مِنْهاجُ الکَرامَة فی مَعْرِفَة الإمامَة کتابی کلامی به زبان عربی اثر علامه حلی (متوفای ۷۲۶ق). موضوع اصلی کتاب، اثبات حقانیت مذهب شیعه، امامت علی بن ابی طالب(ع) و فرزندان اوست و نویسنده کتاب را به سلطان محمدخدابنده (اولجایتو) هدیه کرده است. تأثیر کتاب منهاج الکرامة باعث شد ابن تیمیه عالم اهل سنت کتاب منهاج السنة النبویة را در رد کتاب علامه حلی بنویسد.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلی (متوفای ۷۲۶ق) |
| موضوع | کلام، امامت |
| سبک | تحلیلی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسة تاسوعا |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۹ش |
اهمیت و جایگاه
کتاب منهاج الکرامة فی معرفة الامامة از آثار معروف علامه حلی متکلم و فقیه شیعه در قرن هشتم است. منهاج الکرامة کتابی کلامی با محوریت مباحث امامت است. آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعة، از این اثر با نام «منهاج الکرامة إلی إثبات الإمامة» یاد می‌کند.[۱]
علامه حلی چنان‌که خود در مقدمه کتاب گفته است این کتاب را برای اولجایتو(سلطان محمد خدابنده) نوشته است.[۲] گفته شده که این کتاب تأثیر فراوانی در شیعه‌شدن او و بسیاری دیگر از مردم داشت. و نیز گفته‌اند که بعضی از اهل سنت وقتی تأثیر فراوان این کتاب را دیدند، پیش ابن تیمیه رفته، از او کمک خواستند و ابن تیمیه کتاب منهاج السنة را در ردّ این کتاب نوشت.
بعدها ردیه‌هایی بر کتاب ابن تیمیه نگاشته شد. یکی توسط سید سراج الدین حسن بن عیسی یمانی با نام «اکمال المنة» و ردیه دیگر توسط سید مهدی کاظمی با نام «منهاج الشریعة».[۳]
درباره مؤلف
حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی معروف به علامه حلّی، از علمای شیعه قرن هشتم قمری است. مناظرات و آثار او موجب گرایش سلطان محمد خدا بنده به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران شد. علامه حلی دارای تالیفات بسیاری در علوم فقه، اصول، عقاید، فلسفه، منطق، دعا و... است. پس از مرگ محقق حلی در سال ۶۷۶ قمری که مرجعیت شیعیان را برعهده داشت، شاگردان وی و دانشمندان حله پس از جستجوی فردی که شایستگی زعامت و مرجعیت شیعیان را داشته باشد علامه حلی را برای این امر مهم مناسب یافتند و او در ۲۸ سالگی زعامت و مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفت.
ساختار و محتوای کتاب
منهاج الکرامة مشتمل بر شش بخش است:
علامه حلی در بخش اول، اقوال مذاهب درباره امامت را مطرح می‌کند. وی می‌گوید: «امامیه معتقد به این امور است: خداوند، عدل، امامت، استمرار نبوت و لزوم عصمت امام؛ اما اهل سنت بر خلاف این امور عقیده دارند».
در بخش دوم، به تفصیل به توضیح ادله حقانیت مذهب امامیه پرداخته که عبارت‌اند از:
- درست‌ترین و بهترین مذهب در مسائل اصولی و فرعی.
- سخن شیخ طوسی درباره حدیث پیامبر اسلام(ص) که فرقه ناجیه امامیه است.
- قطع و جزم امامیه بر نجات ائمه اطهار و پیروانشان.
- امامیه مذهب خود را از ائمه معصومین که مشهور به کمالات انسانی‌اند، گرفته‌اند.
- تعصب نداشتن امامیه در غیر حق.
- فضایل و کمالات بی‌شمار علی(ع) و عیوب و نقص‌های مخالفان آن امام(ع).
نویسنده در بخش سوم، ادله امامت علی بن ابی طالب(ع) را چنین برمی‌شمارد:
- ادله عقلی (عصمت، نصب، حفظ شریعت، قادر بودن خداوند بر نصب امام معصوم و افضلیت).
