ادیان ابراهیمی به سه دین توحیدی یهودیت، مسیحیت و اسلام اشاره دارد که پیروان هر سه، حضرت ابراهیم را الگو و نیای مشترک خود می‌دانند. اصطلاح ادیان ابراهیمی، برساختهٔ محققان است. یهودیان او را جد بنی‌اسرائیل، و مسلمانان او را از طریق فرزندش اسماعیل، جد عرب‌ها می‌دانند. این سه دین عقاید مشترکی درباره خدا، خلقت، وحی و معاد دارند و نیز صاحب کتاب آسمانی‌اند. در مسئله خدواند و مفهوم وحی اسلام و یهودیت به وجود خدایی واحد تصریح دارند که معنای را به پیامبران وحی می‌کند؛ اما مسیحیان هم به وجود خدا در سه شخص (پدر، پسر، روح‌القُدُس) قائلند و هم کاملترین وحی را تجلّیِ خداوند در خودِ عیسی(ع) می‌دانند (نه ارتباط کلامی خداوند با او). پیروان این سه دین، تعالیم خود را به کلام خداوند که در کتاب‌های مقدس‌شان (قرآن، تورات و عهدین) موجود است مستند می‌سازند. هر یک از این ادیان، نسبت به اعتبار الهی کتاب‌های یکدیگر انتقاد دارند. پیروان این سه دین را حدود ۳٫۸ میلیارد نفر تخمین می‌زنند که در سراسر جهان پراکنده‌اند.
مفهوم‌شناسی
سه دین الهی و بزرگ اسلام، مسیحیت و یهودیت را ادیان ابراهیمی نامیده‌اند؛ زیرا که این سه دین، ابراهیم نبی(ع) را الگوی خویش می‌دانند.[۱] او از طریق فرزندش اسحاق(ع)، جدِّ بزرگ پیامبران بنی‌اسرائیل و از طریق فرزند دیگرش اسماعیل(ع)، جدِّ عرب‌ها است.[۲] این سه دین در دسته‌بندی‌های دیگر ادیان نیز شمرده شده‌اند؛ مانند: ادیان وحیانی، ادیان توحیدی و ادیان سامی.[۳]طباطبایی در المیزان از ادیان سه گانه یهودیت، مسیحیت و اسلام به عنوان ادیان نبویه(الادیان النبویه) یاد کرده است. [۴]
عقاید مشترک
در کتب مقدس هر یک از این سه دین ویژگی‌های محوری به خدا نسبت داده شده است که با دیگر ادیان شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارد.[۵]
- خدا: این ادیان به موجودی یکتا و الاهی (رَبوبی) شخص‌وار معتقدند. تَشَخُّص خدا یعنی او صاحب ذهن و اراده است. همچنین خدا ابدی (به صورت نامحدود و نامتغیر)، قادر مطلق، دانای مطلق و خیر محض است. با این حال پژوهشگران، تصویر این ادیان از خداوند را دارای تفاوت‌هایی برمی‌شمارند. از نظر دین‌پژوهان یهودیت خدا (یَهُوه) را حقیقت درونی همه چیز در نظر می‌گیرد که در همه جا حاضر است و تدبیر همۀ امور در یدِ اختیار او است.[۶] مسیحیت با شعار یک خدا در سه شخص (پدر، پسر، روح‌القُدُس)، معنایی مبهم به مسئلۀ خدا می‌دهد که از جهتی کاملاً غیرجسمانی و از جهت دیگر قابل تَجَسُّم است.[۷] اما خداوند در مفهوم اسلامیش با استعارۀ «نور» به مثابه امری همه‌جا حاضر توصیف می‌شود که همه‌چیز از طریق آن دیده می‌شود اما خودش نادیدنی.[۸]
- خلقت: خداوند جهان را آفریده و آن را از خود متمایز ساخته است (هیچ کدام از این سه دین در شکل اصلی خود، یگانه‌انگار[۹]نیستند)؛ جهانی که هرچند کاملاً به خدا وابسته است اما واقعیت است نه توهم، و نیز خیر است [و نه شر].
- وحی: خدا در رویدادی تاریخی و منحصر به فرد، اراده‌اش را ظاهر ساخته است: اطاعت از او و گناه بودن نافرمانی از او. وحی در این ادیان به صورت مکتوب است. اما صاحب‌نظران میان معنای اسلامی، یهودی و مسیحیِ وحی تمایز قائلند. از نظر ایشان، در اسلام و یهودیت وحیِ رِسالی (وحی مخصوص پیامبران) الفاظ و معانی‌ای است که به قلب ایشان نازل می‌شود؛[۱۰] اما در مسیحیت، کاملترین وحی نه از طریق کلام و معانی؛ بلکه از طریق تجلّیِ خداوند در خودِ مسیح رخ می‌دهد.[۱۱]
- رستاخیز و جاودانگی: هر سه دین ابراهیمی به مفهوم رستاخیز باور دارند؛ اما پژوهشگران، تصویر آنان از رستاخیر را متفاوت می‌دانند. اندیشمندان مسلمان، صدها آیه از قرآن را مربوط به جهان پس از مرگ و روز رستاخیز می‌دانند.[۱۲] برای مثال، قرآن در آیات مختلفی از جمله آیه ۶۴ سوره عنكبوت زندگی واقعی را مربوط به آخرت می‌داند. به خلاف اسلام، مسیحیت و یهودیت معنای رستاخیز را مفهوم متفاوت با «آخرت» و مربوط به بازگشت مسیح (یا مسیحا) می‌دانند.[۱۳] برخی از یهودیان معتقدند که انسانهای نیک با مسیحا، ظهور خواهند کرد و یهودیت را به دوران اوج خود بازمی‌گردانند[۱۴] پژوهشگران مسیحیت، رستاخیز عیسی(ع) را نشانۀ اصلی گرایش مسیحیت به مُنجی می‌دانند. بنا بر عهد جدید، غایت زندگی یک مسیحی یکی شدن با عیسی مسیح و بازگشت با او است.[۱۵]
همچنین این ادیان بر اهمیت موارد زیر تأکید دارند:
کتاب‌های آسمانی
یهودیت، مسیحیت و اسلام سه دین الهی هستند که تعالیم خود را به کلام الهی -که در کتاب‌های مقدس‌شان تجلی یافته- مستند می‌سازند. کتاب آسمانی یهودیان تورات (به معنای شریعت یا قانون) نام دارد. یهودیان معتقدند این کتاب در کوه سینا، بر حضرت موسی(ع) نازل شده است.[۱۷] کتاب مقدس مسیحیان به دو بحش عهد عتیق و عهد جدید تقسیم می‌شود. عهد عتیق کتاب‌های مقدس پیامبران پیش از حضرت عیسی(ع) از جمله تورات است. مسیحیان علاوه بر عهد عتیق، ۲۷ کتابِ دیگر (شامل اناجیل، اعمال رسولان، نامه‌های رسولان) را نیز محترم می‌شمارند و از آنها با نام عهد جدید یاد می‌کنند.[۱۸] انجیل، نام چهار کتاب نخست عهد جدید (مَتّی، مَرْقُس، لوقا و یوحَنّا) است.[۱۹] مسلمانان نیز قرآن را کتاب آسمانی خود می‌دانند. به باور مسلمانان، الفاظ و معنای قرآن عیناً کلام خداوند است که بر حضرت محمد(ص) وحی شده است.[۲۰]
اعتبار کتاب‌های آسمانی ادیان ابراهیمی از دیدگاه درون‌دینی برابر نیست. یهودیان آسمانی بودن انجیل و قرآن را منکرند و مسیحیان آسمانی بودن قرآن را. از سوی دیگر، مسلمانان نیز نمی‌توانند تورات و انجیل موجود را همان تورات و انجیلی بدانند که مورد تصدیق قرآن کریم قرار گرفته است.[۲۱]
گستره جغرافیایی پیروان
