امامت تنصیصی

اعتقادات شیعه
‌خداشناسی
	اثبات خدا • توحید • اسما و صفات خدا • عدل الهی • قضا و قدر
نبوت
	عصمت پیامبران • خاتمیت • نبوت خاصه • معجزه • قرآن • وحی • اسلام
امامت
	امامان • امامت امامان • برتری اهل‌بیت(ع) • عصمت امامان • ولایت • غیبت • مهدویت
معاد
	مرگ • برزخ • معاد جسمانی • بهشت • جهنم
مسائل چالشی
	امر بین الامرین • جبر و اختیار • تقیه • ولایت فقیه • توسل • شفاعت • تحریف‌ناپذیری قرآن • زیارت • بداء • رجعت

امامت تنصیصی دیدگاهی در اندیشه اسلامی است که امام تنها از طریق نص (متنی از قرآن یا معصوم) شناخته می‌شود. بر اساس دیدگاه امامیه و برخی گروه‌های دیگر اسلامی، نص تنها راه شناخت امام است و متکلمان امامی برای اثبات این انحصار به ویژگی‌هایی چون عصمت، علم ویژه امام و سیره پیامبر استناد کرده‌اند. برخی نیز کرامت را به‌عنوان جایگزین یا مؤید نص در تعیین امام مطرح کرده‌اند.

در کنار نص، راه‌های دیگری نیز توسط فرقه‌های دیگر اسلامی برای تعیین امام مطرح شده‌اند: انتخاب (اهل‌سنت و خوارج)، وراثت (عباسیان) و تغلّب. متکلمان امامی این نظریه‌ها را با استدلال‌هایی مانند امکان خالی بودن زمان از امام، خطا در انتخاب و ناسازگاری با شأن امامت نقد کرده‌اند.

درباره امامت تنصیصی آثاری نوشته شده است، مانند نظریة النص علی الاِمامة فی القرآن الکریم، الاِمامة و النص و آثار.

معرفی و جایگاه

امامتِ تنصیصی، دیدگاهی در اندیشه اسلامی است که بر اساس آن، امام تنها از طریق نصّ (متنی از قرآن یا سنت پیامبر) شناخته می‌شود.^[۱] این دیدگاه در میان امامیه، اسماعیلیه و برخی دیگر از گروه‌های شیعی پذیرفته شده است.^[۲] اصل امکان تعیین امام از طریق نص مورد پذیرش همه مسلمانان است.^[۳]

به گفته شیخ مفید (درگذشت: ۴۱۳ق) اختلاف درباره راه تعیین امام از قدیمی‌ترین مباحث میان شیعه و سنی است.^[۴] عالمان امامیه به گردآوری نصوص مربوط به امامت علی بن ابی‌طالب پرداخته‌اند و برخی از جمله علامه طباطبایی (درگذشت: ۱۳۶۰ش) منصوص بودن امام را از قرآن قابل استنباط می‌دانند.^[۵]

شیعیان از آغاز، امامت را جایگاهی الهی می‌دانسته‌اند^[۶] و امامان شیعه خود را منصوب از سوی پیامبر معرفی می‌کرده‌اند.^[۷] برخی پژوهشگران نظریه امامت تنصیصی را مربوط به دوره آغازین تشیع می‌دانند.^[۸] هرچند برخی این باور را متأخر می‌دانند و متکلمان امامی مانند شیخ مفید^[۹] و سید مرتضی^[۱۰] (درگذشت: ۴۳۶ق) این دیدگاه را نقد کرده‌اند.^[۱۱]

انحصار راه شناخت امام به نص از دیدگاه امامیه

متکلمان امامی برای اثبات انحصار نص به ویژگی‌های امام استناد کرده‌اند،^[۱۲]مانند:

امام کاظم (ع) از پدرانش از امام زین العابدین (ع):
از خاندان ما، جز معصوم نمی‌تواند امام باشد و عصمت امری نیست که در ظاهر فرد و قابل شناخت باشد. ازاین‌رو، معصوم باید منصوص و متعین [از سوی خدا] باشد.

شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۱۳۲.

عصمت امام: عصمت ویژگی درونی است که از طریق مشاهده یا تشخیص عرفی قابل شناسایی نیست؛ از این رو، شناخت امام تنها از طریق نص ممکن است.^[۱۳]
علم امام: امام باید علم لدنّی و ویژه‌ای به احکام داشته باشد و هیچ چیز از او مخفی نباشد. تشخیص چنین علمی جز از راه نصّ ممکن نیست.^[۱۴]
افضلیّت امام: امام باید افضل مردم باشد و چنین ویژگی به صورت عادی قابل کشف نیست؛ بنابراین امامت باید به نص یا نشانه‌های خارق‌العاده ثابت شود.^[۱۵]
لطف بودن امام: اگر خدا امام را تنصیص نکند، مردم قادر به شناخت او نخواهند بود و این با ضرورت لطف الهی ناسازگار است.^[۱۶]

همچنین به سنت پیامبر در تعیین جانشین در غیبت‌های کوتاه‌مدت به‌عنوان پشتوانه‌ای برای نقش نص در تعیین امام استناد شده است.^[۱۷]

کرامت جایگزین یا مؤید نص

متکلمان شیعه درباره نقش کرامت در تعیین امام نظرات متفاوتی دارند؛ اکثریت متکلمان، از جمله شیخ طوسی، نص را راه اصلی تعیین امام می‌دانند که ظهور کرامت می‌تواند مؤید آن باشد.^[۱۸] برخی کرامت را به عنوان راهی مستقل برای اثبات امامت و جایگزین نص مطرح کرده‌اند،^[۱۹] مانند محقق حلی که برای امامت امام علی(ع) به آنها استناد کرده است.^[۲۰]

راه‌های دیگر تعیین امام

در مقابل نظریه نص، راه‌های دیگری نیز برای تعیین امام در منابع اسلامی مطرح شده‌اند:^[۲۱] انتخاب در میان بیشتر اهل‌سنت، خوارج و فرقه صالحیه از زیدیه،^[۲۲] نظریه وراثت توسط عباسیان^[۲۳] و نظریه تغلّب که بر اساس آن هر کس مردم را به خود دعوت کند و در برابر ستمگران قیام نماید، امام مشروع تلقی می‌شود^[۲۴] حتی اگر فاسق باشد.^[۲۵]

متکلمان امامی این نظریه‌ها را با استدلال‌هایی مانند امکان خالی بودن زمان از امام،^[۲۶] ناسازگاری انتخاب مردم با مفهوم خلافت^[۲۷] و شأن امامت،^[۲۸] بروز هرج‌ومرج،^[۲۹] امکان‌پذیری نبوت انتخابی،^[۳۰] احتمال خطا در انتخاب^[۳۱] و قیاس امام به قاضی^[۳۲] رد کرده‌اند.^[۳۳]

به گفته عبدالرحیم حصینی موسوی (درگذشت: ۱۴۳۳ق) در کتاب الامامة و النص، اهل‌سنت امامت و خلافت را منصبی سیاسی برای اداره جامعه می‌دانند ازاین‌رو تعیین امام از طریق نص را ضروری نمی‌دانند، در حالی که شیعیان امامت را منصبی الهی، مشابه نبوت و دارای ویژگی‌های خاص می‌دانند و نص را راه تشخیص امام می‌شمارند.^[۳۴]

تک‌نگاری‌ها

علمای امامیه درباره نظریه امامت تنصیصی آثاری نگاشته‌اند، از جمله:

نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم، اثر محسن اراکی (زاده ۱۳۳۴ش) با استناد به آیاتی از قرآن، نظریه امامت تنصیصی را اثبات می‌کند.^[۳۵]
الإمامة و النص، نوشته عبدالرحیم حصینی موسوی (درگذشت ۱۴۳۳ق) به تبیین نظریه نص و نقد راه‌های دیگر تعیین امام، از جمله اختیار و انتخاب، می‌پردازد.^[۳۶]
الامامة بین نظریة النص و اشکالیة الانتخاب، اثر عبدالستار قاسم ساعدی در دو جلد به بررسی تطبیقی نظریه امامت تنصیصی و امامت انتخابی می‌پردازد.^[۳۷]
خلافة الرسول بین الشوری و النص، نوشته صائب عبدالحمید مستبصر عراقی است که و در آن نظریه شورا و انتخاب در تعیین امام و نسبت آن با آموزه‌های اسلامی بررسی شده و نظریه نص گزارش و تحلیل شده است.^[۳۸]

