اعمال ماه رمضان

اعمال ماه رمضان مجموعه اعمال و عبادات در ماه رمضان، ماه عبادت مسلمانان است و در روایات بر عبادت در این ماه تأکید شده و اعمال و عبادت‌های مختلفی برای این ماه نقل شده است. برخی از این اعمال در تمام روزهای ماه رمضان مشترکند و برای برخی از روزهای خاص نیز اعمالی جداگانه نقل شده است.

جدول اعمال ماه رمضان

اعمال مشترک

قرائت قرآن

بهترین اعمال در شب‌ها و روزهای ماه رمضان، تلاوت قرآن است. اگر چه تلاوت قرآن در تمام اوقات ثواب دارد، ولی این ماه، بهار قرآن است و ثواب قرائت یک آیه در این ماه، معادل ثواب قرائت کل قرآن در سایر ماه‌ها است. از سنت‌های مسلمانان در این ماه قرائت روزی یک جزء قرآن و ختم آن در پایان ماه است. سایر اعمالی که در روایات برای هر روز این ماه مستحب دانسته شده عبارتند از:

اعمال مشترک ماه رمضان

اعمال سحر	خواندن دعای سحر خواندن دعای ابوحمزه ثمالی
دعاهای هر روز	خواندن دعای: اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذى اَنْزَلْتَ فيهِ الْقُرْآنَ وَافْتَرَضْتَ على عِبادِكَ فيهِ الصِّيامَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنى حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرامِ فى عامى هذا وَ فى كُلِّ عامٍ وَ اغْفِرْ لى تِلْكَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ فَاِنَّهُ لا يَغْفِرُها غَيْرُكَ يا رَحْمنُ يا عَلاّمُ () خواندن این تسبیح: سُبْحانَ اللّهِ بارِئِ النَّسَمِ سُبْحانَ اللّهِ...متن کامل دعا خواندن صلوات روزانه ماه رمضان گفتن صد مرتبه: سُبْحانَ الضّآرِّ النّافِعِ سُبْحانَ الْقاضی بالْحَقِّ سُبْحانَ الْعَلِی الاْعْلی سُبْحانَهُ وَبِحَمْدِهِ سُبْحانَهُ وَتَعالی ()
دعاهای پس از هر نماز	پس از هر نماز این دعاها خوانده شود: یا عَلِی یا عَظیمُ یا غَفُورُ یا رحیمُ أنْتَ الرَّبُّ العظیمُ الَذی لیس کَمِثْلِهِ شَی ءٌ و هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ وَ هذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ و کَرَّمْتَهُ و شَرَّفْتَهُ و فَضَّلْتَهُ عَلَی الشُّهُورِ و هُوَ الشَّهْرُ الَّذی فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَی و هُوَ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرانَ هُدی لِلنّاسِ و بَیناتٍ مِنَ الْهُدی و الْفُرْقانِ و جَعَلْتَ فیهِ لَیلَةَ الْقَدْرِ و جَعَلْتَها خَیرا من أَلْفِ شَهْرٍ فَیاذَ الْمَنِّ و لا یمَنُّ عَلَیکَ مُنَّ عَلَی بِفَکاکِ رَقَبَتی مِنَ النّارِ فیمَنْ تَمُنُّ عَلَیه وَ أَدْخِلْنی الْجَنَّة بِرَحْمتِکَ یا أرْحَم الرّاحِمِینَ () اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ، اَللَّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ، اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جائعٍ، اَللّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ، اَللّهُمَّ اقْضِ دَینَ کُلِّ مَدینٍ، اَللّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ، اَللّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریبٍ، اَللّهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسیرٍ، اَللّهُمَّ اَصْلِحْ کُلَّ فاسِدٍ مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمینَ، اَللّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریضٍ، اَللّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ، اَللّهُمَّ غَیرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ، اَللّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّینَ، وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ. () اَللّهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیتِک الْحَرامِ فِی عامی هذا وَفی کلِّ عامٍ ما اَبْقَیتَنی فی یسْرٍ مِنْک وَعافِیةٍ، وَسَعَةِ رِزْقٍ، وَلا تُخْلِنی مِنْ تِلْک الْمواقِفِ الْکریمَةِ، وَالْمَشاهِدِ الشَّریفَةِ، وَزِیارَةِ قَبْرِ نَبِیک صَلَواتُک عَلَیهِ وَآلِهِ، وَفی جَمیعِ حَوائِجِ الدُّنْیا وَالاَْخِرَةِ فَکنْ لی، اَللّهُمَّ اِنّی اَساَلُک فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاََمْرِ الَْمحْتُومِ فی لَیلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یرَدُّ وَلا یبَدَّلُ، اَنْ تَکتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیتِک الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکورِ سَعْیهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکفَّرِ عَنْهُمْ سَیئاتُهُمْ، واجْعَلْ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ، اَنْ تُطیلَ عُمْری، وَتُوَسِّعَ عَلَی رِزْقی، وَتُؤدِّی عَنّی اَمانَتی وَدَینی آمینَ رَبَّ الْعالَمین. ()
هنگام افطار	افطار با خرما افطاری دادن و صدقه هنگام افطار این دعاها را بخواند: اَللّهُمَّ لَک صُمْتُ وَعَلی رِزْقِک اَفْطَرْتُ وَعَلَیک تَوَکلْتُ. () بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَک صُمْنَا وَ عَلَی رِزْقِک أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ [فَتَقَبَّلْهُ] مِنَّا إِنَّک أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ () در هنگام خوردن لقمه اول بگوید: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ یا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی ()
اعمال هر شب	خواندن دعای افتتاح خواندن صد مرتبه سوره دخان در هر شب در هر شب دو رکعت نماز بخواند که در هر رکعت حمد و توحید سه مرتبه و چون سلام داد بگوید: سُبْحانَ مَنْ هُوَ حَفیظٌ لا یغْفُلُ سُبحانَ مَنْ هُوَ رَحیمٌ لا یعْجَلُ سُبْحانَ مَنْ هُوَ قاَّئِمٌ لا یسْهُو سُبْحانَ مَنْ هُوَ دائِمٌ لا یلْهُو سُبْحانَک سُبْحانَک سُبْحانَک یا عَظیمُ اغْفِرْ لِی الذَّنْبَ الْعَظیمَ. خواندن دعای: اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِكَ فِيهِ الصِّيَامَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي هَذَا الْعَامِ وَ فِي كُلِّ عَامٍ وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُهَا غَيْرُكَ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ  () خواندن دعای: اللَّهُمَّ بِرَحْمَتِک فِی الصَّالِحِینَ فَأَدْخِلْنَا وَ فِی عِلِّیینَ فَارْفَعْنَا وَ بِکأْسٍ مِنْ مَعِینٍ مِنْ عَینٍ سَلْسَبِیلٍ فَاسْقِنَا وَ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ بِرَحْمَتِک فَزَوِّجْنَا وَ مِنَ الْوِلْدَانِ الْمُخَلَّدِینَ کأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَکنُونٌ فَأَخْدِمْنَا وَ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ وَ لُحُومِ الطَّیرِ فَأَطْعِمْنَا وَ مِنْ ثِیابِ السُّنْدُسِ وَ الْحَرِیرِ وَ الْإِسْتَبْرَقِ فَأَلْبِسْنَا وَ لَیلَةَ الْقَدْرِ وَ حَجَّ بَیتِک الْحَرَامِ وَ قَتْلا فِی سَبِیلِک فَوَفِّقْ لَنَا وَ صَالِحَ الدُّعَاءِ وَ الْمَسْأَلَةِ فَاسْتَجِبْ لَنَا [یا خَالِقَنَا اسْمَعْ وَ اسْتَجِبْ لَنَا] وَ إِذَا جَمَعْتَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ یوْمَ الْقِیامَةِ فَارْحَمْنَا وَ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ فَاکتُبْ لَنَا وَ فِی جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنَا وَ فِی عَذَابِک وَ هَوَانِک فَلا تَبْتَلِنَا وَ مِنَ الزَّقُّومِ وَ الضَّرِیعِ فَلا تُطْعِمْنَا وَ مَعَ الشَّیاطِینِ فَلا تَجْعَلْنَا وَ فِی النَّارِ عَلَی وُجُوهِنَا فَلا تَکبُبْنَا [تَکبَّنَا] وَ مِنْ ثِیابِ النَّارِ وَ سَرَابِیلِ الْقَطِرَانِ فَلا تُلْبِسْنَا وَ مِنْ کلِّ سُوءٍ یا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ بِحَقِّ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ فَنَجِّنَا. ()

افطاری دادن

مقاله‌های اصلی: افطار و افطاری

یکی از سنت‌های مسلمانان در این ماه افطاری دادن به روزه‌داران است. ثواب افطاری دادن برتر از ثواب روزۀ خود میزبان است و جالب اینکه ثواب قبول دعوت یک مؤمن برای رفتن به افطاری او برتر از هفتاد روز روزۀ خود میهمان است.

معمولا افطاری با پیروی از پیامبر اکرم(ص) با خرما است و شیرینی مخصوص این ایام در بین ایرانیان زولبیا و بامیه است.

اعمال روزهای خاص

اعمال روزهای خاص ماه رمضان

شب اول	وقتی هلال ماه رمضان را دید، دعای چهل و سوم صحیفه سجادیه و این دعا را بخواند: رَبّی وَرَبُّک اللّهُ رَبُّ الْعالَمینَ اَللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَینا بِالاْمْنِ... خواندن دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه غسل کردن زیارت امام حسین (ع) خواندن دعای: اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ هذا شَهْرُ رَمَضانَ... خواندن دعای جوشن کبیر
روز اول	غسل کردن صدقه دادن دو رکعت نماز بخواند که در رکعت اوّل حمد و اِنّا فَتَحْنا و در رکعت دوّم حَمْد و هر سوره که بخواهد. بعد از طلوع فجر این دعا را بخواند: اَللّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضانَ وَقَدِ افْتَرَضْتَ عَلَینا صِیامَهُ وَاَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرآنَ هُدی لِلنّاسِ وَبَیناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ اَللّهُمَّ اَعِنّا عَلی صِیامِهِ وَتَقَبَّلْهُ مِنّا وَتَسَلَّمْهُ مِنّا وَسَلِّمْهُ لَنا فی یسْرٍ مِنَک وَعافِیةٍ اِنَّک عَلی کلِّشَیءٍ قَدیرٌ.
شب سیزدهم	اوّل لیالی بیض است. غسل کردن چهار رکعت نماز بخواند در هر رکعت حمد و بیست و پنج مرتبه توحید دو رکعت نماز بخواند که در هر رکعت بعد از حمد یس و تَبارَک الْمُلْک و توحید بخواند.
شب چهاردهم	چهار رکعت نماز، در هر رکعت بعد از حمد یس و تَبارَک الْمُلْک و توحید بخواند.
شب پانزدهم	غسل کردن زیارت امام حسین (ع) صد رکعت نماز بخواند که در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه توحید بخواند. شش رکعت نماز بخواند که در هر رکعت بعد از حمد یس و تَبارَک الْمُلْک و توحید بخواند.
شبهای قدر	شب قدر که مهم‌ترین و بافضیلت‌ترین شبها در بین مسلمانان است دارای اعمال زیادی است. این شب نزد شیعیان یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم است ولی اهل سنت غالبا آن را شب بیست و هفتم می‌دانند.(برای مشاهده اعمال این شب‌ها:اعمال شب قدر)
دهه آخر	دهه آخر این ماه از جهت عبادی خاص‌تر بوده و پیامبر اهتمام به اعتکاف این دهه در مسجد النبی داشتند.
شب آخر	غسل کردن زیارت امام حسین (ع) خواندن سوره انعام و کهف و یس گفتن صد مرتبه اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیهِ خواندن دعای: اَللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَ قَدْ تَصَرَّمَ وَ أَعُوذُ بِوَجْهِک الْکرِیمِ یا رَبِّ أَنْ یطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیلَتِی هَذِهِ أَوْ یتَصَرَّمَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ لَک قِبَلِی تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُرِیدُ أَنْ تُعَذِّبَنِی بِهِ یوْمَ أَلْقَاک خواندن دعای وداع که دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه است. خواندن دعای: اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِیامِی لِشَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَعُوذُ بِک أَنْ یطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّیلَةِ إِلا وَ قَدْ غَفَرْتَ لِی
روز آخر	خواندن دعای: اَللّهُمَّ اشْرَحْ بِالْقُرْانِ صَدْری لِسانی وَاَعِنّی عَلَیهِ ما اَبْقَیتَنی فَاِنَّهُ لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِک خواندن دعای: اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْئَلُک اِخْباتَ الْمُخْبِتینَ وَاِخْلاصَ الْمُوقِنینَ وَمُرافَقَةَ الاْبْرارِ وَاسْتِحْقاقَ حَقائِقِ الاْ یمانِ وَالْغَنیمَةَ مِنْ کلِّ بِرٍّ وَالسَّلامَةَ مِنْ کلِّ اِثْمٍ وَوُجُوبَ رَحْمَتِک وَعَزآئِمَ مَغْفِرَتِک وَالْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَالنَّجاةَ مِنَ النّارِ

دعاهای مختصر روزانه

مقالهٔ اصلی: ماه رمضان (دعاهای مختصر روزانه)

یکی از برنامه‌های روزانه رایج بین شیعیان در ماه رمضان خواندن دعاهای مختصری است که برای هر روز نقل شده و معمولاً پس از نماز خوانده می‌شود.

نمازهای این ماه

مقالهٔ اصلی: نمازهای ماه رمضان

ماه رمضان علاوه بر نمازهای سایر ماه‌ها همچون نمازهای واجب و نافله‌ها و نماز شب دارای نمازهای اختصاصی متعددی است؛ برخی از این نمازها هر شب خوانده می‌شوند و برخی به شب یا روز خاصی اختصاص دارند. شبهای قدر نیز نمازهای ویژۀ خود را دارند.

وداع با ماه رمضان

وداع با این ماه برای اهل رمضان سوزناک بوده و آنان را دچار غم و اندوه می‌کند؛ چرا که ماه میهمانی خدا را پایان یافته می‌بینند. از امام سجاد(ع) دعایی در وداع با ماه رمضان وارد شده است (رجوع کنید به: دعای وداع با ماه رمضان). امام سجاد(ع) در این دعا بر ماه رمضان درود می‌فرستد و این ماه را بزرگ‌ترین ماه خدا، گرامی‌ترین اوقات و همنیشنی پرقدر و منزلت می‌خواند. از امام صادق(ع) نیز دعایی در وداع با ماه رمضان وارد شده است (رجوع کنید به: دعای وداع با رمضان امام صادق(ع)).

جستارهای وابسته

دعاهای روزهای ماه رمضان

منابع

• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ش.

پیوند به بیرون

• احکام روزه
• شرح دعاهای هر روز ماه رمضان
• دعاهای هر روز ماه رمضان