نماز شکسته

نماز شکسته (به عربی صلاة القَصر) اصطلاحی فقهی برای اشاره به این حکم شرعی است که مسافر باید نمازهای چهار رکعتی خود را دورکعتی بخواند؛ از این رو، به آن، نماز مسافر نیز گفته می‌شود. شکسته بودن نماز مسافر در مذهب امامیه واجب و در دیگر مذاهب اسلامی جایز است.

نماز قصر در قرآن و سنت

اصطلاح نماز قصر یا نماز مسافر، در مقابل نماز تمام به کار می‌رود. بر اساس حکم نماز قصر، مسافر با شرایطی، باید نمازهای چهار رکعتی خود را دو رکعتی بخواند. مستند این حکم، آیه ۱۰۱ سوره نساء است:

وَإِذَا ضَرَ‌بْتُمْ فِي الْأَرْ‌ضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُ‌وا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا

و چون در زمين سفر كرديد، اگر بيم داشتيد كه آنان كه كفر ورزيده‌اند به شما آزار برسانند، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد.

در منابع اهل سنّت و شيعه آمده است كه پیامبر(ص) در سفر، نمازهاى چهار ركعتى را دو رکعت مى‌خوانده است در منابع حدیثی و فقهی باب‌هایی به بحث شکسته بودن (تقصیر) نماز اختصاص یافته است.

احکام نماز شکسته

• مسافر باید نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت بخواند. بنابراین حکم نماز مسافر شامل نماز صبح و نماز مغرب نمی‌شود.
• اگر مسافر نمازش را پیش از رسیدن به وطن شکسته بخواند، پس از آنکه به وطن رسید لازم نیست دوباره کامل بخواند ولی چنانچه هنوز نماز نخوانده باشد باید آن را کامل بخواند.
• مسافر برای خواندن نماز شکسته باید به حد ترخص برسد.
• مسافری که قصد کرده ده روز بماند، اگر بیشتر از ده روز، مثلا ۱۳ یا ۱۵ روز بماند، تا وقتی که مسافرت نکرده و از آنجا نرفته، باید نمازش را تمام بخواند و لازم نیست دوباره قصد ماندن ده روز کند.
• چنانچه نمازی قضا شود، همان‌گونه باید قضای آن خوانده شود، یعنی اگر باید شکسته می‌خوانده لازم است شکسته قضا شود و چنانچه باید کامل می‌خواند، کامل قضا شود.

نماز اساتید و دانشجویان

نماز و روزه دانشجویان و کسانی که فاصله بین محل کار و وطن آنها بیش از مسافت شرعی است احکام ویژه‌ای دارد.(اطلاعات بیشتر: سایت پرسمان)

دیدگاه های خاص

محمد صادقی تهرانی از فقهای معاصر، نماز مسافر را شکسته ندانسته و روزه او را هم صحیح می‌داند.

منظور از مسافر در فقه

مقالهٔ اصلی: مسافر

در اصطلاح فقهی، مسافر به کسی گفته می‌شود که:

• سفرش به حد مسافت شرعی برسد یعنی مسافت طی شده (چه فقط مسیر رفت یا مجموع رفت و آمد) حداقل هشت فرسخ شرعی باشد.
• از ابتدای سفر قصد پیمودن هشت فرسخ را داشته باشد و پیش از رسیدن به آن مسافت، از نیت خود برنگردد.
• نخواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطن خود بگذرد، یا ده روز یا بیشتر در جایی بماند.
• برای کار حرام سفر نکند.
• از صحرانشین‌هایی نباشد که در بیابان‌ها گردش می‌کنند.
• شغل او مسافرت نباشد.
• به حد ترخص رسیده باشد.

فلسفه شکسته بودن نماز مسافر

احکام اسلامی تابع مصالح و مفاسد است که در مواردی بیان شده و در موارد دیگر به آن اشاره‌ای نشده است. در روایات اسلامی، شکسته بودن نماز (و همچنین افطار روزه‌دار) در سفر، به عنوان هدیه و تخفیفی از سوی خداوند و همچنین به سبب تغییر شرایط و خستگی و مشغولیت انسان در سفر دانسته شده است. در روایتی از امام صادق(ع) به نقل از پیامبر(ص) آمده است:

خداوند هدیه‌ای به من و امتم کرامت فرموده که به دیگر امت‌ها نداده است... افطار کردن روزه و شکسته شدن نماز در سفر؛ پس هر کس چنین نکند، هدیه خداوند را رد کرده است.

دیدگاه مذاهب فقهی اسلامی

در بین مذاهب اسلامی، امامیه و حنفیه شکسته بودن نماز در سفر را واجب می‌دانند ولی مالکیه آن را سنت (مستحب) مؤکد و شافعیه و حنبلیه آن را جایز می‌دانند یعنی مسافر مختار است که تمام بخواند یا شکسته.

کسانی که قائل به عدم وجوب قصر نماز در سفر هستند، به عبارت «فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ» استناد کرده‌اند ولی قائلان به وجوب معتقدند آیه می خواهد این توهم که نماز شکسته، نمازی ناقص و در نتیجه ممنوع است، را برطرف کند. در آیات دیگری از قرآن نیز چنین تعبیری به معنای وجوب به کار رفته است.

از سوی دیگر برخی با تکیه بر ظاهر آیه، حکم شکسته خواندن نماز را مختص سفری دانسته‌اند که در آن ترس و ناامنی باشد، ولی سنت نبوی، آیه را به هردو حالت وجود یا عدم وجود ترس تفسیر کرده و پیامبر(ص) در هر دو حالت، نماز را شکسته می‌خوانده است. بر این اساس قید موجود در آیه، اشاره به غالب موارد است.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
• حيدر، اسد، الإمام الصادق و المذاهب الأربعة، بیروت، دار التعارف‏، چاپ پنجم، ۱۴۲۲ق.
• حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ۱۴۱۰ق.
• سبحانی، جعفر، القصر فی السفر، قم، موسسه الامام الصادق، ۱۴۲۲ق.
• طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.