پانویس

↑ شیخ مفید، مسألتان فی النص علی علی(ع)، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳.
↑ حسینی خطیب، مقدمة الشافی فی الامامة (سید مرتضی)، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۷؛ سبحانی تبریزی، خدا و امامت، ۱۳۶۲ش، ص۲۲؛ ابن‌میثم، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۹؛ ابویعقوب سجستانی، الإفتخار، ۲۰۰۰م، ص۱۶۸–۱۶۹؛ کرمانی، المصابیح فی إثبات الإمامة، ۱۴۲۹ق، ص۱۱۱؛ نصیری، «امامت از دیدگاه اسماعیلیه»، ص۲۱۹.
↑ عضدالدین ایجی، شرح المواقف، نشر الشریف الرضی، ج۸، ص۳۵۱؛ فخر رازی، الأربعین، مکتبة الکلیات الأزهریة، ج۲، ص۲۶۸؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۰.
↑ شیخ مفید، مسألتان فی النص علی علی(ع)، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۶۸-۲۷۶؛ عراقی، نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم، ۱۴۲۸ق، ص۵۹.
↑ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۳.
↑ صحیفه سجادیه، دعای ۴۷ و دعای ۴۸؛ ثقفی کوفی، الغارات، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۵–۲۰۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۷۲.
↑ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۵.
↑ شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۲۸۹.
↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۰۸.
↑ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۵.
↑ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۷.
↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵؛ شیخ طوسی، الإقتصاد، ۱۴۰۶ق، ص۳۱۳؛ خواجه نصیر طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۲۲۳؛ علامه حلّی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۸؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۰؛ ابن‌میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱۴۰۶ق، ص۱۸۱.
↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷–۸.
↑ شیخ طوسی، تلخیص الشافی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۷۸؛ علامه حلّی، الألفین، ۱۴۰۹ق، ص۴۱؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۰؛ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۸.
↑ لاهیجی، سرمایه ایمان، ۱۳۷۲ش، ص۱۱۶–۱۱۷؛ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۴۰.
↑ خواجه نصیر طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۲۲۳؛ فاضل مقداد، اللوامع، ۱۳۸۰ش، ص۳۳۴.
↑ شیخ طوسی، الإقتصاد، ۱۴۰۶ق، ص۳۱۳.
↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵؛ شیخ طوسی، تلخیص الشافی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۷۶.
↑ محقق حلّی، المسلک فی أصول الدین، ۱۳۷۳ش، ص۲۴۱.
↑ ابن‌میثم، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۹.
↑ عضدالدین ایجی، شرح المواقف، نشر الشریف الرضی، ج۸، ص۳۵۱؛ علامه حلّی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۷-۱۸۸؛ حسینی خطیب، مقدمة الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶.
↑ علامه حلّی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۷-۱۸۸.
↑ ابن‌میثم، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۹.
↑ حسینی خطیب، مقدمة الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶.
↑ ابن‌میثم بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۷۱.
↑ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۲؛ طبرسی، أسرار الإمامة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۲؛ نراقی، أنیس الموحدین، ۱۳۶۹ش، ص۱۴۶–۱۴۷.
↑ نراقی، أنیس الموحدین، ۱۳۶۹ش، ص۱۴۵.
↑ محقق حلّی، المسلک فی أصول الدین، ۱۳۷۳ش، ص۲۱۱–۲۱۲؛ علامه حلّی، الألفین، ۱۴۰۹ق، ص۳۸؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۱.
↑ طبری آملی، معتقد الإمامیة، ۱۳۳۹ش، ص۱۰۴؛ طبرسی، أسرار الإمامة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۰؛
↑ علامه حلّی، الألفین، ۱۴۰۹ق، ص۳۶–۵۱؛ طبری آملی، معتقد الإمامیة، ۱۳۳۹ش، ص۱۰۳–۱۰۴؛ طبرسی، أسرار الإمامة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۰–۱۴۳.
↑ علامه حلّی، الألفین، ۱۴۰۹ق، ص۳۶–۳۷؛ طبرسی، أسرار الإمامة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۰.
↑ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۴۰–۳۴۲.
↑ حصینی موسوی، الامامه و النص، ۱۴۲۶ق، ص۱۵-۱۸.
↑ عراقی، نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم، ۱۴۲۸ق، ص۱۸-۱۹.
↑ حصینی موسوی، الامامه و النص، ۱۴۲۶ق، ص۱۰۶-۱۰۷.
↑ ساعدی، الإمامة بین نظریة النص و إشکالیة الإنتخاب، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵-۷.
↑ عبدالحمید، خلافة الرسول بین الشوری والنص، ۱۴۱۷ق، ص۱۰-۱۱.

منابع

ابویعقوب سجستانی، إسحاق بن أحمد، الإفتخار، بیروت، دارالغرب الإسلامی، ۲۰۰۰م.
ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، النجاة فی القیامة فی تحقیق أمر الإمامة، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، قواعد المرام فی علم الکلام، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۶ق.
امیرخانی، علی، «نصّ»، کتاب (مجموعه مقالات) معارف کلامی شیعه؛ کلیات امامت، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۹۳ش.
ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمّد، الغارات، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۶ش.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ق.
حسینی خطیب، عبدالزهراء، الشافی فی الامامة (سید مرتضی)، مقدّمة التحقیق، تهران، موسسة الصادق،۱۴۰۷ق.
حصینی موسوی، عبدالرحیم، الإمامة و النص، قم، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، ۱۴۲۶ق.
خواجه نصیر طوسی، محمد بن محمد، تجرید الاعتقاد، تهران، مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۰۷ق.
ساعدی، عبدالستار قاسم، الإمامة بین نظریة النص و إشکالیة الإنتخاب، قم، دلیل ما، ۱۴۲۹ق.
سبحانی تبریزی، جعفر، خدا و امامت، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۶۲ش.
سید مرتضی، علی بن حسین، الشافی فی الامامة، تهران، موسسة الصادق، ۱۴۰۷ق.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، الإقتصاد فی ما یتعلق بالإعتقاد، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۶ق.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، تلخیص الشافی، قم، محبین، ۱۳۸۲ش.
شیخ مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة من العیون و المحاسن، تصحیح: علی میرشریفی، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
شیخ مفید، محمد بن محمد، مسألتان فی النص علی علی(ع)، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
طبرسی، حسن بن علی، أسرار الإمامة، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۳۸۰ش.
طبری آملی، حسن بن علی بن محمد، معتقد الإمامیة، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۹ش.
عبدالحمید، صائب، خلافة الرسول بین الشوری والنص، قم، مرکز الرسالة، ۱۴۱۷ق.
عراقی، محسن، نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(ع)، ۱۴۲۸ق.
عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، تهران، مرکز الطباعة و النشر للمجمع العالمی لأهل البیت(ع)، ۱۴۲۶ق.
عضدالدین ایجی، عبدالرحمن بن احمد، شرح المواقف، قم، نشر الشریف الرضی، بی‌تا.
علامه حلّی، حسن بن یوسف، الألفین فی إمامة مولانا أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام، قم، دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
علامه حلّی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، قم، مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۰ش.
فخر رازی، محمد بن عمر، الأربعین فی أصول الدین، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة، بی‌تا.
کرمانی، أحمد بن عبدالله، المصابیح فی إثبات الإمامة، بیروت، موسسة النور للمطبوعات، ۱۴۲۹ق.
لاهیجی، عبدالرزاق، سرمایه ایمان، تهران، الزهراء، ۱۳۷۲ش.
لاهیجی، عبدالرزاق، گوهر مراد، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۳ش.
محقق حلّی، جعفر بن حسن، المسلک فی أصول الدین، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۳۷۳ش.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۱ق.
نصیری، محمد، «امامت از دیدگاه اسماعیلیه»، کتاب (مجموعه مقالات) معارف کلامی شیعه؛ کلیات امامت، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۹۳ش.

[1] شیخ مفید، مسألتان فی النص علی علی(ع)، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳.

[2] حسینی خطیب، مقدمة الشافی فی الامامة (سید مرتضی)، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۷؛ سبحانی تبریزی، خدا و امامت، ۱۳۶۲ش، ص۲۲؛ ابن‌میثم، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۹؛ ابویعقوب سجستانی، الإفتخار، ۲۰۰۰م، ص۱۶۸–۱۶۹؛ کرمانی، المصابیح فی إثبات الإمامة، ۱۴۲۹ق، ص۱۱۱؛ نصیری، «امامت از دیدگاه اسماعیلیه»، ص۲۱۹.

[3] عضدالدین ایجی، شرح المواقف، نشر الشریف الرضی، ج۸، ص۳۵۱؛ فخر رازی، الأربعین، مکتبة الکلیات الأزهریة، ج۲، ص۲۶۸؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۰.

[4] شیخ مفید، مسألتان فی النص علی علی(ع)، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳.