جمعیت پیروان ادیان ابراهیمی را حدود ۳٫۸ میلیارد نفر تخمین می‌زنند. جمعیت مسیحیان را حدود ۲ میلیارد نفر، مسلمانان را حدود ۱٫۸ میلیارد نفر، یهودیت حدود ۱۴ میلیون نفر تخمین می‌زنند.[۲۲] به جز کشورهای جنوب شرق آسیا، در اکثر کشورها جمعیت پیروان ادیان ابراهیمی بر پیروان ادیان غیرابراهیمی غلبه دارد. حدود ۲۰ درصد از مسلمانان در خاورمیانه و شمال آفریقا و نزدیک به ۱۶ درصد در شمال آفریقا زندگی می‌کنند. ۲۶ درصد از مسیحیان در اروپا، ۲۴ درصد در آمریکای لاتین و ۲۴ درصد در جنوب صحرای آفریقا زندگی می‌کنند. ۴۴ درصد از یهودیان در آمریکای شمالی و ۴۱ درصد از آنها در خاورمیانه و شمال آفریقا هستند.[۲۳]
تگ نگاری
- آشنایی با تاریخ ادیان ابراهیمی نوشته غلامرضا جلالی.نشر آبیژ تهران، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. مطالب کتاب درباره ادیان ابراهیمی از حضرت ابراهیم (ع) تا حضرت محمد (ص) است که با استناد به منابع فارسی و غیر فارسی و معرفی منابع اصلی تاریخ ادیان و بررسی و ارزیابی آنها تدوین وتنظیم شده است. زمینه‌های ظهور و رواج این ادیان در تمدن‌های سومر، اکد، آشور، کلده و بین‌النهرین و شرحی از زندگانی پیامبران، آموزه‌های مذهبی و مراحل رشد و تحول ادیان صابئی (آیین صابئی)، حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد (ص) دیگر بخش‌های این کتاب است.[۲۴]
- ادیان ابراهیمی و گفت‌و‌گوی بین دینی: بررسی مبانی، موانع و رویکردهای بنیادین از نظرگاه متون مقدس. نوشته رحیم دهقان سیمکانی، نشرمرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، چاپ اول، ۱۳۹۶ش.[۲۵]
- صول اعتقادی ادیان ابراهیمی نوشته زینب تباح فر، ناشر اهورا، دزفول، چاپ اول ، ۱۴۰۲ش.[۲۶]
- درسنامه ادیان ابراهیمی نوشته عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، نشر طه، قم ۱۳۹۳ش. تبیین مسایل مربوط به ادیان یهودیت و مسیحیت و عقاید مربوط به آنان، بررسی ادوار تاریخی مربوط به قوم یهود و اعمال و اعتقادات آنان و تحلیلی اجمالی از آموزه‌های دینی مندرج در عهد جدید...برخی از مطالب این کتاب است. [۲۷]
پانویس
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۵ش، مدخل «ابراهیم».
- ↑ سجادی، «ابراهیم خلیل»، ۱۳۷۷ش، ص۴۹۷.
- ↑ توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۵ش، ص۱۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۶، ص۱۸۵.
- ↑ فرهنگ قهفرخی و دیگران، «گونه شناسی ویژگی‌محوری خدا در کتب مقدس ادیان ابراهیمی»، ص۱۶۰.
- ↑ فرهنگ قهفرخی و دیگران، «گونه شناسی ویژگی محوری خدا»، ص۱۶۱.
- ↑ فرهنگ قهفرخی و دیگران، «گونه شناسی ویژگی محوری خدا»، ص۱۶۴.
- ↑ فرهنگ قهفرخی و دیگران، «گونه شناسی ویژگی محوری خدا»، ص۱۶۶-۱۶۷.
- ↑ .monism
- ↑ نورمحمدی و دیگران، «مفهوم و هویت شناسی وحی در ادیان ابراهیمی»، ص۸۰-۸۴.
- ↑ نورمحمدی و دیگران، «مفهوم و هویت شناسی وحی در ادیان ابراهیمی»، ص۸۰-۸۵.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش/۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۰۱.
- ↑ جوانشیر، موعود در آیین اسلام و مسیحیت، ۱۳۹۱ش، ص۲۰.
