عمران مسجد
عُمرانِ مسجد اصطلاحی قرآنی به‌معنای آبادکردن مسجد است و منظور از آن، رونق دادن معنوی و باطنی مسجد و به‌گفته برخی، آبادکردن ساختمان مسجد است. در آیات ۱۷ تا ۱۹ سوره توبه، به آباد کردن مسجد اشاره شده است. در روایات، فضائلی مانند دفع عذاب برای تعمیرکنندگان مساجد بیان شده و از آیه ۱۸ سوره توبه چنین برداشت شده که ایمان به خدا و قیامت، ادای نماز و زکات و ترس از خدا، از شرایط آبادکنندگان مسجد است.
جایگاه و مفهوم
تعمیر مسجد اصطلاحی قرآنی است که در آیات ۱۷ تا ۱۹ سوره توبه، از آن سخن به میان آمده و در آیه ۱۱۴ سوره بقره، تخریب مساجد از ویژگی‌های ستمکارترین مردم بیان شده و وعده عذاب بزرگ به آنان داده شده است. از رسول خدا(ص) نقل شده، هنگام نزول مرض از آسمان، خداوند آن مرض را از تعمیرکنندگان مساجد دور می‌سازد.[۱] از امام صادق(ع) و امام رضا(ع) نقل شده از نشانه‌های جوانمردی، تعمیر مساجد است.[۲]
همچنین از امام صادق(ع) نقل شده تعمیرکنندگان مساجد از کسانی هستند که خداوند به خاطر آنان، عذاب را از اهل زمین دور می‌سازد.[۳] در برخی روایات، سفارش شده در هنگام آماده شدن برای خواندن نماز شب،[۴] و هنگام داخل شدن در مساجد[۵] توفیق تعمیر مساجد از خدا درخواست شود و در دعای ورود به مسجد الحرام، که از امام صادق(ع) منقول است، خداوند متعال بابت نعمت تعمیر مساجد، مورد شکر قرار گرفته است.[۶]
تعمیر به معنای آباد کردن است.[۷] برخی دانشمندان اسلامی، برای تعمیر مسجد دو معنا بیان کرده‌اند:
- کثرت تردد در مساجد برای عبادت و مشغول نشدن به امور دنیوی
- بنا کردن، نظافت، مفروش نمودن و تأمین روشنایی مساجد[۸]
برخی دانشمندان، با توجه به آیه ۱۸ سوره توبه که تعمیر مساجد را شأن مؤمنان ذکر می‌کند، معنای اول را ترجیح داده[۹] و میرزا حسین نوری، محدث شیعه قرن ۱۳، به استناد احادیث، فقط همین معنا را معتبر می‌داند.[۱۰] ابوذر غفاری، از رسول خدا(ص) نقل کرده منظور از تعمیر مساجد، بالا نبردن صدا، مشغول نشدن به باطل و ترک خریدوفروش در مساجد است،[۱۱] در روایت دیگری از رسول خدا(ص) رفت‌وآمد مرتب به مسجد، نشانه آبادگران مساجد بیان شده،[۱۲] در حدیث قدسی منقول از رسول خدا(ص) آمده: مساجد، خانه‌های من است و زائران من در مساجد، آبادکنندگان آن هستند[۱۳] و در حدیث قدسی دیگری که از رسول خدا(ص) نقل شده، نماز خواندن، مایه آبادانی زمین و مساجد ذکر گردیده است.[۱۴]
در مقابل، قرشی بنائی، قرآن‌پژوه شیعه، با استناد به آیه ۱۷ سوره توبه که مشرکان را از تعمیر مساجد منع می‌کند و آیه ۱۹ سوره توبه که ایمان به خدا را برتر از تعمیر مسجد معرفی می‌کند، نتیجه گرفته منظور از تعمیر مسجد، ترمیم بنای مسجد است نه زیارت و خواندن نماز.[۱۵] علامه طباطبایی، مفسر شیعی نیز، تعمیر را به معنای اصلاح آنچه در شرف خراب شدن و فساد باشد آورده[یادداشت ۱] و آیه ۱۹ سوره توبه که عمارت در آن به معنای اصلاح ساختمان است را مؤید سخن خود ذکر کرده است.[۱۶]
شرایط آبادگران مساجد
همچنین ببینید:آیه ۱۸ سوره توبه
برخی مفسران با توجه به آیه ۱۷ سوره توبه که مشرکان را از تعمیر مساجد منع می‌کند و آیه ۱۸ سوره توبه، ۵ شرط برای آبادگران مساجد ذکر کرده‌اند که دو شرط آن مربوط به اعتقادات شخص و دو شرط آن مربوط به رفتار انسان است. این شرایط عبارتند از: ایمان به خدا، ایمان به روز قیامت، اقامه نماز، پرداخت زکات و فقط از خدا ترسیدن[۱۷]
در مورد این که این شرایط به چه معناست چند دیدگاه وجود دارد:
علامه طباطبایی، مفسر شیعی، معتقد است هر کس مانند مشرکان شرایط فوق را نداشته باشد، حق تعمیر مسجد یعنی اصلاح نواحی در معرض خرابی مسجد را ندارند.[۱۸]
برخی مفسران معتقدند این شرایط، شرایط صحت عمل است و تعمیر مساجد از سوی کسانی که شرایط را ندارند، صحیح و مقبول نخواهد بود.[۱۹]
طبرسی، مفسر شیعی قرن ۵ و قرن ۶، تولیت مسجد توسط مشرکان را ممنوع می‌داند،[۲۰] مراغی، مفسر قرن ۱۴ از اهل‌سنت، نیز می‌گوید: تولیت و نظارت بر مساجد توسط کفار و مشرکان جایز نیست، اما استخدام آنان و پذیرفتن بناء و مرمت مساجد توسط آنان، به شرط آن که از جهت دینی یا سیاسی ضرری بر مسلمانان وارد نکند،[یادداشت ۲] اشکالی ندارد.[۲۱] در مورد رفت و آمد به مساجد نیز، برخی فقیهان شیعه، هرگونه ورود مشرکان و کفار را به مساجد ممنوع می‌دانند.[یادداشت ۳][۲۲]
یادداشت
- ↑ بنابر نظر علامه طباطبایی، اگرچه واژه تعمیر می‌تواند در مورد زیارت یا رفت و آمد به مسجد به کار رود، اما زیارت مخصوص مسجد الحرام است، نه دیگر مساجد و برای رفت و آمد به مساجد، عبارت متداول در قرآن، «دخول المساجد» است نه تعمیر (طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۲۰۰).