[5] طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۶۸-۲۷۶؛ عراقی، نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم، ۱۴۲۸ق، ص۵۹.

[6] امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۳.

[7] صحیفه سجادیه، دعای ۴۷ و دعای ۴۸؛ ثقفی کوفی، الغارات، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۵–۲۰۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۷۲.

[8] امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۵.

[9] شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۲۸۹.

[10] سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۰۸.

[11] امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۵.

[12] امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۷.

[13] سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵؛ شیخ طوسی، الإقتصاد، ۱۴۰۶ق، ص۳۱۳؛ خواجه نصیر طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۲۲۳؛ علامه حلّی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۸؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۰؛ ابن‌میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱۴۰۶ق، ص۱۸۱.

[14] سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷–۸.

[15] شیخ طوسی، تلخیص الشافی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۷۸؛ علامه حلّی، الألفین، ۱۴۰۹ق، ص۴۱؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۰؛ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۸.

[16] لاهیجی، سرمایه ایمان، ۱۳۷۲ش، ص۱۱۶–۱۱۷؛ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۴۰.

[17] خواجه نصیر طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۲۲۳؛ فاضل مقداد، اللوامع، ۱۳۸۰ش، ص۳۳۴.

[18] شیخ طوسی، الإقتصاد، ۱۴۰۶ق، ص۳۱۳.

[19] سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵؛ شیخ طوسی، تلخیص الشافی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۷۶.

[20] محقق حلّی، المسلک فی أصول الدین، ۱۳۷۳ش، ص۲۴۱.

[21] ابن‌میثم، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۹.

[22] عضدالدین ایجی، شرح المواقف، نشر الشریف الرضی، ج۸، ص۳۵۱؛ علامه حلّی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۷-۱۸۸؛ حسینی خطیب، مقدمة الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶.

[23] علامه حلّی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۷-۱۸۸.

[24] ابن‌میثم، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۶۹.

[25] حسینی خطیب، مقدمة الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶.

[26] ابن‌میثم بحرانی، النجاة فی القیامة، ۱۴۱۷ق، ص۷۱.

[27] لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۲؛ طبرسی، أسرار الإمامة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۲؛ نراقی، أنیس الموحدین، ۱۳۶۹ش، ص۱۴۶–۱۴۷.

[28] نراقی، أنیس الموحدین، ۱۳۶۹ش، ص۱۴۵.

[29] محقق حلّی، المسلک فی أصول الدین، ۱۳۷۳ش، ص۲۱۱–۲۱۲؛ علامه حلّی، الألفین، ۱۴۰۹ق، ص۳۸؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۱.

[30] طبری آملی، معتقد الإمامیة، ۱۳۳۹ش، ص۱۰۴؛ طبرسی، أسرار الإمامة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۰؛

[31] علامه حلّی، الألفین، ۱۴۰۹ق، ص۳۶–۵۱؛ طبری آملی، معتقد الإمامیة، ۱۳۳۹ش، ص۱۰۳–۱۰۴؛ طبرسی، أسرار الإمامة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۰–۱۴۳.

[32] علامه حلّی، الألفین، ۱۴۰۹ق، ص۳۶–۳۷؛ طبرسی، أسرار الإمامة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۰.

[33] امیرخانی، «نصّ»، ص۳۴۰–۳۴۲.

[34] حصینی موسوی، الامامه و النص، ۱۴۲۶ق، ص۱۵-۱۸.

[35] عراقی، نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم، ۱۴۲۸ق، ص۱۸-۱۹.

[36] حصینی موسوی، الامامه و النص، ۱۴۲۶ق، ص۱۰۶-۱۰۷.

[37] ساعدی، الإمامة بین نظریة النص و إشکالیة الإنتخاب، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵-۷.

[38] عبدالحمید، خلافة الرسول بین الشوری والنص، ۱۴۱۷ق، ص۱۰-۱۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

ن ب و امامت
امامان	امام علی(ع) • امام حسن(ع) • امام حسین(ع) • امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • امام صادق(ع) • امام کاظم(ع) • امام رضا(ع) • امام جواد(ع) • امام هادی(ع) • امام عسکری(ع) • امام مهدی(عج)
آیات	آیه ولایت • آیه ابتلای ابراهیم • آیه اولی‌الامر • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه صادقین • آیه نصر • آیه ۲۰ سوره توبه • آیه ۵۶ سوره مائده • آیه ۱۲۴ سوره انعام
روایات	حدیث ثقلین • خطبه غدیر • حدیث غدیر • حدیث وصایت • حدیث منزلت • حدیث یوم الدار • حدیث من مات • حدیث سلسلةالذهب • زیارت جامعه • زیارت غدیریه • حدیث خلافت • حدیث سفینه • حدیث دوازده خلیفه • حدیث لوح • حدیث جابر • حدیث ولایت • حدیث شجره • حدیث خاصف النعل • حدیث مرو
حوادث	واقعه غدیر • واقعه سقیفه بنی‌ساعده • بیعت امام علی(ع) با خلفا • صحیفه ملعونه
کتاب‌ها	الغدیر • عبقات الانوار • المراجعات • النص و الاجتهاد • احقاق الحق • شب‌های پیشاور • اثبات الهداة • منهاج الکرامة • الهدایة الکبری • الخرائج و الجرائح • الافصاح فی الامامة • دلائل الامامه • الصراط المستقیم • امام شناسی • المسترشد فی الامامة • موسوعة الامامة فی نصوص اهل السنة
باورها	ضرورت امامت • امامت تنصیصی • عصمت امامان • ولایت • ولایت امام علی(ع) • علم غیب • علم لدنی • افضلیت امام • غیبت • امامت ائمه اثنی‌عشر • اهل بیت • برتری اهل‌بیت(ع) • خلافت • خلیفةالله • مفترض الطاعة • عصمت اکتسابی • ولایت تشریعی • ولایت تکوینی • کرامت• علم امام • علم شأنی • امامت انتخابی • امامت در کودکی
ودایع	ودایع امامت • الواح موسی • تابوت عهد • مصحف فاطمه(س) • انگشتر سلیمان • کتاب علی(ع) • جفر • عصای موسی • پیراهن یوسف • ذوالفقار
مرتبط	باب الامام • نص بر امام • خلیفه بلافصل • صاحب سر • تولی • تبری • حب و بغض • غلو • تفویض غالیانه • مهدویت • رجعت • ترک اولی • اولوا الامر • سازمان وکالت • سازمان وکالت (کتاب) • تحدیث • ولایت فقیه • بسط تجربه نبوی • نظریه علمای ابرار • استغفار معصومان • غصب خلافت • دهه امامت و ولایت • سیره‌نگاری • سیره‌پژوهی • دلایل‌نگاری • خصایص‌نگاری
خداشناسی / نبوت / معاد

ن ب و کلام اسلامی
فرقه‌ها	عدلیه (امامیه • معتزله) • اشاعره • مرجئه • اهل حدیث • خوارج • ماتریدیه • عثمانیه
مسائل برجسته	توحید • خداشناسی • نبوت • معاد • امامت • عدل الهی • امامت تنصیصی • عدالت تشریعی • خاتمیت • مهدویت • حسن و قبح • جبر و اختیار • عصمت • رجعت • امر بین الامرین • رؤیت خدا • معجزه • امامت انتخابی • نظام احسن • خلقت اجباری • اختیار انسان • هدف آفرینش انسان
اصطلاحات	تفویض • عالم ذر • هدایت تکوینی• هدایت تشریعی • هدایت عامه • اعواض • ولایت تشریعی • ولایت تکوینی • قاعده لطف • ایمان مرتکب کبیره • خلیفه بلافصل • روح انسان • اتمام حجت • نظریه تربیع • مستضعف فکری • وجوب دفع ضرر محتمل • وجوب شکر منعم • مسئله شر • شر اخلاقی • شرور طبیعی← ادامه
متکلمان	هشام بن حکم • مؤمن الطاق • ابوحنیفه • حسن بصری • ابوالحسن اشعری • شیخ صدوق • شیخ مفید • خواجه نصیر • علامه حلی • ابن‌تیمیه • جعفر سبحانی• ← ادامه • حسنیه
مکاتب	مکتب کلامی قم • مکتب کلامی بغداد • مکتب کلامی حله
کتاب‌ها	تمهید الاصول • الاعتقادات صدوق • اوائل المقالات • الذخیرة فی علم الکلام • تجرید الاعتقاد • کشف المراد • گوهر مراد • ← کتاب‌های کلامی شیعه • ← ادامه
وابسته	اصول دین • کلام امامیه • اصول خمسه • اصول مذهب شیعه • متکلم • نص بر امام
کلام جدید