- ادله نقلی: چهل برهان از آیات قرآن، دوازده حدیث از پیامبر(ص) و دوازده ویژگی خاص علی(ع) که دالّ بر امامت او است.
مؤلف در بخش چهارم، سه راه برای اثبات امامت باقی ائمه(ع) ذکر می‌کند که عبارتند از نصوص دینی، لزوم وجود امام معصوم در هر زمان و دارا بودن فضایل که باعث امامت آنان است.
علامه در بخش پنجم، چهارده دلیل بر عدم امامت کسی که خود را مقدم بر علی بن ابی‌طالب(ع) بداند، آورده است.
وی در بخش پایانی کتاب، خلافت ابوبکر را چنین رد کرده است که اجماع ادعا شده بر خلافت ابوبکر در تعارض با نص است، و حدیث اقتدا مستلزم خلافت او نیست و نیز آیه ۴۰ سوره توبه دلالت بر نقص او می‌کند.[۴]
نخستین فصل کتاب گزارشی است درباره اعتقادات شیعه نسبت به عدالت و حکمت خداوند. که به همین جهت پیامبران را مبعوث کرده و پس از آنها نیز اوصیای ایشان عهده‌دار هدایت مردم هستند. به گفته علامه حلی اهل سنت در تمام این امور با شیعیان مخالف هستند و معتقد به عدل و حکمت در کارهای الهی نبوده و صدور هر کار قبیح و اخلال به هر واجبی را از سوی خداوند روا می‌دارند و براین باورند که کارهای خداوند بر اساس هیچ غرض و حکمتی نیست.[۵]
مطلب پایانی کتاب درباره ماجرای امامت نماز جماعت توسط ابوبکر در بیماری پیامبر(ص) است که به دستور عایشه پس از تمام شدن اذان بلال صورت گرفته بود. علامه حلی نوشته که پیامبر(ص) چون حالش مساعد شد صدای تکبیری شنید و پرسید کیست که نماز می‌خواند؟ گفتند ابوبکر، حضرت فرمود مرا بیرون ببرید و با کمک امام علی (ع) و عباس به طرف مسجد روانه شد و ابوبکر را (از محراب) دور ساخت و خود نماز جماعت را برای مردم اقامه کرد. [۶]
شرح کتاب
سید علی حسینی میلانی شرحی به عربی بر منهاج الکرامه نگاشته است که تاکنون فقط یک جلد از آن در ۵۸۲ صفحه برای بار نخست در سال ۱۳۷۶ش در مؤسسه انتشارات هجرت در قم منتشر شده است. این شرح، تنها مشتمل بر شرح فصل اول و دوم کتاب منهاج الکرامه است.[۷]
نسخه‌شناسی و چاپ
سه نسخه از کتاب موجود است:
- نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد به شماره ۱۳۷۵۴.
- نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، در قم.
- نسخه‌ای دیگر در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.[۸]
کتاب منهاج الکرامة به تصحیح عبدالرحیم مبارک، برای بار نخست در سال ۱۳۷۹ش توسط انتشارات تاسوعا در مشهد منتشر شده است.
پانویس
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۲۳، ص۱۷۲.
- ↑ حلی، منهاج الکرامة، ۱۳۷۹ش، ص۲۷-۲۹.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۲۳، ص۱۷۲.
- ↑ حلی، منهاج الکرامة، ۱۳۷۹ش، برگرفته از فهرست کتاب.
- ↑ حلی، منهاج الکرامة فی معرفة الامامة، ۱۳۷۹ش، ص۳۱-۳۲.
- ↑ حلی، منهاج الکرامة فی معرفة الامامة، ۱۳۷۹ش، ص۱۸۸.
- ↑ میلانی، شرح منهاج الکرامة، ۱۴۱۸ق، مقدمه کتاب.
- ↑ حلی، منهاج الکرامة، ۱۳۷۹ش، ص۲۳ و ۲۴.
منابع
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء.
- حلی، منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة، مشهد، مؤسسة عاشورا، ۱۳۷۹ش.
- میلانی، سیدعلی، شرح منهاج الکرامة، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۴۱۸ق.
- کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.