تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة (کتاب)

تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه

اطلاعات کتاب
نویسنده	علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق)
موضوع	فقه شیعه
سبک	فقه تفریعی و فتوایی
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	موسسه آل البیت، موسسة الامام الصادق
تاریخ نشر	متعدد منتشر شده است.

تَحریرُ الاَحکام الشَرعِیه علی مَذهَبِ الاِمامیه از کتاب‌های فقه فتوایی که توسط علامه حلی از عالمان شیعه در قرن هشتم هجری به زبان عربی تألیف شد. در این کتاب، فتواهای شرعی در حوزه‌های عبادات، معاملات، ایقاعات و احکام جمع‌آوری شده است. تحریر الاحکام یک دوره کامل، فتواهای فقهی از طهارت تا دیات را در قالب ۴۱ کتاب و ۴۰ هزار مسأله بدون پرداختن به استدلال و مبانی در بر دارد. تحریر الاحکام نسبت به سایر آثار فقهی علامه حلی، در بیان احکام فرعی، جامعیت بیشتری دارد. از دیگر ویژگی‌های کتاب اینکه در آن دیدگاه و آرای فقهی فقهای پیش از علامه نیز بیان شده است. نسخه‌های متعدد خطی و دو نسخه چاپی کتاب در کتابخانه‌ها موجود است.

جایگاه و ویژگی‌های کتاب

به‌گفته جعفر سبحانی، کتاب تحریر الاحکام در میان دیگر آثار فقهی علامه حلی از ویژگی‌های متمایزی برخوردار است؛ از جمله اینکه در آن، تنها به ذکر فتوا بسنده شده، در بیان احکام فرعی و جزئی جامعیت دارد و تعداد مسایل آن به ۴۰هزار مسئله می‌رسد. همچنین خود علامه حلی، این کتاب را به نیکو و پسندیده توصیف کرده و می‌گوید در آن احکام فرعی را استخراج کرده‌ام که قبلا انجام نشده است.
از دیگر ویژگی‌های مهم تحریر الاحکام این است که علامه در آن آرای بسیاری از فقیهان پیش از خود از قبیل شیخ طوسی، سید مرتضی، ابن بَراج، ابو الصلاح حلبی را نقل کرده و دیدگاه‌های افرادی مثل ابن ابی عقیل و ابن جنید را که کتاب‌هایشان مفقود شده نیز بیان کرده است.
با وجود چند حاشیه و شرح بر تحریر الاحکام؛ اما در مقایسه با دیگر کتاب‌های علامه حلی مانند قواعد الاحکام و ارشاد الاذهان که شرح‌های متعددی دارند، شرح‌های شناخته‌شده‌ای برای تحریر الاحکام ذکر نشده است.

مؤلف

مقالهٔ اصلی: علامه حلی

حسن بن یوسف بن علی بن مطهّر (۶۴۸-۷۲۶ق)، معروف به علامه حلّی فقیه و متکلم شیعه متعلق به قرن هشتم قمری است. از علامه حلی آثار متعدد در حوزه‌های مختلف چون فقه، اصول فقه، کلام، حدیث، تفسیر، رجال، فلسفه و منطق بجا مانده است. علامه حلی به عنوان بارزترین شخصیت مکتب فقهی حله نقش موثری در توسعه دانش فقهی شیعه داشت و از آثار فقهی وی به عنوان نقطه عطف در گسترش فقه و استدلال در فروع یاد شده است. مؤلف اعیان الشیعه تعداد آثار علامه حلی را بیش از ۱۰۰ اثر دانسته و صاحب ریحانه الادب تعداد آثار ایشان را ۱۲۰ اثر ذکر کرده است.

ساختار و محتوا

محتوای کتاب بنابر تصریح نویسنده در مقدمه فقط فتوی است. مطالب تحریر الاحکام، در چهار بخش عبادات، معاملات، ایقاعات و احکام تنظیم شده و برای دسته‌بندی مباحث از عناوین کتاب، مقصد، فصل و مطلب استفاده شده است. نسخه‌ای که توسط مؤسسه امام صادق در ۱۴۲۰ق تجدید چاپ شده، شش جلدی است و جلدهای ۱ تا ۵ مباحث اصلی کتاب را در بردارد و جلد ششم به فهرست‌ها اختصاص یافته است. نویسنده، احکام شرعی را در قالب ۴۱ مبحث تنظیم کرده و اسم هر مبحث را کتاب گذاشته است مثل کتاب طهارت . این مجموعه با «کتاب طهارت» آغاز و به «کتاب دیات» پایان یافته است.

• جلد نخست احکام مربوط به طهارت، صلاة، زکاة، صَوم و حج را در بردارد.
• جلد دوم حاوی مسایل مربوط به جهاد، مَتاجِر، دُیون و ضِمان است.
• جلد سوم شامل مباحث مربوط به صلح، وکالت، اجاره، مُزارِعه و مُساقات، سَبق و رِمایه، وَدِیعه، عاریه، شرکت، قرض، هِبه، وقف، مسکن، زندان، صدقه، وصیت و بخشی از مباحث نکاح می‌باشد.
• جلد چهارم ادامه احکام مربوط به نکاح و احکام فِراق، عِتق، ایمان(یمین)، نذر، اقرار، جُعاله، لُقَّطَه، اِحیاء موات، غضب، شُفعَه، صَید و ذَبائِح و اَطعِمَه و اَشرِبَه را بیان کرده است.
• جلد پنجم احکام میراث، قضاء، شهادات، حدود، جنایات و دیات را توضیح داده است.
• جلد ششم حاوی فهرست‌های مختلف از قبیل فهرست آیات، فهرست روایات، فهرست اسامی انبیاء، معصومین و ملائک، فهرست اعلام و رواة، فهرست اماکن و شهرها، فهرست جماعات، قبائل و نَسَب، فهرست فِرَق و مذاهب، فهرست کتاب‌ها، فهرست منابع تحقیق و فهرست تفصیلی همه محتویات کتاب است.

نسخه‌ها

رسول جعفریان پژوهشگر تاریخ اسلام، شش نسخه خطی از تحریر الاحکام الشرعیه را فهرست کرده که توسط افراد مختلف کتابت شده است و یکی از آنها در کتابخانه حرم عبدالعظیم حسنی نگهداری می‌شود. همچنین جعفر سبحانی از یک نسخه خطی یاد می‌کند که در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی نگهداری می‌شود.
علاوه بر نسخه‌های خطی، حداقل دو نسخه چاپی دو و شش جلدی نیز موجود است. نسخه چاپی دو جلدی که از آن با تعابیر چون نسخه رایج، چاپ سنگی و چاپ قدیم یاد شده است. کتابخانه مدرسه فقاهت، نسخه الکترونیکی را در دسترس عموم قرار داده که در دو جلد و از سوی مؤسسه آل البیت در مشهد چاپ شده است. این سایت از آن به‌عنوان چاپ قدیم یاد کرده است.
گفته شده که نسخه دو جلدی، چاپ سنگی بوده که استفاده از آن دشوار است. نسخه چاپی دیگر، شش جلدی است که موسسه امام صادق قم با تحقیق ابرهیم بهادری و اشراف جعفر سبحانی منتشر کرده است. این نسخه تنها تجدید چاپ نیست؛ بلکه در آن ویرایش‌ها و برخی توضیحاتی تحقیقی از قبیل تعیین گویندگان اقوال فقهی که در متن مشخص نشده‌اند، تفسیر لغات مشکل، توضیح مکان‌ها و تبدیل ترتیب اَبجَدی مسایل به ترتیب عددی، اضافه شده است.