- ↑ توفیقی، «مقدمه‌ای بر مقایسه ادیان توحیدی»، ص۹۷-۹۸.
- ↑ جوانشیر، موعود در آیین اسلام و مسیحیت، ۱۳۹۱ش، ص۱۸۶.
- ↑ Patrich Burke, The Major Religions, 1996, pp 191-192.
- ↑ البستانی، دائرةالمعارف، بیروت، ج ۷، ص۲۶۴.
- ↑ توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۹ش، ص۱۶۸-۱۷۰.
- ↑ میشل، کلام مسیحی، ۱۳۸۱ش، ص۴۳.
- ↑ میرمحمدی زرندی، تاریخ و علوم قرآن، ۱۳۶۳ش، ص۴۴؛ مصباح یزدی، قرآن‌شناسی، ۱۳۸۹، ج۱، ص۱۱۵-۱۲3.
- ↑ توفیقی، «تأویل کتاب آسمانی در ادیان ابراهیمی»، ۱۳۸۲ش، ص۱۳۶.
- ↑ Vaughan, "What Is the Most Widely Practiced Religion in the World?» britanica.
- ↑ «The Global Religious Landscape», Pew Research Center.،
- ↑ خانه کتاب و ادبیات ایران؛https://ketab.ir/book/9cb7e8c3-8e0e-4561-a13d-028323aacd1d
- ↑ خانه کتاب و ادبیات ایران؛https://ketab.ir/book/2fe303ca-627a-47b4-8c77-7854c7000afd
- ↑ خانه کتاب واد بیات ایران؛https://ketab.ir/book/a8b14753-10aa-4f5a-97df-b8eb959aaf1b
- ↑ خانه کتاب وادبیات ایران؛https://ketab.ir/book/14be8df0-c6d9-45ff-baab-6e34ff0ae302
منابع
- البستانی، بطرس، دائره‌المعارف و هو قاموس عام لکل فن و مطلب، بیروت-لبنان، دارالمعرفه، بی‌تا.
- توفیقی، حسین، «تأویل کتاب آسمانی در ادیان ابراهیمی»، در فصل‌نامه هفت آسمان، شماره ۱۷، بهار ۱۳۸۲ش.
- توفیقی، حسین، «مقدمه ای بر مقایسه ادیان توحیدی» هفت آسمان، سال ششم، شماره ۲۲، تابستان ۱۳۸۳ش.
- توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، سمت، چاپ نهم، ۱۳۸۵ش.
- پیترز، اف. ئی، یهودیت، مسیحیت و اسلام (کلمه و شریعت و قوم خدا)، مترجم: حسین توفیقی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- جوانشیر، موسی، موعود در آیین اسلام و مسیحیت، قم، بنياد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج)، ۱۳۹۱ش.
- سجادی، صادق، «ابراهیم خلیل(ع)»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- فرهنگ قهفرخی، علیرضا؛ مفتاح، احمدرضا؛ بینای مطلق، سعید، «گونه‌شناسی ویژگی محوری خدا در کتب مقدس ادیان ابراهیمی»، الهیات تطبیقی، دوره۱۳، شماره۲۸، ۱۴۰۱ش.
- گرجی، ابوالقاسم، «اسلام»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، قرآن‌شناسی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲، تهران، انتشارات صدرا، چاپ هفتم، ۱۳۷۷ش/۱۴۱۸ق.
- میرمحمدی زرندی، سیدابوالفضل، تاریخ و علوم قرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۳ش.
- میشل، توماس، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۸۱ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر و جمعی از محققان، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- .T. Patrich Burke, The Major Religions; An Introduction with texts, Blackwell, 1996
- Vaughan, Don, «What Is the Most Widely Practiced Religion in the World?» britanica.
منابع برای مطالعه بیشتر
- .Aaron w. hughes, Abrahamic Religions: On the Uses and Abuses of History, Oxford, 2012
- .F. E. Peters, The Children of Abraham: Judaism, Christianity, Islam, Oxford, 2004
- .F. E. Peters, Judaism, Christianity, and Islam: The Classical Texts and Their Interpretation, Volume III, Princeton University Press, 1990