ذکر یونسیه دعای حضرت یونس(ع) برای نجات از شکم ماهی که در آیه ۸۷ سوره انبیا آمده است. بزرگان اخلاق و عرفان بر مداومت در گفتن این ذکر به‌ویژه در حال سجده تأکید دارند.
 حک شدن ذکر یونسیه بر نگین انگشتری | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | ذکر یونسیه |
| واقع در سوره | انبیاء |
| شماره آیه | ۸۷ |
| جزء | ۱۷ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | ندارد |
| مکان نزول | مکه |
| درباره | دعای حضرت یونس در شکم ماهی |
پیامبر در پاسخ به سؤال اصحاب که آیا این دعا تنها برای نجات یونس هست، این آیه را خواندند و در روایتی فرمودند که هر مسلمانی برای حاجت خود، این ذکر را بخواند، خداوند خواسته او را برآورده می‌کند.
به خواندن ذکر یونسیه در رکعت اول نماز غفیله توصیه شده است. از پیامبر(ص) نقل شده که این دعا، اسم اعظم خداوند است که اگر خدا به آن خوانده شود، اجابت می‌کند. با خواندن ۴۰ بار ذکر یونسیه بعد از هر نماز به مدت چهل روز از توصیه‌های سید عبدالکریم رضوی کشمیری برای برآوردن حوائج است. به گفته آیت الله انصاری همدانی، ذکر یونسیه برای سالک، همانند سوخت برای ماشین است.
دعای یونس در شکم ماهی
آنگونه که در قرآن[۱] و روایات[۲] آمده است حضرت یونس(ع) مدتی در میان قوم خود تبلیغ کرد و چون ایمان نیاوردند، آنان را نفرین کرد و از نزد آنان رفت و سوار بر کشتی شد. خداوند یونس را به خاطر عدم پایداری در دعوت مردم، در شکم ماهی گرفتار ساخت و او توبه کرد و برای نجات خود دست به دعا برداشت.[۳] قرآن کریم دعای یونس را چنین نقل کرده است:
لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ
معبودی جز تو نیست، منزّهی تو، راستی که من از ستمکاران بودم.
سید بن طاوس دعای یونس را که مشتمل بر ذکر یونسیه است چنین نقل کرده است:
جایگاه و تاثیر
در برخی منابع اهل سنت از پیامبر(ص) نقل شده است که این دعا، اسم اعظم خداوند است که اگر خدا را به آن بخوانند، اجابت می‌کند. پیامبر در پاسخ به سوال اصحاب که آیا این دعا تنها برای نجات یونس بود، به ادامه همین آیه قرآن استناد کرد که «و مؤمنان را [نیز] چنین نجات می‌دهیم.»[۵] در حدیث دیگری از پیامبر تاکید شده است که هر مسلمانی برای حاجت خود، این ذکر را بخواند، خداوند خواسته او را برآورده می‌کند.[۶] از امام صادق(ع) نیز روایت شده است که در شگفتم از کسی که اندوه دارد چگونه به این آیه قرآن «لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» پناه نمی‌برد در حالی که خداوند در ادامه آیه فرموده است: ما دعای او را پذیرفتیم و او را از اندوه نجات دادیم و مومنان را این گونه نجات می‌بخشیم.[۷]
آیات ۸۷ و ۸۸ سوره انبیا اشاره به ماجرای یونس و دربردارنده ذکر یونسیه است. این آیه در رکعت اول نماز غفیله بعد از سوره حمد خوانده می‌شود.[۸]
اهمیت آن در عرفان
بزرگان اخلاق و عرفان بر گفتن ذکر یونسیه تأکید بسیار دارند و مداومت بر آن را در هر حال راه‌گشای سالک می‌دانند.[۹] از سید علی قاضی طباطبایی عالم و عارف شیعه، توصیه به چهارصد بار گفتن ذکر یونسیه نقل شده است. از سید عبدالکریم رضوی کشمیری نیز نقل شده که بهترین کار برای سالک، سجده است که ذکر یونسیه در آن گفته شود. وی بعد از هر نماز، ۴۰ بار ذکر یونسیه در سجده به مدت یک اربعین (۴۰ روز) را برای قضای حوائج توصیه می‌کرد.[۱۰] آیت الله انصاری همدانی می‌گوید: ذکر یونسیه برای سالک، همانند سوخت برای ماشین است.[۱۱] همچنین از علامه طباطبایی، شاگرد آیت‌الله قاضی، نقل شده که اول دستوری که آیت‌الله قاضی می‌دادند، ذکر یونسی بود که به مدت یک سال در وقت خاص و در سجده خوانده شود.[۱۲]
جایگاه ادبی
در ادبیات فارسی گذشته از آنکه ماجرای زندانی شدن حضرت یونس در شکم ماهی در ابیات فراوانی به نظم درآمده، به دعا و مناجات او با خدا نیز اشاره شده است از جمله:
تک‌نگاری
کتابی با عنوان سبحانک ذکر یونسیه نوشته روح‌الله لک‌علی‌آبادی توسط انتشارات عطش در سال ۱۳۹۳ش چاپ شده است. در این کتاب ضمن معرفی حضرت یونس و داستان این پیامبر الهی و نجات او و قومش، به تبیین ابعاد مختلف ذکر یونسیه و آثار و ثواب‌های مترتب بر آن پرداخته شده است. نویسنده در این زمینه به انعکاس سخنانی از بزرگان اخلاق همچون سید هاشم حداد، محمدتقی بهجت، سید علی قاضی، سیدرضا بهاءالدینی، اسماعیل دولابی، جواد انصاری همدانی، شیخ عباس قمی، حسینقلی همدانی، جواد ملکی تبریزی، حسن حسن‌زاده آملی، ملا احمد نراقی و امام خمینی در مورد ابعاد مختلف دنیوی و اخروی ذکر یونسیه پرداخته و طریقه ختم این ذکر و نیز تأکید آنان بر مداومت داشتن بر آن‌را بیان کرده است. وی همچنین دستورالعمل‌ها، داستان‌ها و روایاتی در این زمینه نقل نموده است.
پانویس
- ↑ سوره صافات، آیات ۱۳۹-۱۴۸؛ سوره انبیا، آیه ۸۷؛ سوره یونس، آیه ۹۸.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۳۸۱ - ۳۸۲؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۱۷.
- ↑ سید بن طاوس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۳۱۱
- ↑ جوری نیشابوری، قوارع القرآن، ۱۴۳۲ق، ص۲۴.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۲۹۸؛ جوری نیشابوری، قوارع القرآن، ۱۴۳۲ق، ص۲۵.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۹۳.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۴۶ و ۲۴۷.
- ↑ شیروانی،برنامه سلوک در نامه‌های سالکان، ۱۳۸۶ش، ص۲۲۵؛ مظاهری، سیر و سلوک، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۴.
- ↑ «فضیلت و خواص ذکر یونسیه»، وبگاه تبیان.
- ↑ «سخنرانی شب ششم محرم ۱۴۴۴ هـ ق ـ مسجد جامع ازگل»، وبگاه ثقلین.
- ↑ حسن‌زاده آملى، هزار و یک نکته، ۱۳۶۵ش، ص۶۰۵.
- ↑ دیوان شمس، غزل ۲۵۹۸.
- ↑ ناصر خسرو، قصیده ۲۴۹.
منابع
- «سخنرانی شب ششم محرم ۱۴۴۴ هـ ق ـ مسجد جامع ازگل»، وبگاه ثقلین، تاریخ درج مطلب: ۱۲مرداد۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۸تیر۱۴۰۲ش.
- «فضیلت و خواص ذکر یونسیه»، وبگاه تبیان، تاریخ درج مطلب: ۱۶شهریور۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲۸تیر۱۴۰۲ش.
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم في تاريخ الأمم و الملوک، بيروت، دار الكتب العلمية، ۱۴۱۲ق..
- جوری نیشابوری، محمد بن یحیی، قوارع القرآن، ریاض، مکتبة المعارف للنشر، ۱۴۳۲ق.
- حسن‌زاده آملى، حسن، هزار و یک نکته، تهران، رجاء، چاپ پنجم، ۱۳۶۵ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دار الذخائر، ۱۴۱۱ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شیروانی، علی، برنامه سلوک در نامه‌های سالکان، قم، دار الفکر، ۱۳۸۶ش.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمد کاظم، العروة الوثقی(محشی)، تحقیق و تصحیح احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، المصباح (جنة الأمان الواقیة)، قم، دار الرضی (زاهدی)، ۱۴۰۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامية، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- مظاهری، حسین، سیر و سلوک، قم، مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء(س)، بی‌تا.