قصد قربت
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
قَصدِ قُربَت انجام عبادت با انگیزه جلب رضایت خدا و تقرُّب به او است. قصد قربت فقط در واجبات تَعبُّدی مانند نماز، روزه و حج لازم است و بدون آن عبادت صحیح نیست ولی در واجبات تَوصُّلی نیازی به قصد قربت وجود ندارد. بنا به باور برخی، قصد قربت به همراه ایمان از شرایط رسیدن به ثواب به شمار می‌رود.
مفهوم‌شناسی
مقصود از قصد قربت انجام عبادت با انگیزه پیروی از فرمان خدا و جلب خشنودی اوست.[۱] از نظر فقیهان شیعه، انجام عبادات با انگیزه‌هایی همچون تشکر از خدا، به‌دست آوردن رضای او، رسیدن به ثواب، دوری از عِقاب و رسیدن به مصلحت در عبادت، از راه‌های تحقق قصد قربت است.[۲]
برخی قصد قربت و ایمان را شرط پاداش دانسته‌اند که بدون آن پاداشی به صاحب عمل تعلق نمی‌گیرد.[۳]
ملاک تقسیم واجبات به تعبدی و توصلی
اعمال واجب براساس قصد قربت به دو دسته تقسیم می‌شود:
- واجبات تعبدی: واجباتی که قصد قربت در آنها شرط است و بدون آن فرمان الهی انجام نشده است. مانند نماز و روزه.[۴] به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی فقیه شیعه، حُسن فعلی و حُسن فاعلی از ارکان عبادتند. منظور از حُسن فاعلی این است که انجام‌دهنده عبادت، آن را برای رسیدن به قُرب الهی به جای آورد نه برای ریاکاری و...[۵] البته فقیهان شیعه درباره این که آیا وجوب قصد قربت در واجبات تعبدی، عقلی است یا شرعی، اختلاف‌نظر دارند؛[۶] سه مبنای کلی در این مسئله وجود دارد:
- دیدگاه آیت الله خویی: وجوب قصد قربت شرعی است و شارع در امرِ به عبادت، قصد قربت را نیز لحاظ نموده است.[۷]
- دیدگاه میرزای نائینی: وجوبِ قصدِ قربت شرعی است و شارع در یک امر دیگری غیر از امر به عبادت، وجوب قصد قربت را لحاظ کرده است.[۸]
- دیدگاه آخوند خراسانی: وجوبِ قصدِ قربت عقلی است و به کیفیت انجام عمل و اطاعت بستگی دارد.[۹] اگر غرض شارع از انجام عمل، فقط تحقق خارجی آن باشد مانند وجوب دفن میت، عقلْ قصد قربت را لازم نمی‌داند. اما اگر غرض شارع این است که با انجام عمل، تَقَرُّب به او نیز حاصل شود و در این صورت عقل قصد قربت را لازم می‌داند.[۱۰]
- واجبات توَصُّلی: واجباتی که در انجام آنها قصد قربت شرط نیست. مانند: نجات کسی که غرق می‌شود، دفن کردن میت و پرداخت بدهی.[۱۱]
ملاک تقسیم واجبات به تقربی و توصلی
امام خمینی در کتاب تهذیب الاصول واجبات را به واجبات تَقَرُّبی و واجبات توَصُّلی تقسیم کرده است.[۱۲] در واجبات تقربی قصد قربت شرط است و خود به دو دسته‌اند:
- واجباتی که عنوان عبادت درباره آنها صدق می‌کند. مانند نماز، روزه، حج و...[۱۳]
- واجباتی که اگرچه در آنها قصد قربت شرط است؛ اما عبادت محسوب نمی‌شوند. مانند پرداخت زکات.[۱۴]
پانویس
- ↑ فرهنگ‌نامه اصول فقه، مرکز اطلاعات و منابع اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۶۳۶.
- ↑ فرهنگ‌نامه اصول فقه، مرکز اطلاعات و منابع اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۶۳۶.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف الفقه الفارسی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۶۹۴.
- ↑ مظفر، اصول‌الفقه، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۶۵.
- ↑ مکارم شیرازی، حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح، ۱۴۲۸ق، ص۵۸.
- ↑ فرهنگ‌نامه اصول فقه، مرکز اطلاعات و منابع اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۶۳۷.
- ↑ خویی، محاضرات فی الاصول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۲۱.
- ↑ خویی، اجودالتقریرات، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۱۷.
- ↑ مظفر، اصول‌الفقه، ۱۳۷۰ش، ص۶۶.
- ↑ آخوند خراسانی، کفایةالاصول، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۸۱.
- ↑ مظفر، اصول‌الفقه، ۱۳۷۰ش، ص۶۶.
- ↑ امام خمینی، تهذیب الاصول، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۴۷.
- ↑ امام خمینی، تهذیب الاصول، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۴۷.
- ↑ امام خمینی، تهذیب الاصول، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۴۷.
منابع
- آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایةالاصول، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، ۱۴۰۹ق.
- امام خمینی، روح‌الله، تهذیب الاصول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۵ق.
- پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، اجودالتقریرات، قم، کتابفروشی مصطفوی، چاپ دوم، ۱۳۶۸ش.
- خویی، ابوالقاسم، محاضرات فی أصول الفقه، تقریرات محمد اسحاق فیاض، مکان چاپ: قم، دار الهادی للمطبوعات، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.
- مؤسسه دایرة المعارف الفقه الفارسی، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دایرة المعارف الفقه الفارسی، ۱۳۸۷ش.
- مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- مظفر، محمدرضا، اصول‌الفقه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح، قم، مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق.