خوله حنفیه
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | خوله |
| نام کامل | خوله بنت جعفر بن قیس |
| لقب/کنیه | حنفیه |
| نسب | بنی حنیفه |
| خویشاوندان سرشناس | امام علی(ع) • محمد بن حنفیه |
| محل زندگی | مدینه |
| وفات | سال ۳۵ق |
| محل دفن | مزار منتسب به او در قره‌تپه استان دیالی عراق |
خوله حنفیه (درگذشت: ۳۵ق) از همسران امام علی(ع) و مادر محمد بن حَنَفیه بود. بنا بر برخی گزارش‌ها او در دوران زمامداری ابوبکر اسیر شد اما علمای شیعه مانند سید مرتضی این موضوع را رد کرده‌اند و او را زنی مسلمان و آزاد می‌دانند که به همسری امام علی(ع) درآمد.
ارتباط ازدواج امام علی با خوله با خلافت ابوبکر
برخی از علمای اهل‌سنت با استناد به ماجرای پذیرفتن خوله حنفیه توسط امام علی(ع) به عنوان سهم غنیمت در دوران زمامداری ابوبکر، این اقدام را نشانه‌ای بر پذیرش خلافت ابوبکر از سوی امام علی(ع) دانسته‌اند.[۱] در مقابل، سید مرتضی از علمای شیعه این دیدگاه (ارتداد و اسارت خواله) را رد کرده و او را زنی مسلمان دانسته که امام علی(ع) او را از اسارت نجات داده و ارتباطی به پذیرش خلافت ابوبکر ندارد.[۲] در دیگر منابع شیعی نیز با استناد به روایتی از امام باقر(ع)، ارتداد و اسارت خوله رد شده است.[۳] همچنین ابن‌حزم (درگذشت: ۴۵۶ق) در «الاِحکام فی أصول الأحکام» به اختلاف نظر عمر با ابوبکر درباره حکم ارتداد خوله و قبیله‌اش اشاره کرده و گزارش نموده که عمر پس از ابوبکر، حکم او را نقض کرد.[۴]
زندگی‌نامه و نسب
خوله دختر جعفر بن قیس از قبیله بنی‌حنیفه است.[۵] به خاطر انتسابش به حنیفة بن لُجَیم[۶] یا حنفیة بن لجیم، به خوله حنفیه مشهور شد.[۷] خوله در سال ۳۵ق درگذشت.[۸] در قره‌تپه از مناطق استان دیالی عراق، مزاری به او منسوب است.[۹] امام علی از خوله صاحب فرزندی شد که با نام محمد بن حَنَفیه شناخته می‌شود.[۱۰] براساس برخی روایات شیعه و اهل‌سنت، پیامبر به امام علی(ع) اجازه داده بود که فرزندش از خوله را هم‌نام و هم‌کنیه او بنامد.[۱۱]
همسر علی(ع) یا کنیز او؟
درباره نوع رابطه خوله با امام علی(ع) (کنیز یا همسر) اختلاف نظر وجود دارد.[۱۲] سید مرتضی، ابن‌شهرآشوب و قطب‌الدین راوندی از علمای شیعه با استناد به روایتی، معتقدند که امام علی(ع) خوله را به عقد خود درآورده بود.[۱۳] به این دیدگاه در برخی از منابع اهل‌سنت نیز اشاره شده است.[۱۴] بر اساس این روایت، ابوبکر خوله را به امام علی(ع) داد. امام ابتدا او را به اسماء بنت عُمیس سپرد، سپس از طریق برادرش (عقیل یا جعفر) از او خواستگاری کرد و پس از تعیین مهریه، او را به عقد خود درآورد.[۱۵]
در مقابل، برخی دیگر خوله را کنیز امام علی(ع) دانسته‌اند. بلاذُری تاریخ‌نگار اهل‌سنت به اسارت خوله در زمان پیامبر(ص) اشاره کرده است که به عنوان سهم غنیمت به امام علی(ع) رسید.[۱۶] در نامه‌ای که کلینی (درگذشت: ۳۲۹ق) از امام علی نقل کرده به اسارت او در زمان حیات پیامبر نیز اشاره شده است.[۱۷]
گروهی دیگر او را از اسرای جنگ‌های رده در دوران زمامداری ابوبکر دانسته‌اند که خالد بن ولید اهلش را به‌خاطر ندادن زکات کشت، ابوبکر هم خوله را به عنوان سهم علی(ع) از غنائم به او داد.[۱۸] بعضی نیز او را از اسرای جنگ یمامه ذکر کرده‌اند.[۱۹] ابن‌کلبی، معتقد است خوله در دوره خلافت ابوبکر توسط قومی از عرب اسیر شده بود اما نه در جنگ یمامه.[۲۰]
روایتی نیز از اسماء بنت عمیس نقل شده که امام علی(ع) در بازگشت از یمن خوله را از بازار ذوالمجاز خریده و به فاطمه(س) هدیه کرده است.[۲۱]
پانویس
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۱.
- ↑ سید مرتضی، الشافی، ۱۳۹۸ش، ج۴، ص۲۲۲.
- ↑ قطب راوندی، الخرائج، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۸۹-۵۹۳؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲ ص۲۷۸.
- ↑ ابن‌حزم، الإحکام، دار الآفاق الجدیدة، ج۶، ص۶۵-۶۶.
- ↑ مصعب بن عبدالله، نسب قریش، دار المعارف، ص۴۱.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۴ و ج۵، ص۶۷.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۴، ص۳۲۱؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۰۰.
- ↑ شهرستانی، التسمیات، ۱۴۳۱ق، ص۳۸۴.
- ↑ فقیه بحرالعلوم و خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق، سازمان حج و زیارت، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۶۷.
- ↑ علوی عمری، المجدی، ۱۳۸۰ش، ص۱۹۶؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة ابن‌أبی‌الحدید، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۴۴؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۰۰-۲۰۱؛ ابن‌حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۱۳.
- ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة ابن‌أبی‌الحدید، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ قطب راوندی، الخرائج، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۸۹-۵۹۳؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲ ص۲۷۸؛سید مرتضی، تنزیه الأنبیاء و الأئمة(ع)، ۱۳۹۸ش، ص۳۷۹-۳۸۰.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۱۳؛ سمعانی، الأنساب، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۱؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۰۱.
- ↑ قطب راوندی، الخرائج، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۸۹-۵۹۳؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲ ص۲۷۸.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۰۰.
- ↑ ابن‌طاووس، کشف المحجة، ۱۴۱۲ق، ص۲۴۴-۲۴۵.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۶۷.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۴، ص۳۲۳؛ ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۲۷ق، ج۵، ص۵۵؛ محب‌الدین طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۶ق، ص۱۱۷؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، ج۵، ص۱۵۴ و ج۱۱، ص۶۲۸.
- ↑ علوی عمری، المجدی، ۱۳۸۰ش، ص۱۹۵.
- ↑ بخاری، سر السلسلة العلویة، ۱۳۸۹ش، ص۱۲۴؛ ابن‌عنبة، عمدة الطالب، ۱۴۱۷ق، ص۳۲۳.
منابع
- ابن‌ابی‌الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة ابن‌أبی‌الحدید، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۳۸۵ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، به تحقیق علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌حزم، علی بن احمد، الإحکام فی أصول الأحکام، به تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، بی‌تا.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، به تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل‌أبی‌طالب، به تحقیق محمدحسین آشتیانی و هاشم رسولی، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، کشف المحجة لثمرة المهجة، به تصحیح محمد حسون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، علی شیرازی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌عنبة، احمد بن علی، عمدة الطالب فی أنساب آل ابی طالب، قم، مؤسسة انصاریان للطباعة و النشر، ۱۴۱۷ق.
- بخاری، ابونصر سهل بن عبدالله، سر السلسلة العلویة فی أنساب السادة العلویة، به تحقیق مهدی رجایی، قم، کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۸۹ش.
- بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، به تحقیق سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۲۷ق.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، گردآوری عبدالله عمر، بیروت، دارالجنان، ۱۴۰۸ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیه الأنبیاء و الأئمة(ع)، به تصحیح مهدی مهریزی، گردآوری و تحقیق محمدحسین درایتی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۸ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الشافی فی الإمامة، به تحقیق محمدحسین درایتی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۸ش.
- شهرستانی، سید علی، التسمیات بین التسامح العلوی و التوظیف الأموی، قم، مؤسسة الرافد للمطبوعات، ۱۴۳۱ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، به تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت، روائع التراث العربی، بی‌تا.
- علوی عمری، علی بن محمد، المجدی فی أنساب الطالبیین، به تصحیح مهدی رجایی و احمد مهدوی دامغانی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۸۰ش.
- فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا.
- قطب راوندی، سعید بن هبة‌الله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الامام المهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
- محب‌الدین طبری، احمد بن عبدالله، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، قاهره، مکتبة القدسی، ۱۳۵۶ق.
- مصعب بن عبدالله، نسب قریش، به تصحیح اِواریست لِوی پرووانسال، قاهره، دارالمعارف، چاپ چهارم، بی‌تا.