ترکاشوند
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
تُرْکاشْوَنْد؛ نام یکی از ایلات شیعه ساکن در استان همدان، کرمانشاه در ایران و برخی از نواحی مجاور این دو استان است.
علت نام‌گذاری
ترکاشوندها خود را منسوب به قوم لُر می‌دانند که حدود دو قرن قبل، از الشتر لرستان به منطقه ترک نشین همدان کوچ کردند و ترکان آنها را ترکاشوند، یعنی "ترک شدگان" نامیدند.
برخی دیگر نام ایل را از دو بخش ترک و پسوند "آشوند" (پسوندی ناشناخته) دانسته‌اند.[۱] اما این توجیه، غیر علمی و بر اساس فقه اللغه عامیانه است.
پراکندگی
آنان در گذشته در روستاهای شهرستانه، آرتیمان، اُشترانِ شهرستان تویسرکان و دامنه‌های ارتفاعات شهرستان نهاوند می‌زیستند.[۲] و امروزه در شهرهای اسدآباد، تویسرکان و نهاوند استان همدان، [۳] مهران، دهلران و دره شهر استان ایلام[۴] و کنگاور و صحنه در استان کرمانشاه و شهرهای استان خوزستان زندگی می‌کنند.[۵]
تقسیم بندی ایلی
ترکاشوندها به چهار طایفۀ رحمتی، سلیمانی، ملیجانی و مرشدی تقسیم می‌شوند. نام طایفه‌ها از اسامی نیای نخستین طایفه‌ها گرفته شده است.[۶]
طایفۀ رحمتی بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین طایفۀ ترکاشوندها می‌باشد. هر کدام از طایفه‌ها به تیره هایی تقسیم می‌شوند. اهلرس ایل ترکاشوند را مجموعه‌ای از ۱۲۰ تیره معرفی کرده، و رحمتی را بزرگ‌ترین تیره دانسته است.[۷]
ایل رئیس مشخصی ندارد، ولی هر طایفه رئیسی به نام کدخدا، و هر کرنگ نیز رئیسی به نام سرکرنگ دارد.[۸]
زمان کوچ کردن و سکونت
زمان آغاز کوچ به قشلاق به کیفیت و غنای مراتع و علوفه در ییلاق بستگی دارد. سالی که مراتع در ییلاقات خوب و پربار است، کوچ به قشلاق دیرتر صورت می‌گیرد. گروهی از کوچندگان برای خرید کشتزارهای درو شده، برای چرای دام زودتر از دیگران کوچ می‌کنند.[۹]
برخی از ترکاشوندها در میان راه ییلاق به قشلاق در مناطقی مانند صحنه و کنگاور و روستاهای اطراف آن تا آخر زمستان، حتی گروهی تا اردیبهشت ماه، اقامت می‌گزینند، و برخی دیگر تا خوزستان پیش می‌روند.[۱۰]
مراتع و زمینهای چرای ترکاشوندها در استان همدان با مراتع همسایگان ترکشان، ایل یاریم طاغلو (یاریم طوقلو)، مشترک است. نواحی جنوب و شرق دامنه‌های الوند به یاریم طاغلوها، و غرب و شمال آن به ترکاشوندها اختصاص دارد.[۱۱]
عوامل چندی، از جمله اجرای اصلاحات ارضی دولت در منطقه و تغییرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بعد از ۱۳۵۴ش/ ۱۹۷۵م، همچنین رشد جمعیت شهرها و روستاها و گسترش آنها به سمت نواحی کوهپایه‌ای، دگرگونیهایی در زندگی ایلات و طوایف کوچندۀ منطقه پدید آورد.
جمعیت
اهلرس جمعیت ترکاشوندهای اطراف مراتع الوند کوه را حدود ۳۰۰ چادر نوشته است. طبق سرشماری ۱۳۶۶ش جمعیت عشایر کوچندۀ ترکاشوندها، ۵۵۹ خانوار و ۸۹۹، ۳ تن بوده است که بین استانهای همدان، کرمانشاه، خوزستان، لرستان و ایلام ییلاق و قشلاق می‌کرده‌اند.[۱۲]
در ۱۳۷۷ش جمعیت ترکاشوندهای کوچنده ۹۱۹ خانوار و ۰۲۲، ۶ تن گزارش شده است که میان استانهای همدان، کرمانشاه، لرستان، ایلام و خوزستان پراکنده بوده‌اند.[۱۳]
امروزه ترکاشوندها در روستاها و حاشیه شهرها بر روی زمینهایی محدود به کشت و ورز اشتغال دارند و به کارگری و مشاغل کم اهمیت شهری سرگرم‌اند.[۱۴]
زبان
برخی زبان ترکاشوندها را یک گویش لکی[۱۵] و برخی دیگر، به واسطه همسایگی آنها با ایل کردِ "جُمور"، گویشی کردی آمیخته با لغات لری دانسته‌اند.[۱۶] از این رو، برخی ترکاشوندها را از لحاظ قومی در گروه‌های کرد طبقه بندی کرده‌اند.[۱۷]
پانویس
- ↑ برقعی، ۳
- ↑ اهلرس، ۱۷۷
- ↑ فرهنگ...، ۱۲۸؛ امان اللهی، قوم لر، ۱۷۶؛ قراگوزلو، ۲۳-۲۴
- ↑ فیروزان، ۲۴-۲۵؛ دولتیاری، ۶۰
- ↑ قراگوزلو، ۲۳-۲۴؛ سرشماری...، استان خوزستان، ۳۲
- ↑ برقعی، ۳
- ↑ ص ۱۷۵
- ↑ برقعی، ۳
- ↑ برقعی، ۳
- ↑ برقعی، ۳
- ↑ اهلرس، ص۱۷۵
- ↑ سرشماری، کل کشور، ۲۲
- ↑ سرشماری، استان لرستان، ۱۴-۱۵
- ↑ برقعی، ۲۷؛ اهلرس، ۱۸۸
- ↑ امان اللهی، قوم لر، ۱۷۶؛ اهلرس، ۱۷۵
- ↑ برقعی، ۳
- ↑ فیروزان، ۱۹
منابع
- امان اللهی، سکندر، قوم لُر، تهران، ۱۳۷۰ش؛
- امان اللهی، سکندر، کوچ نشینی در ایران، تهران، ۱۳۶۷ش؛
- برقعی، محمد، چادرنشینان دامدار ایل ترکاشوند، همدان، ۱۳۵۶ش؛
- دولتیاری، روح الدین، لرستان سرزمین تاریخ کهن، تهران، ۱۳۷۵ش؛
- سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (۱۳۶۶ش)، نتایج تفصیلی، کل کشور، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۶۷ش؛
- سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده، نتایج تفصیلی (۱۳۷۷ش)، استان خوزستان، تهران، ۱۳۷۸ش؛
- سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (۱۳۶۶ش)، نتایج تفصیلی، استان لرستان؛
- فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور، شهرستان همدان، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۸۰ش؛
- فیروزان، ت.، "دربارۀ ترکیب و سازمان ایلات و عشایر ایران"، ایلات و عشایر، تهران، ۱۳۶۲ش؛
- قراگوزلو، غلامحسین، هگمتانه تا همدان، تهران، اقبال.
- Ehlers, E., The Torkashvand of Western Iran, The Nomadic Peoples of Iran, eds.R. Tapper and J. Thompson, London, 2002.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی