نبوت عامه
| از سلسله مقالات دربارهٔ: |
| اسلام |
|---|
 |
نبوت عامه، اصطلاحی کلامی به معنای مجموعه مباحثی که درباره اصل نبوت مطرح می‌شود. نبوت عامه در مقابل نبوت خاصه است که در آن از دلایل پیامبری یک فرد خاص یعنی پیامبر اسلام(ص) بحث می‌شود. برخی از مسائل نبوت عامه عبارت‌اند از: ضرورت بعثت انبیاء، عصمت انبیاء، راه‌های شناخت پیامبران. قاعده لطف مهم‌ترین دلیل کلامی اثبات ضرورت بعثت انبیاء و معجزه مهم‌ترین دلیلی است که در نبوت عامه برای شناخت انبیاء مطرح می‌شود.
معناشناسی
نبوت عامه اصطلاحی کلامی است و منظور از آن مجموعه مباحثی است که درباره پیامبری به طور کلی شکل می‌گیرد.[۱] نبوت عامه برخلاف نبوت خاصه، به پیامبر خاصی اختصاص ندارد[۲] و از مسائل مشترک نبوت چون فلسفه وجود پیامبران (ضرورت بعثت انبیاء)،[۳] راه‌های اثبات پیامبری[۴] و عصمت پیامبران[۵] سخن می‌گوید.[۶]
مباحث نبوت عامه
مهم‌ترین مسائل کتاب‌های کلامی در بخش نبوت عامه، عبارت‌اند از: ضرورت بعثت انبیاء،[۷] راه‌های شناخت پیامبران،[۸] عصمت انبیاء[۹] و فواید نبوّت.[۱۰]
ضرورت بعثت انبیاء
برخی معتقدند بنیادی‌ترین مسئله بخش نبوت، موضوع ضرورت بعثت انبیاء است.[۱۱] از دلایلی چون لزوم وجود قوانین اجتماعی و ناتوانی انسان در وضع قوانین جامع و عادلانه و همچنین عدم آگاهی انسان از راه رسیدن به تکامل، برای اثبات لزوم بعثت پیامبران بحث می‌شود.[۱۲] از دلیل دوم گاه با عنوان قاعده لطف سخن می‌گویند.[۱۳] قاعده لطف را مهم‌ترین دلیل کلامی برای اثبات نبوت می‌دانند.[۱۴] مصباح یزدی(۱۳۱۳-۱۳۹۹ش) فیلسوف و متکلم معاصر در تبیین ضرورت بعثت نبوت، سه مقدمه و یک نتیجه بیان کرده است:
- هدف از آفرینش انسان، رسیدن به تکامل و سعادت است.
- برای رسیدن به سعادت و تکامل، نیاز به شناخت صحیح نسبت به هدف و راه‌های شایسته و ناشایسته برای رسیدن به آن می‌باشد.
- عقل و حس بشر، شناخت کافی در همه ابعاد فردی، اجتماعی، مادی، معنوی، دنیوی و اخروی برای رسیدن به سعادت را ندارد.
نتیجه آنکه با توجه به مقتضای حکمت الهی، باید راه دیگری به جز عقل برای معرفی مسیر سعادت و تکامل انسان باشد که اسم آن وحی می‌باشد.[۱۵] جعفر سبحانی (متولد ۱۳۰۸ش) دو تقریر برای ضرورت نبوت (لزوم بعثت) آورده است. در تقریر اول بر تکامل انسان از طریق قوانین آسمانی اشاره کرده است و در تقریر دوم بر لزوم بعثت از نظر تعلیم و تربیت بشریت تأکید دارد.[۱۶]
راه‌های شناخت پیامبران
در این بحث دلیلی که بیش از همه از آن سخن گفته می‌شود، معجزه است.[۱۷] معجزه به کار خارق‌العاده‌ای می‌گویند که پیامبران برای اثبات نبوت خود[۱۸] انجام می‌دهند و کسی توان مقابله با آن را ندارد.[۱۹]
آیت الله جوادی آملی فیلسوف و الاهی‌دان:
هر پیامبری دو کار می‌کند؛ یکی دعوت به معارف و احکام و دیگری دعوی(ادعا) رسالت. بررسی مفاد دعوت و انطباق آن با برهان عقلی، موجبِ اثبات صحت دعوت است؛ نه صدق دعوی و آنچه دعوی او را اثبات می‌کند، گذشته از شهود عرفانی يا نصّ پیامبر قبلی همانا معجزه است و با اثبات صدق دعوی می‌توان به صحت مفاد دعوت پی برد؛ با اثبات صدق دعوی، صحت دعوت ثابت می‌شود؛ ولی صرف اثبات صحت دعوت، دلیل صدق دعوی نيست.*
عصمت انبیاء
توانایی انسان بر ترک گناهان را عصمت می‌نامند.[۲۰] متکلمان مسلمان اتفاق نظر دارند که پیامبران معصوم‌اند. البته درباره جزئیات عصمت آنها اختلاف‌نظر هست.[۲۱] آنها برای عصمت انبیاء دلایل عقلی و نقلی مطرح کرده‌اند.[۲۲] از جمله دلایل عقلی این است که ارتکاب گناه از سوی پیامبران اعتماد مردم را از آنان سلب می‌کند و بی‌اعتمادی مردم به پیامبران با هدف بعثت آنها که هدایت مردم است، منافات دارد.[۲۳]
فواید نبوّت
