سادات مرعشی
سادات مرعشی سلسله‌ای از سادات حسینی و فرزندان سید علی مرعشی فرزند عبدالله بن محمد اکبر از نسل امام سجاد(ع) است. از آنجا که جد اعلای این سادات، سید علی معروف به مرعشی بوده، تبار وی به لقب «مرعشی» شناخته می‌شوند. شاخه‌هایی از این سلسله در شهرهای مختلف از جمله مازندران، شوشتر، قزوین، اصفهان و قم دیده می‌شوند. از شخصیت‌های مهم این خاندان می‌توان از قاضی نورالله شوشتری و آیت الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی نام برد.
مرعشیان در سال ۷۶۰ق. در طبرستان(مازندران)، حکومتی منسجم و مستقل به وجود آورند. آنها تشیع اثنی عشری را مذهب رسمی مازندران اعلام کردند و سبب گسترش تشیع شدند. حکومت مستقل مرعشیان پس از شکست در برابر حمله تیمور لنگ در سال ۷۹۵ق. از میان رفت؛ ولی در قالب حکومت‌های دست‌نشانده تا سال ۱۰۰۵ق. ادامه پیدا کرد.
سرسلسله
جد اعلای این سلسله، سید علی مرعشی نام داشت که در شهر مرعش در حوالی مرزهای سوریه و ترکیه فعلی و قلمرو عثمانی زندگی می‌کرد. وی در قرن سوم به ایران مهاجرت کرد و ظاهرا در مازندران ازدواج نمود.
نسل وی از هشت فرزندش به نام‌های ابوعبدالله حسین المامطری، ابوالقاسم حمزه، ابوالحسین ابراهیم مکاباذی، ابومحمدحسن، ابوالقاسم احمد، ابواسماعیل احمد، ابوالقاسم جعفر و ابوعلی محمد به جای ماند.[۱]
سادات مرعشی حجاز، ایران، عراق، سوریه، امارات عربی، ترکیه، هند، مصر، حبشه، زنگبار، مغرب و دیگر نقاط جهان از نسل اویند.[۲]
علت نامگذاری به مرعشی
مورخان اسلامی ذیل حوادث سال ۲۵۱ق از شخصی به نام علی بن عبدالله طالبی یاد کرده‌اند که مرعش یا مرعشی لقب داشته و از یاران داعی کبیر حسن بن زید بوده و حدود سال ۳۰۰ق حاکمان وقت، ناحیه مرعش را که بین سوریه و ترکیه بود به وی دادند و همانجا درگذشت و دفن شد.[۳] وی همان جد سادات مرعشی است که تبار وی به همان لقب معروف شدند.
شاخه‌های مهم
سادات مرعشی دارای شاخه‌ها و تیره‌های مهمی در مناطق مختلف بودند.
آنها از زمان صفویه بار دیگر نضج گرفتند و با حاکمان این طایفه وصلت کردند. مادر شاه عباس اول بانویی از همین خاندان است.
سادات مرعشی مازندران
هسته مرکزی مرعشی‌های ایران، طبرستان بود و گرایش به تشیع مردمان خطه شمال مرهون زحمات این خاندان است. سید قوام الدین مشهور به میر بزرگ حکیم و فرمانروایی بوده که در قرن هفتم هجری در شهر آمل حکومت می‌کرده است و هم‌اکنون مرقدش در سبزه‌میدان آمل، بارگاه و صحن و سرایی دارد.
سادات مرعشی شوشتر
گروهی از سادات مرعشی مازندران به شوشتر هجرت کردند و در آنجا ساکن شدند. سادات مرعشی شوشتر با ۱۲ واسطه به سید علی مرعشی می‌رسند. آنان فرزندان و نوادگان میر نجم الدین محمود بودند.[۴] میر نورالله معاصر شاه اسماعیل و نویسنده کتاب صد باب در اسطرلاب از شخصیت‌های مطرح این گروه از سادات می‌باشد.[۵]
معروف‌ترین شخصیت از این سادات قاضی نورالله شوشتری می‌باشد که نویسنده کتابهای مجالس المؤمنین، احقاق الحق، الصوارم المهرقه، مصائب النواصب، عقاید امامیه بود. وی به جرم تشیع در اکبرآباد هند به شهادت رسید.
سادات مرعشی اصفهان
عده‌ای از سادات مرعشی مازندران در زمان صفویه به اصفهان مهاجرت کردند و در آنجا ساکن شدند.[۶] از سادات مرعشی اصفهان خلیفه اسد الله مرعشی معروف به شاه میر به منصب تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد، [۷] و نسل وی در اصفهان به مقام خلیفه سلطانی یا سلطان العلمایی رسیدند و به همین نام مشهور شدند.[۸]
سادات مرعشی قزوین
سادات مرعشی قزوین از دیرباز در این شهر می‌زیستند، این به دلیل شرایط شهر قزوین در حال تقیه بودند،[۹] اما پس از قدرت گفتن مرعشیان اصفهان در زمان صفویه آنان نیز از موقعیت اجتماعی بالایی در قزوین بر خوردار شدند، بعضی از آنان به منصب نقابت سادات قزوین و بعضی دیگر به سمت تولیت آستانه امامزاده حسین قزوین رسیدند.[۱۰]
شخصیت‌های مشهور
- شریف حسن بن حمزه فقیه و محدث امامى سدۀ چهارم قمری، از علویان ساکن طبرستان بودند. ابن حمزه خود نیز به گفته فخر رازی،[۱۱] اهل طبرستان بود و حتى اعقاب او در آنجا مى‌زیستند.[۱۲]
- سید میر قوام مرعشی موسس حکومت شیعی مرعشیان طبرستان و مشهور به میربزرگ.[۱۳]
- سید اسدالله شمس الدین معروف به شاه میر از علمای زمان صفویه و شاگرد محقق کرکی بوده است. وی همچنین از وزرای دربار صفویه محسوب می‌شود که در سال ۹۶۳ق در قزوین وفات کرد و در حرم امام رضا(ع) دفن شد.[۱۴]
- سید علی کبیر فرزند اسدالله شاه میر که منصب صدارت پدرش به وی واگذار شد و همچنین تولیت آستان قدس رضوی را بر عهده گرفت. وی در مشهد از دنیا رفت و در حرم امام رضا(ع) مدفون شد.[۱۵]
- نجم الدین محمود حسینی مرعشی آملی از اجداد قاضی نورالله شوشتری. قاضی در توصیف جدش می‌گوید
- «... تحقیق عقیده اهل خوزستان بر وجهی که از دیگر کتب به نظر قاصر رسیده آن است که در زمان امویه و عباسیه اکثر اهل خوزستان معتزلی بوده‌اند و در اوائل مأه ثامنه (قرن هشتم) سید اجلّ امیر نجم الدین محمد الحسینی المرعشی الآملی از دارالمؤمنین آمل به شوشتر آمد و دختر سید عزالدوله را که نقیب سادات حسنی آن دیار بود در حباله نکاح خود درآورده و در آنجا اقامت فرمود و مردم آن دیار را هدایت و ارشاد فرمود. جمعی که دلهای ایشان مستعد هدایت بود مستبصر گردیدند و... » [۱۶]
- قاضی نورالله شوشتری که جهت تحصیل از شوشتر به مشهد و جهت تبلیغ از مشهد به هند مسافرت کرد. وی در آنجا مسئولیت قضاوت را برعهده گرفت[۱۷] و کتابهای زیادی تالیف نمود و سرانجام در هند به شهادت رسید.[۱۸]
- آیت الله مرعشی نجفی از مراجع تقلید شیعه پس از آیت الله بروجردی است.
- سید عبدالحسین مرعشی شوشتری(درگذشته ۱۹۰۵ م) از روحانیان شیعه مقیم نجف و از شاگردان زین‌العابدین مازندرانی که برای تبلیغ به زنگبار رفت.
حکومت مرعشیان
سادات مرعشی در سال ۷۶۰ق در طبرستان(مازندران) به قدرت رسیدند[۱۹] و توانستند حکومتی منسجم و مستقل به وجود بیاورند.[۲۰] در ابتدا حکومت آنان در خطه آمل، بابل و ساری بود سپس تا استرآباد، قزوین، طالقان و مرزهای عراق عجم گسترش یافت.[۲۱] آنها تشیع اثنی عشری را مذهب رسمی مازندران اعلام کردند و در کنار عوامل دیگر، سبب گسترش تشیع در طبرستان و مناطق همجوار شدند.[۲۲]
مؤسس دولت مرعشیان، سید قوام الدین مرعشی ملقب به میربزرگ، از عالمان شیعه، بود.[۲۳] مرعشیان در سال ۷۹۴ق، در برابر لشکرکشی امیر تیمور گورکانی به مازندران، شکست خوردند[۲۴] و حکومت مستقل آنها در سال ۷۹۵ق از میان رفت؛[۲۵] اما پس از مرگ تیمور، دوباره حکومت برخی از مناطق طبرستان را به دست گرفتند و تا سال ۱۰۰۵ق به‌عنوان حکومت دست‌نشانده به حکمرانی پرداختند.[۲۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ رجایی، المعقبون، ج ۳، ص۲۲۵.
- ↑ مرعشی، ص ۳۵.
- ↑ تهذیب الانساب، ص ۲۵۰؛ سمعانی، ج۵، ص ۲۵۸؛ ابن صوفى، المجدی، ص ۲۰۹.
- ↑ شوشتر در گذر تاریخ، ص۱۹۶.
- ↑ شوشتر در گذر تاریخ، ص۱۹۶.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج ۱، ص ۱۴۸.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص ۱۴۸.
- ↑ خاتون آبادی، وقایع السنین و الاعوام، ص۵۱۹.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص ۱۴۸.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج ۱، ص ۱۴۸.
- ↑ فخر رازی، الشجره المبارکه، ص ۱۷۰
- ↑ مروزی، الفخری، ص۷۵
- ↑ رجایی، المعقبون، ج۳، ص ۲۹۶.
- ↑ رجایی، المعقبون، ج۳، ص ۲۲۸.
- ↑ رجایی، المعقبون، ج۳، ص ۲۲۹ .
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۷۱.
- ↑ صوارم المهرقه، ص «کح» (فیض الآله).
- ↑ فوائدالرضویه، محدث قمی، ص۶۹۷.
- ↑ مرعشی، تاریخ طبرستان، ۱۳۶۸ش، ص۱۷۷.
- ↑ میرجعفری، «حمله تیمور به مازندران و عوامل سقوط مرعشیان»، ص۱۸.
- ↑ مرعشی، تایخ طبرستان، ۱۳۶۸ش، ۱۸۵.
- ↑ یوسفی، «سیر تحول دین و مذهب در مازندران»، ص۱۸۷-۱۸۸.
- ↑ الویری، زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان، ۱۳۸۴ش، ص۳۳.
- ↑ مرعشی، تاریخ طبرستان، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۴-۲۲۹.
- ↑ میرجعفری، «حمله تیمور به مازندران و عوامل سقوط مرعشیان»، ص۲۶.
- ↑ الویری، زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان، ۱۳۸۴ش، ص۳۳.
منابع
- ابن صوفى نسابه، المجدی فی أنساب الطالبیین، قم، مرعشى نجفى، چاپ دوم، ۱۴۲۲.
- الویری، محسن، زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه ۶۵۶-۹۰۷ق، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۸۴ش.
- خاتون آبادی، عبدالحسین، وقایع السنین و الاعوام یا گزارشهای سالیانه از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵ هجری، مقدمه شهاب الدین مرعشی نجفی و ابوالحسن شعرانی، تصحیح محمدباقر بهبودی، انتشارات اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
- رجایی، سید مهدی، المعقبون من آل ابی طالب، قم، موسسه عاشورا، ۱۳۸۵.
- سمعانی، عبدالکریم، الأنساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیى المعلمى الیمانى، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، چاپ اول، ۱۳۸۲ق.
- شوشتری، سید نورالله، الصوارم المُهرقة فی نقد الصواعق المُحرقة، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش.
- شوشتری، سید نورالله، مجالس المومنین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۷۷ش.
- عبیدلی، محمد بن ابی جعفرشیخ الشرف، تهذیب الانساب و ن‍ه‍ای‍ه الاع‍ق‍اب، تحقیق محمد کاظم محمودی، قم، ۱۴۱۳ق.
- فخر رازی، محمد، الشجره المبارکه، قم، ۱۴۰۹ق.
- قمی، شیخ عباس، فوائدالرضویة فی أحوال علماء المذهب الجعفریة، تهران، کتابخانه مرکزی، ۱۳۶۷ش.
- مرعشی، سید ظهیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، تهران، انتشارات شرق، چاپ سوم، ۱۳۶۸ش.
- مرعشی، سید محمود، نشریه وقف میراث جاوندان، زمستان ۱۳۸۴.
- مروزی، اسماعیل، الفخری، قم، ۱۴۰۹ق.
- میرجعفری، «حمله تیمور به مازندران و عوامل سقوط مرعشیان»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره ۳۶-۳۷، بهار و تابستان ۱۳۸۳ش.
- یوسفی، صفر، «سیر تحول دین و مذهب در مازندران»، مجله فقه و تاریخ تمدن، شماره ۱۶، تابستان ۱۳۸۷.