر برهان و معماری حسین لرزاده ساخته شد.

در کنار مسجد لرزداه حوزه علمیه‌ای تأسیس شد و اشخاص سرشناسی چون علی‌اکبر ناطق نوری، حسین انصاریان، سید ابوالقاسم شجاعی، احمد مجتهدی تهرانی، سید احمد کلانتر و محمدرضا مهدوی کنی در آن به تحصیل امور دینی پرداختند. گفته شده اولین صندوق قرض‌الحسنه در ایران در سال ۱۳۴۶ش در این مسجد شکل گرفت. مسجد لرزاده همچنان چهره اولیه و معماری سنتی خود را که برگرفته از معماری دوره قاجار بود، حفظ کرده است.

مسجد لرزاده به‌عنوان یکی از کانون‌های مبارزاتی علیه رژیم پهلوی سبب جذب جوانان و دانشجویان انقلابی گردید و مکانی برای فعالیت‌های گروه‌های سیاسی چون فدائیان اسلام و جبهه ملی شد. این مسجد میزبان سخنرانانی چون عمید زنجانی، حسین انصاریان، محمد آشوری و محمد چاوشی بود.

در رمضان سال ۱۳۵۷ش مأموران حکومت پهلوی به این مسجد حمله کرده و با تیراندازی و تخریب بخشی از مسجد، سبب شهادت و زخمی شدن تعدادی از مردم شدند.

تأسیس و معماری

مسجد لرزاده در سال ۱۳۲۲ش توسط حسین لرزاده زیر نظر شیخ علی‌اکبر برهان تأسیس شد. به همین دلیل به آن مسجد برهانیه نیز گفته شده است.

این مسجد در جنوب تهران واقع شده و همچنان چهره اولیه و معماری سنتی خود را حفظ کرده است. مسجد لرزاده به لحاظ نوع معماری، سازنده و حوادث تاریخی دارای اهمیت دانسته شده است.

بنای مسجد لرزاده ۱۱۰۰ متر مربع است که حدود ۶۰۰ متر آن را شبستان تشکیل می‌دهد. معماری این مسجد برگرفته از معماری قاجاری دانسته شده و با طاق‌های هفت‌کاسه و ستون‌های متعدد ساخته شده است و محراب آن با کاشی‌کاری فیروزه‌ای رنگ بنا شده است.

حسین انصاریان این مسجد را همانند شهری کوچکی توصیف کرد که افراد مختلف از هر صنفی در آن حضور داشتند. گفته شده در این مسجد اولین صندوق قرض‌الحسنه در ایران در سال ۱۳۴۶ش شکل گرفت.

نمای داخلی گنبد و محراب مسجد لرزاده

امامان جماعت و واعظان مسجد

برخی معتقدند از ابتدای ساخت مسجد لرزاده تاکنون چهار نفر امام جماعت این مسجد را به عهده داشتند. شیخ علی‌اکبر برهان اولین امام جماعت این مسجد بود و پس از او میرزا علی آقا فلسفی تنکابنی، عباسعلی عمید زنجانی و امیرعباس اکبری امام جماعت را بر عهده داشتند؛ هرچند از شخصی به نام علی اصغر تاجیک ورامینی نیز به عنوان امام جماعت مسجد نام برده شده است؛ چنان‌که گفته شده در سال ۱۳۴۲ش، شیخ جواد فومنی حائری از علمای مبارز بر علیه حکومت شاهنشاهی، به مدت کوتاهی امام جماعت این مسجد را به عهده داشت.

در این مسجد از واعظان معروف و انقلابی استفاده می‌شد. عمید زنجانی، شیخ حسین انصاریان، محمد آشوری و محمد چاوشی از جمله مهمترین وعاظ این مسجد دانسته شده‌اند.

حوزه علمیه

در مجاورت مسجد لرزاده، حوزه علمیه‌ای تحت مدیریت شیخ علی‌اکبر برهان تأسیس شد و اشخاص سرشناسی چون علی‌اکبر ناطق نوری، شیخ حسین انصاریان، سید قاسم شجاعی، احمد مجتهدی تهرانی، سید احمد کلانتر و محمدرضا مهدوی کنی در این حوزه به تحصیل پرداختند. این حوزه علمیه پس از مدتی به یکی از شبستان‌های مسجد تبدیل شد؛ اما در سال ۱۳۵۰ش، عباسعلی عمید زنجانی خانه قدیمی مجاور مسجد را خریداری کرد و آن را حوزه علمیه نمود. این حوزه به حوزه علمیه امام سجاد(ع) شناخته می‌شود.

محل فعالیت‌های مبارزاتی علیه حکومت پهلوی

گفته شده مسجد لرزاده نقش مؤثری در وقایع انقلاب اسلامی ایران ایفا کرد و در دوران مبارزه با رژیم پهلوی به‌عنوان یکی از مراکز و کانون‌های مهم مبارزاتی از سال ۱۳۵۰ش تا ۱۳۵۷ش شناخته می‌شد. این مسجد رهبری حرکت‌های انقلابی قبل از انقلاب را در جنوب تهران به عهده داشت و در آن جوانان و دانشجویان انقلابی به فعالیت می‌پرداختند. مسجد لرزاده جزو معدود مساجدی بود که در آن به صراحت فتاوای امام خمینی بیان می‌شد و برای سلامتی او دعا می‌کردند. آغاز فعالیت‌های سیاسی این مسجد به زمان شیخ علی‌اکبر برهان برمی‌گردد. وی از مخالفان جشن‌های حکومت پهلوی بود و علیه رژیم به سخنرانی می‌پرداخت.

یکی از مهمترین رخدادهای مسجد لرزاده، واقعه ماه رمضان سال ۱۳۵۷ش دانسته شده که در آن مردم تهران پس از کشتار مردم قم در قیام ۱۹ دی و مراسم چهلم کشته شدن مردم تبریز و یزد، اجتماع بزرگی تشکیل دادند و در نهایت در شب ۱۱ رمضان مصادف با ۲۴ مرداد، مأموران رژیم پهلوی به مسجد حمله کرده و بخشی از مسجد را به همراه وسائل داخل آن تخریب نمودند و با تیراندازی سبب شهادت و زخمی شدن تعدادی از مردم شدند.

فعالیت گروه‌های سیاسی

خصوصیت اخلاقی شیخ علی‌اکبر برهان سبب شد تا از همان ابتدا گروه‌های مذهبی و سیاسی جذب مسجد لرزاده شوند و به‌عنوان مرکز تجمع مردم تهران شاهد برنامه‌های ضد حکومتی باشد؛ از جمله سخنرانی‌های مذهبی-سیاسی مهدی عراقی، محمدتقی فلسفی و علی‌اصغر مروارید که سبب جلب گروه‌های مختلف سیاسی چون جبهه ملی شد.

گفته شده نقطه آغازین حرکت‌های سیاسی این مسجد با حضور فدائیان اسلام بود. فدائیان اسلام به رهبری نواب صفوی این مسجد را پایگاهی برای مبارزات خود قرار دادند و با سخنرانی در مورد حقایق اسلام، مردم را به پاسداری از شرع مقدس دعوت می‌نمودند. آنها در راستای مبارزات خود در مسجد لرزداه با افراد وابسته به جبهه ملی در ارتباط بودند و در ملی شدن صنعت نفت تلاش کردند. از فعالیت گرو‌ه‌های دیگر در این مسجد چون «گروه شیعیان» به رهبری حاج صادق امانی و اسدالله لاجوردی و همچنین مجاهدین خلق نیز سخن به میان آمده است.