کتاب‌های کلامی از فواید نبوت هم سخن گفته‌اند. نصیرالدین طوسی در تجرید الاعتقاد نُه فایده برای نبوت ذکر کرده است[۲۴] که برخی از آنها به شرح زیر است: تأیید عقل و ارائه معارف دین، شکوفایی استعداد علمی انسان، تعلیم احکام شرعی و وضع قوانین اجتماعی.[۲۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۵۲۶، ۵۲۷؛ سبحانی، عقاید اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۶؛ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۴.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۵۲۶، ۵۲۷؛ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۴.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۲۹.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۳۴.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۴.
- ↑ سبحانی، عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۸.
- ↑ نک سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۶.
- ↑ نک سبحانی، عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل، ۱۳۷۹ش، ص۲۸۴.
- ↑ نک سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۵.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقائد، ۱۳۸۴ش، ص۱۷۷.
- ↑ سبحانی، عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۸، ۲۳۳، ۲۳۴.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «قاعده لطف و وجوب امامت»، ص۱۱۱؛ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقائد، ۱۳۸۴ش، ص۱۷۷-۱۷۸.
- ↑ سبحانی، الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۷۰ش، ص۱۸۲-۱۸۹.
- ↑ بری نمونه نک عیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ۳۸؛ سبحانی، عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۵۸.
- ↑ مفید، النکت الاعتقادیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۵؛ جرجانی، التعریفات، ۱۴۱۲ق، ص۹۶.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸، ج۲، ص۷۰.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸، ج۲، ص۷۰.
- ↑ نک سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی۷، ۱۳۸۸، ج۲، ص۷۵.
- ↑ نک سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸، ج۲، ص۷۶.
- ↑ طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، صص ۲۱۱-۲۱۲؛ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی۷، ۱۳۸۸، ج۲، ص۱۵.
- ↑ سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی۷، ۱۳۸۸، ج۲، ص۱۵، ۱۶.
منابع
- جرجانی، میر سید شریف، التعریفات، تهران، ناصر خسرو، ۱۴۱۲ق.
- ربانی گلپایگانی، علی، عقاید استدلالی، قم، مرکز نشر هاجر، چاپ چهارم، ۱۳۹۲ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، «قاعده لطف و وجوب امامت»، انتظار موعود، ش۵، ۱۳۸۱ش.
- سبحانی، جعفر، عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- سبحانی، جعفر، الهیات و معارف اسلامی، قم، شفق، ۱۳۷۰ش.
- سعیدی‌مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی(راهنماشناسی-معادشناسی)، قم، کتاب طه، چاپ ششم، ۱۳۸۸ش.
- طوسی، نصیر الدین، تجرید الاعتقاد، ملاحظات: حسيني جلالي، محمدجواد، ناشر: مكتب الاعلام الاسلامي، تهران، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقائد، چاپ هفدهم، تهران: مؤسسه چاپ و نشر بین المللی سازمان تبلیغات، ۱۳۸۴ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، چاپ چهارم، ۱۳۷۷ش.
- مفید، محمد بن محمد، النکت الاعتقادیه، قم، الموتمر العالمی، ۱۴۱۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- موسوی سیدجمال الدین و محمدتقی شاکر اشتیجه، «قاعده لطف و ادلّه نقلی آن»، معرفت، ش۱۹۵، ۱۳۹۲ش.
- https://javadi.esra.ir/fa/w/نبوت،-معجزه،-امامت
پیوند به بیرون
- نبوت عامه(۳)؛ پیامبران و مسئله قانونگذاری، نوشته جعفر سبحانی.
- نبوت عامه(۶)؛ بیانی جالب از ابو علی سینا، نوشته جعفر سبحانی.