اذن زوجه
 | این نوشتار با رویکرد فقهی نوشته شده است. برای آگاهی بیشتر و سویههای دیگر موضوع به منابع دیگر مراجعه کنید. |
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
اذن زوجه و لزوم کسب رضایت از او در برخی اقداماتِ شوهر، از احکام فقهیِ مورد تأکید در روایات اسلامی است. به عنوان مثال، مشهورِ فقیهان شیعه، ازدواجِ مرد با خواهرزاده یا برادرزادهٔ همسر را مشروط به اذن او دانستهاند و در مواردی چون ازدواج با کنیز یا زنی از اهلکتاب نیز اجازهٔ همسر را لازم میدانند.
افزون بر این، در منابع فقهی تصریح شده که شوهر بدون عذر یا رضایت زوجه، حق ترک همخوابی بیش از چهار شب را ندارد. همچنین، خودداری از آمیزش بیش از چهار ماه، تنها با اذن زوجه مجاز است. دربارهٔ عزل نطفه نیز، برخی فقیهان آن را مشروط به رضایت زن دانسته و برخی دیگر آن را مکروه شمردهاند. در طلاق خلع هم اذن زن در بخشش مال و اجازهٔ رجوع شوهر نقش تعیینکننده دارد.
جایگاه
لزوم اذن زوجه در برخی اقدامات شوهر، مانند ازدواج با خواهرزادهٔ او، از جمله احکام خانواده در فقه اسلامی به شمار میرود.[۱] فقیهان این موضوع را بیشتر در ضمن مباحث نکاح و طلاق بررسی نمودهاند[۲] و مستند اصلی آن را روایاتی میدانند که حق مخالفت یا شرط اذن زن را نسبت به برخی اقدامات شوهر، در نظر میگیرند.[۳]
اذن زوجه در ازدواج مجدد مرد
مشهورِ[۴] فقیهان شیعه، همچون شیخ طوسی، سید مرتضی و شهید ثانی، معتقدند که ازدواج مرد با خواهرزاده یا برادرزادهٔ همسرش، مشروط به اذن و رضایت اوست.[۵] مستند این حکم را علاوه بر اجماع،[۶] روایاتی از معصومان(ع)[۷] دانستهاند.[۸] در مقابل، اهلسنت بر این باورند که چنین ازدواجی حتی با اذن زوجه (همسر اول) نیز صحیح نیست.[۹]
افزون بر این، به اعتقاد فقیهان، مردی که همسر آزاد (غیرکنیز) دارد برای ازدواج با کنیز، نیازمند اذن همسر آزادش است؛[۱۰] و مردی که همسر مسلمان دارد، برای ازدواج با زنانِ اهل کتاب، نیازمند اجازهٔ همسر مسلمانِ خویش است.[۱۱]
برخی پژوهشگران نیز، با استناد به آیهٔ «عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوف» (با همسران، بهگونهای شایسته رفتار کنید)،[۱۲] ازدواج مجددِ مرد با هر زن دیگری را مصداقی از معاشرت ناشایسته با همسر اول دانسته و کسب رضایت او را در این زمینه مستحب شمردهاند.[۱۳] حتی یوسف صانعی از فقیهان قرن پانزدهم قمری، صحت چنین ازدواجی را مشروط به اذن همسر اول میداند.[۱۴] همچنین اگر در عقد ازدواج با همسر اول، شرط شود که مرد با زنی دیگر ازدواج نکند، فقیهان، ازدواج مجدد مرد را نیازمند اجازهٔ همسر اول دانستهاند.[۱۵]
اذن زوجه در ترک همخوابی
در منابع فقهی و حقوقی، اذن زوجه در ترک همخوابی از سوی شوهر، معتبر شمرده شده است.[۱۶] طبق نظر مشهور فقیهان، مرد موظف است، حداقل هر چهار شب یکبار همخوابی با همسرش را ترک نکند،[۱۷] مگر اینکه عذری موجّه (مانند سفر) داشته یا با اجازه و موافقت همسرش باشد.[۱۸] با این حال، برخی فقیهان همچون امام خمینی و صافی گلپایگانی معتقدند، تعیین قید زمانیِ «هر چهار شب» ضرورت ندارد، بلکه در رهایی و تنها گذاشتن زن، همین مقدار که زن مطلّقه محسوب نشود کافی است.[۱۹] همچنین بر پایه برخی روایات[۲۰] و اجماع فقیهان،[۲۱] خودداری مرد از آمیزش با همسر، برای مدتی بیش از چهار ماه جایز نیست،[۲۲] مگر اینکه با اذن و رضایت زن همراه باشد.[۲۳]
اذن زوجه و عزل نطفه
فقیهان دربارهٔ لزوم اذن زوجه در عزل نطفه (بیرون ریختن منی خارج از رحم برای جلوگیری از بارداری)، اختلاف نظر دارند؛ گروهی از جمله شیخ طوسی،[۲۴] شیخ مفید،[۲۵] ابنحمزهٔ طوسی[۲۶] و شهید اول،[۲۷] بر این باورند که در ازدواج دائم، جواز عزل، منوط به رضایت زن (غیرکنیز) است، مگر آنکه در ضمن عقد شرط شده باشد. برخی فقیهان دلیل این حکم را روایتی از پیامبر(ص)[۲۸] و نیز حق زن در بهرهمندی از فرزند و لذت کامل جنسی دانستهاند.[۲۹]
در مقابل، نظر مشهور فُقها قرار دارد که عَزل نطفه بدون رضایت زوجه را مکروه میداند.[۳۰] این دیدگاه که با استناد به روایاتی[۳۱] مطرح شده،[۳۲] از سوی فقیهانی چون محقق حلی،[۳۳] علامه حلی،[۳۴] شهید ثانی،[۳۵] صاحبجواهر[۳۶] و امام خمینی، مورد تأیید قرار گرفته است. بیشتر فقیهانِ اهلسنت نیز این نظر را پذیرفتهاند.[۳۷]
اذن زوجه در طلاق خلع
اذن زوجه در طلاق خُلع، هم در تحقق طلاق و هم در امکان رجوع شوهر، معتبر شمرده میشود.[۳۸] در طلاق خلع، زن به دلیل کراهت و نارضایتی از شوهر، مالی (معمولاً مهریه) را به او میبخشد تا زمینهٔ جدایی فراهم شود.[۳۹] فقیهان تأکید کردهاند که این بخشش باید با رضایت زن و بدون اجبار از سوی دیگران صورت گیرد،[۴۰] و اگر شخصی دیگر (حتی با هزینه شخصی خویش) از جانب زن اقدام به پرداخت مال کند، طلاق تنها با اذن زوجه معتبر خواهد بود.[۴۱] همچنین، شوهر پس از طلاق خلع، حق رجوع به همسر را ندارد، مگر آنکه زن رضایت دهد و مالی را که پیشتر بخشیده بود، بازپس گیرد.[۴۲]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، «ازدواج با خواهر زاده و برادر زاده همسر»، سؤال ۳۰۶.
- ↑ مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۲۸۹-۲۹۰.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به تَرحینی عاملی، الزبدة الفقهیة، ۱۴۲۷ق، ج۶، ص۲۶۱؛ محقق سبزواری، کفایة الفقه، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۸۸، مسألهٔ ۷؛ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، مکتبة المرتضویة، ص۵۷۶.
- ↑ تَرحینی عاملی، الزبدة الفقهیة، ۱۴۲۷ق، ج۶، ص۲۶۱.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۹۶؛ سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۳۷؛ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۸۱؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۹۹، مسأله ۹.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۹۶؛ ابنزهره، غنیة النزوع، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۶.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۴۲۴، حدیث ۲؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۱۱، حدیث ۴۴۳۶؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۰، ص۴۸۷، حدیث ۲.
- ↑ تَرحینی عاملی، الزبدة الفقهیة، ۱۴۲۷ق، ج۶، ص۲۶۱.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۹۶؛ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، مکتبة المرتضویة، ص۶۳۸؛ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۳۰۹.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۱۶؛ محقق حلی، المختصر النافع، ۱۴۱۸، ج۱، ص۱۸۱؛ شهید ثانی، الروضة البهیه؛ ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۹۲۱؛ طباطبایی حائری، ریاض المسائل، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۹۹.
- ↑ مجلسی، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۴۷۴؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۶۸، مسأله ۲۰۷؛ سند، سند العروة الوثقی، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۳۵.
- ↑ سورهٔ نساء، آیهٔ ۱۹.
- ↑ ابراهیمی و رحمانی، «بررسی فقهی لزوم اذن همسر اول در ازدواج مجدد مرد»، ص۱۷.
- ↑ صانعی، استفتائات قضایی، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۴۶۶، سؤال ۱۰۱۳.
- ↑ نوری همدانی، هزار و یک مسئله، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶۳، سؤال ۶۶۲.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۴۲۵؛ امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیة، ج۴، ص۴۴۵.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به سلاّر، المراسم العلویة، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۳؛ اصفهانی، وسیلة النجاة (تعلیقهٔ گلپایگانی)، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۲۱۴؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۰۵، مسأله ۳۴۲.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۴۲۵؛ طباطبایی حائری، ریاض المسائل، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۵۰؛ مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۲۱، ص۴۳۰.
- ↑ اصفهانی، وسیلة النجاة (تعلیقهٔ امام خمینی)، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۴۶۵، مسأله ۱؛ صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۶۲، مسأله ۱.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۰۵، حدیث ۴۴۱۵؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۱۲؛ حدیث ۱۹.
- ↑ نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ج۱۶، ص۷۷-۷۸، مسأله ۶.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۰۴؛ محقق سبزواری، کفایة الفقه، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۸۸، مسألهٔ ۷.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۵۹، مسأله ۱۳؛ مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۸، ۲۹۰.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۵۹، مسألهٔ ۱۴۳.
- ↑ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۵۱۶.
- ↑ طوسی، الوسیلة، ۱۴۰۸ق، ص۳۱۴.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۱۷۴.
- ↑ ابنحیون، دعائم الإسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۱۲، حدیث ۷۷۷؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۳۳، حدیث ۱۶۵۸۴.
- ↑ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، مکتبة المرتضویة، ص۵۷۶.
- ↑ علامه حلّی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۱۲؛ شیخ انصاری، کتاب النکاح، ۱۴۱۵ق، ص۷۲؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص ۸۰۹.
- ↑ رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۰۴، حدیث ۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۱۷، حدیث ۱۶۶۹؛ حلی، مختصر البصائر، ۱۴۲۱ق، ص۲۷۲، شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۰، ص۱۵۰، حدیث ۶.
- ↑ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، مکتبة المرتضویة، ص۵۷۶.
- ↑ محقق حلّی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۱۴.
- ↑ علامه حلّی، إرشاد الأذهان، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۵؛ علامه حلّی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۰.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۰۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۱۱۴.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۵۹؛ علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، مکتبة المرتضویة، ص۵۷۶.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۱۹۹؛ طباطبایی یزدی، سؤال و جواب، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۲۹۰، سؤال ۱۱۹۴؛ منتظری، رساله استفتائات، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۴۴۷.
- ↑ فاضل هندی، کشف اللثام و الإبهام، ۱۴۱۶ق؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۳، ص۲؛ بنیهاشمی خمینی، توضیحالمسائل مراجع، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۵۳۳، مسئلهٔ ۲۵۲۸.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، ج۲، ص۳۲۲ و ۳۲۴؛ آل عصفور بحرانی، الأنوار اللوامع، مجمع البحوث العلمیة، ج۱۰، ص۳۵۴ و ۳۶۹؛ طباطبایی حائری، ریاض المسائل، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۹۳؛ حلّی، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۴۷۶.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به محقق حلّی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۸؛ علامه حلّی، إرشاد الأذهان، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۵۲؛ شهید اول، غایة المراد، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۵۷؛ طباطبایی یزدی، سؤال و جواب، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۲۹۰، سؤال ۱۱۹۴.