- ↑ مراغی مثال می‌زند اگر یهودیان درخواست مرمت مسجد الاقصی را کنند، پذیرفته نخواهد شد، چرا که آنان در صدد تسلط بر مسجد الاقصی هستند.
- ↑ البته مستند ایشان معمولاً آیه ۲۸ سوره توبه است که مشرکان را نجس معرفی می‌کند(به عنوان نمونه رجوع کن به شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۷؛ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۸).
پانوشت
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۹؛ پاینده، أبو القاسم، نهج الفصاحة، ۱۴۲۴ق، ص۲۹۱.
- ↑ کراجکی، معدن الجواهر، ۱۳۹۴ق، ص۵۵؛ امام رضا(ع)، صحیفة الإمام الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۵۱.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۴۵؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۲۳
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۴۰؛ ابن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۹۱
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴،ص۴۰۲؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۰۱؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجّد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۶۷۹.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۵۸۶؛ مصطفوی، التحقیق، ۱۳۶۰ش، ج۸، ص۲۱۹.
- ↑ شیخ بهائی، مفتاح الفلاح، ۱۴۰۵ق، ص۴۴؛ قمی مشهدی، تفسیر کنز الدقائق، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۱۵؛ مدنی شیرازی، الطراز الأول، ۱۳۸۳ق، ج۸، ص۴۵۳.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۳۵؛هاشمی خوئی، منهاج البراعة، ۱۴۰۰ق، ج۱۴، ص۲۱۶.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۶۷.
- ↑ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۶۷؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۳۴.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۶۷.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر صافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۲۷؛ قمی مشهدی، تفسیر کنز الدقائق، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۱۵.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۶۷.
- ↑ قرشی بنائی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۴۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۲۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۱۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۲۰۱-۲۰۳.
- ↑ طبری، احکام القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۸۵؛ اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۸۵؛ ابن عجیبه، البحر المدید، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۶۵؛ آل‌غازی، بیان المعانی، ۱۳۸۲ق، ج۶، ص۴۱۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۲۲.
- ↑ مراغی، تفسیر المراغی، بی‌تا، ج۱۰، ص۷۴.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۷؛ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۸؛ محقق حلّی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۰۳؛ شهید ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸۰.
منابع
- آل غازی، عبدالقادر ملاحویش، بیان المعانی، دمشق، مطبعة الترقی، چاپ اول، ۱۳۸۲ق.
- ابن طاووس، علی بن موسی، فلاح السائل ونجاح المسائل، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، تحقیق احمد عبدالله قرشی رسلان، قاهره، دکتر حسن عباس زکی، ۱۴۱۹ق.
- امام رضا(ع)، علی بن موسی، صحیفة الإمام الرضا(ع)، مشهد، کنگره جهانی امام رضا(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق محمد جمیل صدقی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق.
- پاینده، أبو القاسم، نهج الفصاحة(الکلمات القصار للنبی(ص </ref>، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۴۲۴ق.
- جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، تحقیق محمد صادق قمحاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق و بیروت، الدار الشامیة و دارالعلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، تحقیق گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامی، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- شیخ بهائی، محمد بن حسین، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم واللیلة من الواجبات والمستحبات، بیروت، دار الأضواء، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، قم، شریف رضی،، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، قم، جماعة المدرسین، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تحقیق سید محمد تقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، ۱۳۸۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، به تصحیح علی خراسانی و سید جواد شهرستانیو مهدی طه نجف و مجتبی عراقی، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد وسلاح المتعبّد، بیروت، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
- طبری کیاهراسی، علی بن محمد، احکام القرآن، تحقیق:موسی محمدعلی و عزت عبد عطیة، بیروت، دارلکتب العلمیة،چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- فتال نیشابوری، محمد بن أحمد، روضة الواعظین وبصیرة المتعظین، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، تفسیر صافی، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- قرشی بنائی، علی أکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ۱۴۱۲ق.
- قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- کراجکی، محمد بن علی، معدن الجواهر وریاضة الخواطر، تهران، مرتضویة، چاپ دوم، ۱۳۹۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- محدث نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- محقق حلّی،جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق عبدالحسین محمد علی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مدنی شیرازی، علی خان بن أحمد، الطراز الأول والکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۳۸۳ق.
- مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- هاشمی خوئی، میرزا حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة وتکملة منهاج البراعة، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی و محمدباقر کمره‌ای،تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۰ق.