۱۷٬۱۹۲
ویرایش
انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{اخلاق-عمودی}} | {{اخلاق-عمودی}} | ||
'''إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق''' (من از آن جهت برانگیخته شدم که شرافت‌های اخلاقی را کامل کنم) [[حدیث|روایتی]] است معروف به '''حدیث مکارم الاخلاق''' که از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] نقل شده است. در این حدیث، تکمیل و تعلیم مکارم اخلاقی به عنوان یکی از اهداف اصلی [[بعثت|بعثت پیامبر(ص)]] معرفی می‌شود. با توجه به اینکه برای بعثت پیامبر علت‌هایی دیگر نیز بیان کرده‌اند، برخی، مکارم اخلاقی را پایه و اساس سایر علت‌ها برشمرده و برخی نیز از معنای ظاهری دست کشیده و حدیث را چنین معنا نموده‌اند که از میان [[پیامبران]] فقط من برای تمام کردن مکارم اخلاق برگزیده شدم. | '''إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق''' (من از آن جهت برانگیخته شدم که شرافت‌های اخلاقی را کامل کنم) [[حدیث|روایتی]] است معروف به '''حدیث مکارم الاخلاق''' که از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] نقل شده است. در این حدیث، تکمیل و تعلیم مکارم اخلاقی به عنوان یکی از اهداف اصلی [[بعثت|بعثت پیامبر(ص)]] معرفی می‌شود. با توجه به اینکه برای بعثت پیامبر علت‌هایی دیگر نیز بیان کرده‌اند، برخی، مکارم اخلاقی را پایه و اساس سایر علت‌ها برشمرده و برخی نیز از معنای ظاهری دست کشیده و حدیث را چنین معنا نموده‌اند که از میان [[پیامبران]] فقط من برای تمام کردن مکارم اخلاق برگزیده شدم. | ||
مکارم اخلاق را به اخلاق بزرگوارانه معنی نموده‌اند و در منابع حدیثی خصلت‌هایی همچون [[صبر]]، [[شکر]]، [[غیرت]]، [[قناعت]]، [[شجاعت]]، [[صله رحم]]، [[حیاء|حیا]] و [[حسن خلق|اخلاق نیکو]] از مصادیق آن شمرده شده است. | این روایت در [[الرسالة العلویة فی فضل امیرالمؤمنین (کتاب)|الرسالة العَلَویه]] و [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر مَجمع البیان]] از منابع شیعه در قرن پنج و شش نقل شده است. در بین منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز، بیهقی (درگذشت: [[سال ۴۵۸ هجری قمری|۴۵۸ق]]) این حدیث را در کتاب سنن کبری از [[ابوهریره|ابوهُریره]]، از رسول خدا(ص) نقل می‌کند. البته روایاتی مشابهِ این حدیث در منابعی دیگر آمده است. برخی پژوهشگران با توجه به کثرت نقل مضمون این حدیث، آن را [[تواتر معنوی|متواتر معنوی]] دانسته‌اند. | ||
درباره تفاوت محاسن و مکارم اخلاق گفته‌اند: آن دسته از دستورات اخلاقی که مربوط به روابط اجتماعی و چگونگی معاشرت با دیگران است محاسن اخلاقی و دسته‌ای دیگر که از بزرگواری و طبع بالای انسان حکایت دارد و نیازمند مبارزه با نفس و از خودگذشتگی است در زمره مکارم اخلاق قرار می‌گیرد. | |||
مکارم اخلاق را به اخلاق بزرگوارانه معنی نموده‌اند و در منابع حدیثی خصلت‌هایی همچون [[صبر]]، [[شکر]]، [[غیرت]]، [[قناعت]]، [[شجاعت]]، [[صله رحم]]، [[حیاء|حیا]] و [[حسن خلق|اخلاق نیکو]] از مصادیق آن شمرده شده است. درباره تفاوت محاسن و مکارم اخلاق گفته‌اند: آن دسته از دستورات اخلاقی که مربوط به روابط اجتماعی و چگونگی معاشرت با دیگران است محاسن اخلاقی و دسته‌ای دیگر که از بزرگواری و طبع بالای انسان حکایت دارد و نیازمند مبارزه با نفس و از خودگذشتگی است در زمره مکارم اخلاق قرار می‌گیرد. | |||
==جایگاه و مفهوم‌شناسی== | ==جایگاه و مفهوم‌شناسی== | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۲: | ||
*منظور انحصار مکارم از بین فضائل اخلاقی است؛ یعنی من برای تمام کردن مکارم اخلاق [که والاترین ویژگی‌های اخلاقی است] مبعوث شدم.<ref>هادی، «مکارم الاخلاق؛ پژوهشی پیرامون روایت تتمیم مکارم اخلاق»، ص۳۳۳.</ref> | *منظور انحصار مکارم از بین فضائل اخلاقی است؛ یعنی من برای تمام کردن مکارم اخلاق [که والاترین ویژگی‌های اخلاقی است] مبعوث شدم.<ref>هادی، «مکارم الاخلاق؛ پژوهشی پیرامون روایت تتمیم مکارم اخلاق»، ص۳۳۳.</ref> | ||
*علت و هدف اصلی بعثت، همان تکمیل مکارم اخلاقی است و این علت پایه و اساس سایر علت‌ها و جنبه‌های دینی است.<ref>عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی دلالی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۴۳.</ref> | *علت و هدف اصلی بعثت، همان تکمیل مکارم اخلاقی است و این علت پایه و اساس سایر علت‌ها و جنبه‌های دینی است.<ref>عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی دلالی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۴۳.</ref> | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[مرتضی مطهری]] | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[مرتضی مطهری]] اسلام‌پژوه و نویسنده:{{سخ}} | ||
از جمله '''بعثت لاتمم مکارم الاخلاق''' چند مطلب فهمیده می‌شود: | از جمله '''بعثت لاتمم مکارم الاخلاق''' چند مطلب فهمیده می‌شود: | ||
* | *[[بعثت]] [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول اکرم]] هدفی حکیمانه و اجتماعی دارد که مربوط به زندگی مردم است و بیرون از زندگی و یا منافی با زندگی نیست. | ||
* | *این هدف در قسمت روحیه و اخلاق و تربیت افراد است، نه در قسمت‌های دیگر علمی یا فنی و غیره. | ||
* | *مبنا و اساس و محور در [[اخلاق|اخلاق اسلامی]] و در نقطه اتکاء پرورش‌های اخلاقی، بزرگواری و کرامت نفس است. | ||
* | *برخلاف اخلاق سقراطی که براساس فضیلت و حکم [[عقل]] است و فقط جنبه عقلانی دارد (نه جنبه عاطفی و احساساتی و تحریکی) و به همین جهت خشک و جامد و ساکن است، اما اخلاق اسلامی جنبه عاطفی و تحریکی دارد.| منبع = مطهری، یادداشت‌های استاد، ۱۳۸۵ش، ج۶، ص۴۷۸.| تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
==سند روایت== | |||
در بین منابع شیعه، [[الرسالة العلویة فی فضل امیرالمؤمنین (کتاب)|الرسالة العَلَویه]]<ref>کراجکی، الرسالة العلویّة، ۱۴۲۷ق، ص۱۱.</ref> نوشته [[محمد بن علی کراجکی]] (درگذشت: [[سال ۴۴۹ هجری قمری|۴۴۹ق]]) و [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر مَجمع البیان]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۰۰.</ref> نوشته [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طبرسی]] (درگذشت: [[سال ۵۴۸ هجری قمری|۵۴۸ق]]) قدیمی‌ترین منابعی شمرده شده که حدیث مکارم الاخلاق را نقل نموده‌اند.<ref>عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی سندی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۰۵.</ref> همچنین [[حسن بن فضل طبرسی]] در مقدمهٔ [[مکارم الاخلاق (کتاب)|کتاب مکارم الاخلاق]] این روایت را بدون ذکر سلسله راویان بیان کرده است.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۸.</ref> البته این حدیث با عبارات و نقل‌هایی متفاوت، در منابع دیگر نیز آمده است؛ [[فقه الرضا (کتاب)|فقه الرضا]] آن را با عبارت «بعثت بمکارم الاخلاق»<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۳۵۳.</ref> و [[شیخ طوسی]] ([[سال ۳۸۵ هجری قمری|۳۸۵]]-[[سال ۴۶۰ هجری قمری|۴۶۰ق]]) در [[الامالی (شیخ طوسی)|کتاب اَمالی]]، با اندکی تفاوت، آن را با عبارت «بعثت بمکارم الاخلاق و محاسنها» از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند.<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۹۶.</ref> | |||
در بین منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، بیهقی (درگذشت: [[سال ۴۵۸ هجری قمری|۴۵۸ق]]) این روایت را با ذکر سلسله سند در کتاب سنن کبری از [[ابوهریره]]، از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]] نقل کرده است.<ref>بیهقی، السنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۱۰، ص۳۲۳.</ref> | |||
در بین منابع [[اهل سنت و جماعت| | |||
همچنین [[مالک بن انس|مالک بن اَنس]] ([[سال ۹۳ هجری قمری|۹۳]]-[[سال ۱۷۹ هجری قمری|۱۷۹ق]])،<ref>مالک بن انس، الموطأ، ۲۰۰۴م، ج۵، ص۱۳۳۰.</ref> [[احمد بن حنبل]] ([[سال ۱۶۴ هجری قمری|۱۶۴]]-[[سال ۲۴۱ هجری قمری|۲۴۱ق]])<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، ۲۰۰۱م، ج۱۴، ص۵۱۲-۵۱۳.</ref> و [[محمد بن اسماعیل بخاری]] ([[سال ۱۹۴ هجری قمری|۱۹۴]]-[[سال ۲۵۶ هجری قمری|۲۵۶]]ق)،<ref>البخاری، الأدب المفرد، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۴.</ref> این حدیث را با الفاظی مشابه در کتاب‌های خود آورده‌اند. برخی پژوهشگران با توجه به کثرت نقل مضمون این حدیث با الفاظ و اسنادی مختلف در منابع شیعه و سنی، آن را [[تواتر معنوی|متواتر معنوی]] و یا لااقل دارای [[خبر مستفیض|استفاضه معنوی]] شمرده و نزد علما، مورد قبول دانسته‌اند.<ref>عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی سندی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۲۰.</ref> | همچنین [[مالک بن انس|مالک بن اَنس]] ([[سال ۹۳ هجری قمری|۹۳]]-[[سال ۱۷۹ هجری قمری|۱۷۹ق]])،<ref>مالک بن انس، الموطأ، ۲۰۰۴م، ج۵، ص۱۳۳۰.</ref> [[احمد بن حنبل]] ([[سال ۱۶۴ هجری قمری|۱۶۴]]-[[سال ۲۴۱ هجری قمری|۲۴۱ق]])<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، ۲۰۰۱م، ج۱۴، ص۵۱۲-۵۱۳.</ref> و [[محمد بن اسماعیل بخاری]] ([[سال ۱۹۴ هجری قمری|۱۹۴]]-[[سال ۲۵۶ هجری قمری|۲۵۶]]ق)،<ref>البخاری، الأدب المفرد، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۴.</ref> این حدیث را با الفاظی مشابه در کتاب‌های خود آورده‌اند. برخی پژوهشگران با توجه به کثرت نقل مضمون این حدیث با الفاظ و اسنادی مختلف در منابع شیعه و سنی، آن را [[تواتر معنوی|متواتر معنوی]] و یا لااقل دارای [[خبر مستفیض|استفاضه معنوی]] شمرده و نزد علما، مورد قبول دانسته‌اند.<ref>عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی سندی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۲۰.</ref> | ||
==مصادیق مکارم اخلاق == | ==مصادیق مکارم اخلاق == | ||
مکارم، جمع مَکرمه به معنی بزرگی و بزرگواری<ref>بستانی، فرهنگ ابجدی، ۱۳۷۵ش، ص۸۵۵.</ref> و مکارم اخلاق را به اخلاق بزرگوارانه معنی نموده‌اند.<ref>هادی، «مکارم الاخلاق؛ پژوهشی پیرامون روایت تتمیم مکارم اخلاق»، ص۳۲۷.</ref> در منابع حدیثی روایات متعددی از معصومان(ع) درباره مکارم اخلاق نقل شده<ref>برای نمونه رجوع کنید: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۶۷-۳۷۵.</ref> و در بعضی از آنها خصلت‌هایی به عنوان مصادیق مکارم اخلاقی بیان شده است؛ | مکارم، جمع مَکرمه به معنی بزرگی و بزرگواری<ref>بستانی، فرهنگ ابجدی، ۱۳۷۵ش، ص۸۵۵.</ref> و مکارم اخلاق را به اخلاق بزرگوارانه معنی نموده‌اند.<ref>هادی، «مکارم الاخلاق؛ پژوهشی پیرامون روایت تتمیم مکارم اخلاق»، ص۳۲۷.</ref> در منابع حدیثی روایات متعددی از معصومان(ع) درباره مکارم اخلاق نقل شده<ref>برای نمونه رجوع کنید: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۶۷-۳۷۵.</ref> و در بعضی از آنها خصلت‌هایی به عنوان مصادیق مکارم اخلاقی بیان شده است؛ | ||
[[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|کتاب کافی]] حدیثی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] آورده که حضرت، مکارم اخلاق را زینت پیامبران معرفی نموده و بر داشتن آنها ترغیب می‌کند. سپس امام ده ویژگی را از مصادیق مکارم اخلاقی می‌شمرد؛ آنها عبارت‌اند از: [[یقین]]، [[قناعت]]، [[صبر]]، [[شکر]]، خویشتن‌داری، [[حسن خلق|خلق نیکو]]، [[سخاوت]]، [[غیرت]]، [[شجاعت]] و [[مروت|مروّت]].<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶.</ref> حدیثی دیگر در همین کتاب، خصلت‌هایی دیگر را به عنوان مکارم اخلاق بیان می‌کند: نومیدی (از آنچه نزد مردم است)، [[راست‌گویی]]، [[ادای امانت]]، [[صله رحم]]، پذیرائی از مهمان، غذا دادن به سائل، جبران نیکی‌ها، مراعات حق همسایه، مراعات حق رفیق و اصل همه مکارم [[حیاء|حیا]] و شرم است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۵.</ref> | [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|کتاب کافی]] حدیثی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] آورده که حضرت، مکارم اخلاق را زینت پیامبران معرفی نموده و بر داشتن آنها ترغیب می‌کند. سپس امام ده ویژگی را از مصادیق مکارم اخلاقی می‌شمرد؛ آنها عبارت‌اند از: [[یقین]]، [[قناعت]]، [[صبر]]، [[شکر]]، خویشتن‌داری، [[حسن خلق|خلق نیکو]]، [[سخاوت]]، [[غیرت]]، [[شجاعت]] و [[مروت|مروّت]].<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶.</ref> حدیثی دیگر در همین کتاب، خصلت‌هایی دیگر را به عنوان مکارم اخلاق بیان می‌کند: نومیدی (از آنچه نزد مردم است)، [[راست‌گویی]]، [[امانت‌داری|ادای امانت]]، [[صله رحم]]، پذیرائی از مهمان، غذا دادن به سائل، جبران نیکی‌ها، مراعات حق همسایه، مراعات حق رفیق و اصل همه مکارم [[حیاء|حیا]] و شرم است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۵.</ref> | ||
==تفاوت مکارم و محاسن اخلاقی== | ==تفاوت مکارم و محاسن اخلاقی== | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۶: | ||
*کراجکی، محمد بن علی، الرسالة العلویّة، مصحح: کریمی، عبد العزیز، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۷ق. | *کراجکی، محمد بن علی، الرسالة العلویّة، مصحح: کریمی، عبد العزیز، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۷ق. | ||
*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق. | *کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق. | ||
* مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، صدرا، ۱۳۸۵ش. | |||
*مالک بن انس، الموطأ، المحقق: محمد مصطفی الأعظمی، امارات، مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان، ۲۰۰۴م. | *مالک بن انس، الموطأ، المحقق: محمد مصطفی الأعظمی، امارات، مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان، ۲۰۰۴م. | ||
*مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق. | *مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق. | ||