- ↑ منتظری، رساله استفتائات، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۴۴۷.
منابع
- آل عصفور بحرانی، حسین، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، محقق و مصحح: آل عصفور، محسن، قم، مجمع البحوث العلمیة، چاپ اول، بیتا.
- ابراهیمی، بی بی رحیمه، رحمانی، علی، «بررسی فقهی لزوم اذن همسر اول در ازدواج مجدد مرد»، در نشریه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شمارهٔ ۴۹، ۱۳۹۶ش.
- ابنحیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق و مصحح: فیضی، آصف، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- ابنزهره حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- اصفهانی، سید ابو الحسن، وسیلة النجاة، تعلیقه: موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، قم، چاپخانه مهر، چاپ اول، ۱۳۹۳ق.
- اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة، تعلیقه: امام خمینی، سید روح الله، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- امام خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول، ۱۴۳۴ق.
- امامی، سید حسن، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیة، تهران، بیتا.
- بنیهاشمی خمینی، سیدمحمدحسن، توضیحالمسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۱ش.
- تَرحینی عاملی، سید محمدحسین، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، قم، دار الفقه للطباعة و النشر، چاپ چهارم، ۱۴۲۷ق.
- حلی، حسن بن سلیمان بن محمد، مختصر البصائر، محقق و مصحح: مظفر، مشتاق، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- حلّی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- خوانساری، سید احمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، محقق و مصحح: غفاری، علیاکبر، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- سلاّر دیلمی، حمزة بن عبد العزیز، المراسم العلویة و الأحکام النبویة، محقق و مصحح: بستانی، محمود، قم، منشورات الحرمین، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- سند، محمد، سند العروة الوثقی (النکاح)، مقرر: عبادی، علی حمود و تمیمی، قیصر، قم، باقیات، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، محقق و مصحح: رجائی، سید مهدی، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، انتشارات قم، دفتر حضرت آیة الله سیستانی، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- شهید اول (عاملی)، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محقق و مصحح: مروارید، محمدتقی، مروارید، علیاصغر، بیروت، دار التراث - الدار الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- شهید اول (عاملی)، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، محقق و مصحح: مختاری، رضا، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شهید ثانی، زین الدین، الروضة البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (محشّی- کلانتر)، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، کتاب النکاح، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، محقق: موسوی خرسان، حسن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- صافی گلپایگانی، لطف الله، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- صانعی، یوسف، استفتائات قضایی، قم, پرتو خورشید، ۱۳۹۰ش.
- طباطبایی حائری، سید علی، ریاض المسائل، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، سؤال و جواب (استفتائات و آراء)، گردآورنده: محقق داماد، مصطفی و استادی، رضا، محقق: وحدتی شبیری، حسن و مدنی بجستانی، محمود، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، مصحح: خراسانی، علی و دیگران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- طوسی، محمد بن علی بن حمزه، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، محقق و مصحح: حسون، محمد، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی(ره)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، محقق و مصحح: حسون، فارس، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، تهران، مکتبة المرتضویة، چاپ اول، بیتا.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (النکاح)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، بیتا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت(ع)، قم ، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت(ع)، قم ، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علیپناه، طباطبایی، سید فضل الله، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، محقق و مصحح: بقال، عبد الحسین محمد علی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- محقق حلّی، نجم الدین، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیه، ۱۴۱۸ق.
- محقق سبزواری، محمد باقر، کفایة الفقه، محقق، واعظ اراکی، مرتضی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بیروت، دار التیار الجدید، دار الجواد، چاپ دهم، ۱۴۲۱ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، «ازدواج با خواهر زاده و برادر زاده همسر»، بخش استفتائات دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۴ش.
- منتظری، حسینعلی، رساله استفتائات، تهران، نشر سایه، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.
- نجفی، محمدحسن، جَواهر الکلام فی شرحِ شرائعِ الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دارُ اِحیاء التُّراثِ العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- نوری همدانی؛ نوری، حسین، هزار و یک مسئله (مجموعه استفتاءات)، ، قم، مهدی موعود(عج)، ، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش.