دعای مکارم الاخلاق

دعای مکارم الاخلاق

نسخه خطی صحیفه سجادیه، به خط نسخ عبدالله یزدی، کتابت در شعبان ۱۱۰۲ قمری
اطلاعات دعا و زیارت
نام‌های دیگر	دعای بیستم صحیفه سجادیه
موضوع	کسب اخلاق نیک، دوری از رذائل اخلاقی، اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی
مأثور/غیرمأثور	مأثور
صادره از	امام سجاد(ع)
راوی	متوکل بن هارون
منابع شیعی	صحیفه سجادیه
تک‌نگاری‌ها	شرح دعای مکارم الاخلاق (محمدتقی فلسفی) • شرح دعای مکارم الاخلاق (محمدتقی مصباح یزدی) • آینه مکارم اثر روح الله خاتمی
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین

دعای مکارم الاخلاق یا دعا‌ی بیستم صحیفه سجادیه از دعاهای مأثور از امام سجاد(ع) که در آن براى كسب اخلاق نیک و انجام كارهاى پسنديده و همچنین دوری از رذائل اخلاقی از خدا درخواست یاری می‌شود. درخواست‌ها در این دعا شامل اخلاقیات در دو محور اخلاق فردی و اجتماعی است. امام سجاد(ع) در این دعا به موانع رشد انسان و راه‌های نجات او از شرّ القائات شیطان اشاره کرده است.

در آغاز بیشتر فرازهای این دعا، صلوات تکرار شده و بعد از آن از خدا درخواست شده که دلیل این تکرار را نزدیک شدن دعا به استجابت دانسته‌اند. دعای بیستم صحیفه سجادیه به دلیل دربرداشتن تعالیم انسان‌ساز جهت کسب اخلاق و انجام كارهاى پسنديده، دعای مکارم الاخلاق نامیده شده است.

دعای مکارم الاخلاق توسط محمدتقی فلسفی، مصباح یزدی و روح‌الله خاتمی در قالب درس اخلاق شرح و به صورت مستقل چاپ شده است. همچنین این دعا در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان و ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی نیز شرح شده است.

اهمیت و جایگاه

دعای بیستم صحیفه سجادیه به دلیل دربرداشتن تعالیم انسان‌ساز جهت کسب اخلاق نیک و انجام كارهاى پسنديده، به دعای مکارم الاخلاق معروف شده است. امام سجّاد(ع) در این دعا، بسیارى از رذایل اخلاقى و گناهان را برمى‌شمرد. همچنین فهرستى از فضایل اخلاقى را بازگو مى‌کند و آراستگى به آنها را از خدا درخواست می‌کند.

استفاده امام سجاد(ع) از آرایه‌های ادبی و گزینش اسلوب‌های نحوی و صرفی، همچنین گزینش مفاهیم و واژه‌های هماهنگ با محتوا را از امتیازات دعای مکارم الاخلاق دانسته‌اند.

تکرار صلوات در ابتدای فرازها

صلوات بر محمد و آل محمد در دعاى مكارم الاخلاق ۲۰ بار تکرار شده است و در هر بار پس از صلوات خواسته‌های جدیدی بیان شده است. آغاز كردن دعا با صلوات را از سنت‌هايى دانسته‌اند كه از سیره معصومان رسيده و دستور داده‌اند كه قبل از درخواست از خدا و نيز بعد از آن، صلوات فرستاده شود. گفته شده چون طبق روایات، صلوات مستجاب می‌شود، درخواست‌هایی که همراه آن به پيشگاه خدا عرضه شود نیز زمينه استجابت بهتری خواهد داشت؛ از این‌رو امام سجاد در این دعا و در دیگر دعاهای صحیفه از صلوات زیاد استفاده کرده است.

چرایی درخواست مکارم اخلاق از خدا

روح‌الله خاتمی در ابتدای شرح دعای مکارم الاخلاق با طرح این پرسش که چگونه امکان طلب کردن مکارم اخلاق از خدا وجود دارد درحالی‌که انسان خود باید برای تحصیل اخلاق نیکو تلاش کند و بدون تلاش به جایی نخواهد رسید، چنین جواب می‌دهد که دعا جانشین تلاش و مجاهده نیست؛ بلکه پشتوانه کوشش انسان خواهد بود؛ بنابراین برای به دست آوردن اخلاق پسندیده علاوه بر تلاش مستمر نیاز به دعا است تا خواست خدا بر آن تعلق گیرد. از سوی دیگر زمانی که دست به دعا برداشته شود نوعی تلقین در انسان ایجاد می‌شود و عزم او را برای کسب مکارم اخلاق قوی‌تر می‌کند.

آموزه‌ها

موضوع اصلی دعای مکارم الاخلاق، درخواست‌هایی از خدا براى كسب اخلاق نیک و انجام كارهاى پسنديده است. درخواست‌های موجود در این دعا شامل اخلاقیات در زمینه‌های اندیشه، گفتار و کردار می‌شود و در دو محور اخلاق فردی و اجتماعی ارائه شده است. آموزه‌های دعای مکارم الاخلاق از امام سجاد(ع) در ۳۰ فراز براساس تقسیم بندی ترجمه وشرح صحیفه سید علی‌نقی فیض‌الاسلام به شرح ذیل است:

محورهای اخلاق فردی

• درخواست کامل‌ترین مرحله ایمان، بالاترین مرتبه یقین، بهترین نیت و برترین اعمال
• ايمان سرچشمه همه خيرات و اخلاق پسنديده است.
• نيت صالح منشأ عمل صالح‌ است.
• مشکلات و موانع رشد انسان: توجه و اشتغال به غیرخدا، فقر،‌ طمع، تکبر، خودپسندی و فخرفروشی
• راه‌های نجات انسان: انجام اعمال براى قیامت، خرج كردن وقت در راه هدف، مصون بودن از فقر و وسعت رزق، انجام عبادت بدون عجب و ریا و انجام اعمال خير بدون منت گذاشتن
• درخواست تواضع در عین بزرگی و سربلندی
• در خواست عمر در مسیر طاعت و بندگی
• پایداری در عمل: هدایت شایسته، نیت استوار، عبادت دائم و دوری از شیطان
• درخواست کمال در امور اخلاقی
• در خواست استجابت دعا
• دعا برای گشایش مالی در طول زندگی و روزی وسیع در ایام سالمندی
• درخواست عفو الهی در پایان عمر
• به یاد خدا بودن در همه زندگی
• دعا برای مصونیت از عذاب الهی
• درخواست هدایت به بهترین راه
• در خواست امتحان نشدن وگمراه نگشتن با توانگری
• میانه‌روی در زندگی
• درخواست بهترین‌ها از خدا
• در خواست دوری از عوامل محرومیت از رحمت حق
• امتحان الهی بندگان را با ثروت
• درخواست برکت در مال
• پناه بردن بر قدرت الهی
• در خواست بهره‌مندی از تقوی و سخن گفتن بر اساس هدایت الهی
• سختی و حقارت‌های تنگدستی
• درخواست میانه‌روی در عبادت
• بازنماندن از عبادت به سبب کسب روزی
• تغییر هر چیزی به دست خداوند است.
• در معرض هلاکت بودن نفس
• در خواست قرین شدن فرجام عمر با عفو الهی
• دستیابی به خیر دنیا و آخرت با ذکر خدا و اطاعت خدا و محبت او
• درخواست راهی آسان برای محبّت الهی
• در خواست نیکی از خدواند در دنیا و آخرت

محورهای اخلاق اجتماعی

• دعا برای اصلاح بداندیشی‌های دیگران: تبدیل حسد به موّدت
• دعا برای پیروزی و غلبه بر دشمنان
• در خواست بهره‌مندی از شیرینی امنیت و مصونیت از ستم ستمگران
• ایثار و گذشت‌های اخلاقی
• نفی قدرت‌طلبی و تجاوز به حقوق دیگران
• بیان ویژگی‌های صالحان: گسترش عدالت، کظم غیظ، اصلاح بین مردم، آشکار کردن کارهای خوب مردم، عیب‌پوشی، نرم‌خویی، فروتنی، خوش‌رفتاری، آرامش، وقار، خوش‌اخلاقی، رعایت ادب اجتماعی و اخلاق عمومی و ...
• پرهیز از اسراف
• پاسخ خوب در برابر کار بد
• پيامدهاى ناگوار يارى خواستن از غيرخدا
• القائات شیطانی در قلب و زبان انسان‌ها (آرزوی باطل، بدگمانی، حسد، فحش و ناسزا، شهادت باطل، آبروریزی و...)
• پناه بردن به خدا از ظلم کردن و ظلم دیدن
• بیان هدایت‌های الهی (قدرت بيان و تأثير آن در هدايت مردم‌)
• مسئولیت‌پذیری و مدیریت درست
• تبدیل دشمنی نزدیکان به دوستی
• همکاری با دیگران و خدمت به جامعه
• همراهی با جماعت رها ساختن و واگذاشتن بدعت گزاران
• توجه به کرامت و حیثیت انسان‌ها
• در خواست حفظ آبرو با عدم نیاز به مردمان پَست
• قرار گرفتن در شمار راهنمایا ن به خیر
• داشتن الگو و اسوه و تعیین جهت‌گیری در بسط و گسترش عدالت
• ایجاد آرامش و مبارزه با خشونت
• اهمیت مسابقه اجتماعی در خوبی‌ها
• دفع عوامل ضرر و زیان
• ترک احسان نابجا
• درخواست دستی توانا در مقابل ظالم و زبانی گویا در برابر دشمنان
• بی‌اعتنایی به ثروت مال‌اندوزان
• درخواست بهترین صلوات برای محمد و آل محمد

شرح‌ها

دعای مکارم الاخلاق به صورت تک‌نگاری شرح شده است برخی از آنها عبارتند از:

• شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق اثر محمدتقی فلسفی توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی در ۱۳۷۰ش منتشر شده است. این شرح مجموعه سخنرانی‌های فلسفی است که در قم و تهران در شرح دعای بیستم صحیفه سجادیه ارائه شد و پس از جمع‌آوری و افزودن برخی از آیات و روایات در ۸۹ فصل به چاپ رسید.
• شرح دعای مکارم الاخلاق توسط محمدتقی مصباح یزدی. (مجموعه درس‌های اخلاق در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ش)
• نورالافاق: شرح دعای مکارم الاخلاق اثر شیخ محمدحسین ذوعلم توسط انتشارات علی‌اکبر علمی در ۱۳۷۰ق به چاپ رسیده است.
• آینه مکارم (شرح دعای مکارم الاخلاق امام سجاد)؛ در دو جلد حاوی درس‌های اخلاق سید روح‌الله خاتمی در شرح دعای مکارم الاخلاق است که در ۲۳ جلسه ارائه شده است و توسط انتشارات زلال در سال ۱۳۶۸ به چاپ رسیده است.

دعای مکارم الاخلاق همچنین در شرح‌هایی که بر تمام دعاهای صحیفه سجادیه نگاشته شده، نیز شرح شده است. این دعا در شرح‌های صحیفه سجادیه از جمله در کتاب دیار عاشقان اثر حسین انصاریان، این دعا همچنین شهود و شناخت اثر محمدحسن ممدوحی کرمانشاهی و شرح و ترجمه صحیفه سجادیه اثر سید احمد فهری به زبان فارسی شرح شده است.

دعای مکارم الاخلاق همچنین در کتاب‌هایی مانند ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی، فی ظلال الصحیفة السجادیه اثر محمدجواد مغنیه، ریاض العارفین تألیف محمد بن محمد دارابی و آفاق الروح نوشته سید محمدحسین فضل‌الله به زبان عربی شرح شده است. واژه‌های این دعا هم در شرح‌های لغوی مانند تعلیقات علی الصحیفة السجادیه اثر فیض کاشانی و شرح الصحیفة السجادیه نوشته عزالدین جزائری توضیح داده شده است.

متن و ترجمه

وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي مَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَرْضِيِّ الْأَفْعَالِ

دعای آن حضرت است در مکارم‌ اخلاق و اعمال پسندیده

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ الْإِيمَانِ، وَ اجْعَلْ يَقِينِي أَفْضَلَ الْيَقِينِ، وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّاتِ، وَ بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْاَعْمَالِ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و ایمانم را به کامل‌ترین ایمان رسان و یقینم را برترین یقین قرار ده و نیتّم را به بهترین نیّت‌ها و عملم را به بهترین اعمال پایان بخش.

اللَّهُمَّ وَفِّرْ بِلُطْفِكَ نِيَّتِي، وَ صَحِّحْ بِمَا عِنْدَكَ يَقِينِي، وَ اسْتَصْلِحْ بِقُدْرَتِكَ مَا فَسَدَ مِنِّي.

خدایا! نیّتم را به لطفت کامل گردان و یقینم را به رحمتت در گردونۀ صحّت و سلامت قرار ده و فسادم را به قدرتت اصلاح کن.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِنِي مَا يَشْغَلُنِي الاِهْتَِمامُ بِهِ، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِمَا تَسْأَلُنِي غَداً عَنْهُ، وَ اسْتَفْرِغْ أَيَّامِي فِيما خَلَقْتَنِي لَهُ، وَ أَغْنِنِي وَ أَوْسِعْ عَلَيَّ فِي رِزْقِكَ، وَ لَا تَفْتِنِّي بِالنَّظَرِ، وَ أَعِزَّنِي وَ لَا تَبْتَلِيَنِّي بِالْكِبْرِ، وَ عَبِّدْنِي لَكَ وَ لَا تُفْسِدْ عِبَادَتِي بِالْعُجْبِ، وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى يَدِيَ الْخَيْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ، وَ هَبْ لِي مَعَالِيَ الْأَخْلَاقِ، وَ اعْصِمْنِي مِنَ الْفَخْرِ.

خدایا! بر محمّد و آل محمّد درود فرست و مرا از آنچه توجّه به آن دچار سرگرمی و مشغولیّت می‌کند، باز دار؛ و در اموری به کار گیر که فردای قیامت در ارتباط با آن از من بازپرسی می‌کنی؛ و روزگارم را در اهدافی که مرا به خاطر آن به وجود آوردی پایان ده؛ و مرا توانگر کن و روزیت را بر من بگستران و مرا به چشم‌داشت نسبت به آنچه در دست این و آن است دچار مکن و ارجمندم ساز؛ و مرا به سرکشی و گردن‌کشی، گرفتار مساز؛ و بر مدار بندگی‌ات قرار ده و عبادتم را به خودپسندی تباه مکن و خیر و نیکی را به دست من برای تمام مردم جاری ساز و آن را با آلوده شدن به منّت نابود مکن و اخلاق شریفه و بلند مرتبه به من ببخش و از فخرفروشی نگاهم دار.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَرْفَعْنِي فِي النَّاسِ دَرَجَةً إِلَّا حَطَطْتَنِي عِنْدَ نَفْسِي مِثْلَهَا، وَ لَا تُحْدِثْ لِي عِزّاً ظَاهِراً إِلَّا أَحْدَثْتَ لِي ذِلَّةً بَاطِنَةً عِنْدَ نَفْسِي بِقَدَرِهَا.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و درجه و مرتبه‌ مرا نزد مردم بلند مکن، مگر آن‌که به همان اندازه نزد خودم پَست گردانی؛ و عزّت آشکاری برایم ایجاد مکن، مگر آن‌که به همان اندازه، خواری باطنی برایم ایجاد کنی.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ مَتِّعْنِي بِهُدًى صَالِحٍ لَا أَسْتَبْدِلُ بِهِ، وَ طَرِيقَةِ حَقٍّ لَا أَزِيغُ عَنْهَا، وَ نِيَّةِ رُشْدٍ لَا أَشُكُّ فِيهَا، وَ عَمِّرْنِي مَا كَانَ عُمْرِي بِذْلَةً فِي طَاعَتِكَ، فَإِذَا كَانَ عُمْرِي مَرْتَعاً لِلشَّيْطَانِ فَاقْبِضْنِي إِلَيْكَ قَبْلَ أَنْ يَسْبِقَ مَقْتُكَ إِلَيَّ، أَوْ يَسْتَحْكِمَ غَضَبُكَ عَلَيَّ.

خدایا! بر محمّد و آل محمّد درود فرست و مرا به هدایتی شایسته بهره‌مند ساز که آن را با روشی دیگر جابجا نکنم و راه حقّی نصیبم کن که از آن منحرف نشوم و نیّت استواری به من عنایت کن که در آن شک نورزم؛ و مرا زنده دار، مادامی که عمرم در طاعت تو به کار رود؛ و هنگامی‌که عمرم بخواهد چراگاه شیطان شود، جانم را بستان؛ پیش از آن‌که دشمنی و نفرتت بر من پیشی گیرد، یا خشمت نسبت به من پابرجا و استوار شود.

اللَّهُمَّ لَا تَدَعْ خَصْلَةً تُعَابُ مِنِّي إِلَّا أَصْلَحْتَهَا، وَ لَا عَائِبَةً أُوَنَّبُ بِهَا إِلَّا حَسَّنْتَهَا، وَ لَا أُكْرُومَةً فِيَّ نَاقِصَةً إِلَّا أَتْمَمْتَهَا.

خدایا! خصلت قابل سرزنشی را در وجود من وامگذار، جز این که اصلاحش کنی و عیب قابل سرزنشی را در عرصه گاه حیاتم رها مکن، جز این که نیکویش گردانی؛ و کرامتی را در من ناقص مگذار، جز این که کاملش فرمایی.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَبْدِلْنِي مِنْ بِغْضَةِ أَهْلِ الشَّنَآنِ الْمحَبَّةَ، وَ مِنْ حَسَدِ أَهْلِ الْبَغْيِ الْمَوَدَّةَ، وَ مِنْ ظِنَّةِ أَهْلِ الصَّلَاحِ الثِّقَةَ، وَ مِنْ عَدَاوَةِ الْأَدْنَيْنَ الْوَلَايَةَ، وَ مِنْ عُقُوقِ ذَوِي الْأَرْحَامِ الْمَبَرَّةَ، وَ مِنْ خِذْلَانِ الْأَقْرَبِينَ النُّصْرَةَ،، وَ مِنْ حُبِّ الْمُدَارِينَ تَصْحِيحَ الْمِقَةِ، وَ مِنْ رَدِّ الْمُلَابِسِينَ كَرَمَ الْعِشْرَةِ، وَ مِنْ مَرَارَةِ خَوْفِ الظَّالِمِينَ حَلَاوَةَ الْاَمَنَةِ الْاَمَنَةِ

خدایا! بر محمّد و آل محمّد درود فرست و [این خصلت‌هایی که می‌شمارم، به نفع من] تغییر ده: شدت کینۀ دشمنان را به محبّت و حسد متجاوزان را به مودّت و بدگمانی و تهمت اهل صلاح را به اطمینان و دشمنی نزدیکان را به دوستی و مخالفت خویشان را به خوش‌رفتاری و تنها و بی‌یار گذاشتن نزدیکان را به یاری و دوستی فریبکاران را به درست شدن دوستی و ردّ کردن هم‌نشینان را به رفتاری کریمانه و تلخی ترس از ستمکاران را به شیرینی امنیّت.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ لِي يَداً عَلَى مَنْ ظَلَمَنِي، وَ لِسَاناً عَلَى مَنْ خَاصَمَنِي، وَ ظَفَراً بِمَنْ عَانَدَنِي، وَ هَبْ لِي مَكْراً عَلَى مَنْ كَايَدَنِي، وَ قُدْرَةً عَلَى مَنِ اضْطَهَدَنِي، وَ تَكْذِيباً لِمَنْ قَصَبَنِي، وَ سَلَامَةً مِمَّنْ تَوَعَّدَنِي، وَ وَفِّقْنِي لِطَاعَةِ مَنْ سَدَّدَنِي، وَ مُتَابَعَةِ مَنْ أَرْشَدَنِي.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا بر کسی که به من ستم می‌کند چیره و بر ضدّ کسی که با من به مجادله برمی‌خیزد زبان گویا و بر کسی که با من دشمنی می‌ورزد، پیروز قرار ده و علیه کسی که نیرنگم می‌زند، چاره‌جویی بخش؛ و در برابر کسی که به من ستم می‌کند قدرت عنایت کن؛ و علیه کسی که به من دشنام می‌دهد و غیبت می‌کند، توان تکذیب مرحمت فرما؛ و از دست کسی که مرا تهدید می‌کند، به سلامت دار؛ و از آن‌که مرا به راه صواب می‌برد، توفیق فرمان‌بری ده؛ و از آن‌که مرا به راه راست هدایت می‌کند، توفیق پیروی عنایت کن.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا بر کسی که به من ستم می‌کند چیره و بر ضدّ کسی که با من به مجادله برمی‌خیزد زبان گویا و بر کسی که با من دشمنی می‌ورزد، پیروز قرار ده و علیه کسی که نیرنگم می‌زند، چاره‌جویی بخش؛ و در برابر کسی که به من ستم می‌کند قدرت عنایت کن؛ و علیه کسی که به من دشنام می‌دهد و غیبت می‌کند، توان تکذیب مرحمت فرما؛ و از دست کسی که مرا تهدید می‌کند، به سلامت دار؛ و از آن‌که مرا به راه صواب می‌برد، توفیق فرمان‌بری ده؛ و از آن‌که مرا به راه راست هدایت می‌کند، توفیق پیروی عنایت کن.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا به این اموری که از تو می‌خواهم پایدار و استوار دار: ایستادن در برابر کسی که به من خیانت کرده، با سلاح نصیحت و خیرخواهی؛ پاداش دادن به کسی که از من دوری جسته، با نیکی و خوبی؛ جزا دادن به کسی که مرا از عطایش محروم ساخته، با بذل و بخشش؛ تلافی کردن نسبت به کسی که با من قطع رابطه کرده، با صله و پیوند؛ مخالفت ورزیدن با کسی که از من غیبت کرده، با نیکو یاد کردن از او؛ به جا آوردن سپاس، در برابر خوبی و چشم‌پوشی از بدی.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حَلِّنِي، بِحِلْيَةِ الصَّالِحِينَ، وَ أَلْبِسْنِي زِينَةَ الْمُتَّقِينَ، فِي بَسْطِ الْعَدْلِ، وَ كَظْمِ الغَيْظِ، وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَةِ، وَ ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَةِ، و إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَيْنِ، وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَةِ، وَ سَتْرِ الْعَائِبَةِ، وَ لِينِ الْعَرِيكَةِ، وَ خَفْضِ الْجَنَاحِ، وَ حُسْنِ السِّيرَةِ، وَ سُكُونِ الرِّيحِ، وَ طِيبِ الْمخَالَقَةِ، وَ السَّبْقِ إِلَى الْفَضِيلَةِ، وَ إِيثَارِ التَّفَضُّلِ، وَ تَرْكِ التَّعْيِيرِ، وَ الْإِفْضَالِ عَلَى غَيْرِ الْمُسْتَحِقِّ، وَ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ وَ إِنْ عَزَّ، وَ اسْتِقْلَالِ الْخَيْرِ وَ إِنْ كَثُرَ مِنْ قَوْلِي وَ فِعْلِي، وَ اسْتِكْثَارِ الشَّرِّ وَ إِنْ قَلَّ مِنْ قَوْلِي وَ فِعْلِي، وَ أَكْمِلْ ذلك لِي بِدَوَامِ الطَّاعَةِ، وَ لُزُومِ الْجَمَاعَةِ، وَ رَفْضِ أَهْلِ الْبِدَعِ، وَ مُسْتَعْمِلِ الرَّاْيِ الْمُخْتَرَعِ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا به زیور شایستگان بیارای و زینت پرهیزکاران را به من بپوشان‌ که زیور و زینت شایستگان و پرهیزکاران در این امور است: گسترش عدالت، فروخوردن خشم، خاموش کردن آتش فتنه، جمع کردن پراکنده‌شدگان، اصلاح بین مردم، آشکار کردن کارهای خوب مردم، پوشاندن عیوب انسان‌ها، نرم‌خویی، فروتنی، خوش‌رفتاری، آرامش، وقار، خوش‌اخلاقی، پیشی گرفتن به سوی فضیلت، انتخاب نیکی و احسان، ترک سرزنش، خوبی کردن به غیر مستحق، حق‌گویی گرچه سنگین باشد، اندک شمردن گفتار و کردار خوبم، هر چند زیاد باشد؛ و زیاد شمردن گفتار و رفتار بدم، هر چند اندک باشد؛ و همۀ این امور را به دوام اطاعتم از حضرتت و همراهی با مسلمانان و دست برداشتن از اهل بدعت و آنان که رأی ساختگی در دین را به کار می‌گیرند، کامل کن.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ أَوْسَعَ رِزْقِكَ عَلَيَّ إِذَا كَبِرْتُ، وَ أَقْوَى قُوَّتِكَ فِيَّ إِذَا نَصِبْتُ، وَ لَا تَبْتَلِيَنِّي بِالْكَسَلِ عَنْ عِبَادَتِكَ، وَ لَا الْعَمَى عَنْ سَبِيلِكَ، وَ لَا بِالتَّعَرُّضِ لِخِلَافِ مَحَبَّتِكَ، وَ لَا مُجَامَعَةِ مَنْ تَفَرَّقَ عَنْكَ، وَ لَا مُفَارَقَةِ مَنِ اجْتَمَعَ إِلَيْكَ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و فراخ‌ترین روزی را، هنگامی‌که پیر شدم، برایم قرار ده؛ و نیرومندترین نیرویت را، زمانی که خسته و درمانده شدم، نصیبم کن؛ و مرا به سستی و کسالت از بندگی‌ات مبتلا نکن؛ و نه به نابینایی از شناخت راهت و نه به دچار شدن انحراف از دوستی‌ات و نه به همراهی کردن با کسی که از تو جدا شده و نه به جدا شدن از کسی که با تو همراه گشته.

اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي أَصُولُ بِكَ عِنْدَ الضَّرُورَةِ، وَ أَسْأَلُكَ عِنْدَ الْحَاجَةِ، وَ أَتَضَرَّعُ إِلَيْكَ عِنْدَ الْمَسْكَنَةِ، وَ لَا تَفْتِنِّي بِالِاسْتِعَانَةِ بِغَيْرِكَ إِذَا اضْطُرِرْتُ، وَ لَا بِالْخُضُوعِ لِسُؤَالِ غَيْرِكَ إِذَا افْتَقَرْتُ، وَ لَا بِالتَّضَرُّعِ إِلَى مَنْ دُونَكَ إِذَا رَهِبْتُ، فَأَسْتَحِقَّ بِذَلِكَ خِذْلَانَكَ وَ مَنْعَكَ وَ إِعْرَاضَكَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

خدایا! چنانم قرار ده که هنگام ضرورت با کمک حضرتت به دشمنان حمله کنم و به هنگام اقتضا و لزوم از تو بخواهم و زمان درماندگی و مسکنت، به درگاه تو بنالم؛ و مرا به این امور امتحان مکن: کمک خواستن از غیر خودت، هنگامی‌که تنگدست و ناچار شوم؛ به خاکساری و فروتنی در برابر ما سوای وجودت، زمانی که به تهی‌دستی گرفتار آیم؛ و زاری کردن به درگاه غیر حضرتت، وقتی که دچار ترس شوم تا به خاطر این امور مستحق خواری و منع نعمت و روی‌گردانی و بی‌اعتنایی از جانب تو گردم؛ ای مهربان‌ترین مهربانان!

اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِي رُوعِي مِنَ الَّتمَنِّي وَ التَّظَنِّي وَ الْحَسَدِ ذِكْراً لِعَظَمَتِكَ، وَ تَفَكُّراً فِي قُدْرَتِكَ، وَ تَدْبِيراً عَلَى عَدُوِّكَ، وَ مَا أَجْرَى عَلَى لِسَانِي مِنْ لَفْظَةِ فُحْشٍ أَوْ هُجْرٍ أَوْ شَتْمِ عِرْضٍ أَوْ شَهَادَةِ بَاطِلٍ أَوِ اغْتِيَابِ مُؤْمِنٍ غَائِبٍ أَوْ سَبِّ حَاضِرٍ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِكَ نُطْقاً بِالْحَمْدِ لَكَ، وَ إِغْرَاقاً فِي الثَّنَاءِ عَلَيْكَ، وَ ذَهَاباً فِي تَمْجِيدِكَ، وَ شُكْراً لِنِعْمَتِكَ، وَ اعْتِرَافاً بِاِحْسَانِكَ، و اِحْصَاءً لِمِنَنِكَ.

خدایا! آنچه شیطان از آرزوی باطل و بدگمانی و حسد در دل من می‌اندازد، همه را یاد بزرگی‌ات و اندیشه در قدرتت و تصمیم و طرح علیه دشمنت قرار ده؛ و آنچه بر زبانم جاری می‌کند، از فحش و بدگویی یا ناسزا به ناموس مردم یا گواهی دادن باطل یا غیبت مؤمن غایبی یا دشنام به حاضری و آنچه شبیه اینهاست، همه را سخن به حمد و سپاست و مبالغه در ثنایت و فرو رفتن در تعظیمت و شکر نعمتت و اقرار به احسانت و شمردن نعمت‌هایت قرار ده.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا أُظْلَمَنَّ وَ أَنْتَ مُطِيقٌ لِلدَّفْعِ عَنِّي، وَ لَا أَظْلِمَنَّ وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَى الْقَبْضِ مِنِّي، وَ لَا أَضِلَّنَّ وَ قَدْ أَمْكَنَتْكَ هِدَايَتِي، وَ لَا أَفْتَقِرَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُسْعِي، وَ لَا أَطْغَيَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُجْدِي.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و بر من ستم نشود، در حالی‌که به دفعش از من توانایی؛ و بر دیگری ستم نکنم، در حالی‌که بر نگاه داشتنش از من قادری؛ و گمراه نشوم در حالی که بر هدایت من نیرومندی؛ و تهی‌دست نشوم، در حالی که فراخی روزی من نزد توست؛ و طغیان نکنم، در حالی که توانگری من از جانب توست.

اللَّهُمَّ إِلَى مَغْفِرَتِكَ وَفَدْتُ، وَ إِلَى عَفْوِكَ قَصَدْتُ، وَ إِلَى تَجَاوُزِكَ اشْتَقْتُ، وَ بِفَضْلِكَ وَثِقْتُ، وَ لَيْسَ عِنْدِي مَا يُوجِبُ لِي مَغْفِرَتَكَ، وَ لَا فِي عَمَلِي مَا أَسْتَحِقُّ بِهِ عَفْوَكَ، وَ مَا لِي بَعْدَ أَنْ حَكَمْتُ عَلَى نَفْسِي إِلَّا فَضْلُكَ، فَصَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ تَفَضَّلْ عَلَيَّ.

خدایا! به سوی آمرزشت آمدم و به جانب بخششت روی کردم و به گذشتت مشتاقم و به احسانت اعتماد کردم؛ چیزی نزد من نیست که به خاطر آن سزاوار آمرزش تو شوم و عملی که به خاطر آن مستحق بخششت شوم؛ و پس از این‌که بر ضد خود داوری کردم، به این نتیجه رسیدم که چیزی جز احسانت برایم نیست؛ پس بر محمّد و آلش درود فرست و به من احسان کن.

اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِي بِالْهُدَى، وَ أَلْهِمْنِي التَّقْوَى، وَ وَفِّقْنِي لِلَّتِي هِيَ أَزْكَى، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِمَا هُوَ أَرْضَى.

خدایا! به هدایت، گویایم کن و تقوا را به من الهام فرما و به پاکیزه‌ترین روش توفیقم ده و به اموری که پسندیده‌تر است به کارم گیر.

اللَّهُمَّ اسْلُكْ بِيَ الطَّرِيقَةَ الْمُثْلَى، وَ اجْعَلْنِي عَلَى مِلَّتِكَ أَمُوتُ وَ أَحْيَا.

خدایا! مرا به برترین راه ببر و مرا بر آیینت قرار ده که بر اساس آن بمیرم و بر مبنای آن زنده باشم.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ مَتِّعْنِي بِالِاقْتِصَادِ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَهْلِ السَّدَادِ، وَ مِنْ أَدِلَّةِ الرَّشَادِ، وَ مِنْ صَالِحِ الْعِبَادِ، وَ ارْزُقْنِي فَوْزَ الْمَعَادِ، وَ سلَامَةَ الْمِرْصَادِ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا در تمام امور زندگی از میانه‌روی بهره‌مند کن و اهل صواب و درستی و از زمره راهنمایان به خیر و از بندگان شایسته‌ات قرار ده؛ و رستگاری روز قیامت و سلامت از کمینگاه عذاب را روزی‌ام کن.

اللَّهُمَّ خُذْ لِنَفْسِكَ مِنْ نَفْسِي مَا يُخَلِّصُهَا، وَ أَبْقِ لِنَفْسِي مِنْ نَفْسِي مَا يُصْلِحُهَا، فَإِنَّ نَفْسِي هَالِكَةٌ أَوْ تَعْصِمَهَا.

خدایا! از نَفْس من آنچه که او را رهایی و نجات می‌دهد، برای خود دریافت کن و برای نفس من از نفس من، آنچه که او را اصلاح می‌کند، باقی گذار؛ همانا نفس من در معرض هلاکت است، مگر این که تو حفظش کنی.

اللَّهُمَّ أَنْتَ عُدَّتِي إِنْ حَزِنْتُ، وَ أَنْتَ مُنْتَجَعِي إِنْ حُرِمْتُ، وَ بِكَ اسْتِغَاثَتِي إِنْ كَرِثْتُ، وَ عِنْدَكَ مِمَّا فَاتَ خَلَفٌ، وَ لِمَا فَسَدَ صَلَاحٌ، وَ فِيما أَنْكَرْتَ تَغْيِيرٌ، فَامْنُنْ عَلَيَّ قَبْلَ الْبَلَاءِ بِالْعَافِيَةِ، وَ قَبْلَ الطَّلَبِ بِالْجِدَةِ، وَ قَبْلَ الضَّلَالِ بِالرَّشَادِ، وَ اكْفِنِي مَؤُونَةَ مَعَرَّةِ الْعِبَادِ، وَ هَبْ لِي أَمْنَ يَوْمِ الْمَعَادِ، وَ امْنِحْنِي حُسْنَ الْاِرْشَادِ.

خدایا! اگر اندوهگین شوم، تو ذخیره و مایۀ دل‌خوشی منی؛ و اگر از هر دری محرومم کنند، تو محلّ رفت و آمد منی؛ و اگر در فشار و سختی قرار گیرم، کمک خواهی‌ام از وجود توست؛ و آنچه از دستم رود، عوض و بدلش نزد توست؛ و برای هر چه فاسد شود، مایۀ اصلاح پیش توست؛ و هر آنچه را ناپسند داری، تغییرش به دست توست؛ خدایا! پیش از بلا، به تندرستی و عافیت؛ و قبل از درخواست، به توانگری؛ و پیش از گمراهی، به هدایت بر من منّت گذار؛ و مرا از سختی و دشواری آزار بندگان بازدار و ایمنی روز قیامت را نصیبم کن و ارشاد کردن نیکو و خوب را به من عطا فرما.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ادْرَأْ عَنِّي بِلُطْفِكَ، وَ اغْذُنِي بِنِعْمَتِكَ، وَ أَصْلِحْنِي بِكَرَمِكَ، وَ دَاوِنِي بِصُنْعِكَ، وَ أَظِلَّنِي فِي ذَرَاكَ، وَ جَلِّلْنِي رِضَاكَ، وَ وَفِّقْنِي إِذَا اشْتَكَلَتْ عَلَيَّ الْأُمُورُ لِأَهْدَاهَا، وَ إِذَا تَشَابَهَتِ الْأَعْمَالُ لِأَزْكَاهَا، وَ إِذَا تَنَاقَضَتِ الْمِلَلُ لِأَرْضَاهَا.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست، شرور را به لطف خود از من برطرف کن و به نعمتت مرا پرورش ده و به بزرگواری‌ات مرا اصلاح کن و به احسانت مرا مداوا فرما و در سایۀ پناهت جای ده و خلعت خشنودی‌ات را بر من بپوشان؛ و زمانی که امور بر من مبهم و مشکل شود، به هدایت آمیزترینش و هنگامی‌که اعمال برایم مشتبه شود، به پاکیزه‌ترینش و چون آیین‌ها دچار اختلاف شوند، به پسندیده‌ترینش، موفقم دار.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ تَوِّجْنِي بِالْكِفَايَةِ، وَ سُمْنِي حُسْنَ الْوِلَايَةِ، وَ هَبْ لِي صِدْقَ الْهِدَايَةِ، وَ لَا تَفْتِنِّي بِالسَّعَةِ، وَ امْنِحْنِي حُسْنَ الدَّعَةِ، وَ لَا تَجْعَلْ عَيْشِي كَدّاً كَدّاً، وَ لَا تَرُدَّ دُعَائِي عَلَيَّ رَدّاً، فَإِنِّي لَا أَجْعَلُ لَكَ ضِدّاً، وَ لَا أَدْعُو مَعَكَ نِدّاً.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و تارک وجودم را به تاج توانایی و لیاقت بیارای و به حسن سرپرستی، بلند مرتبه‌ام گردان و مرا هدایت راستین ببخش و به گشایش در امور زندگی آزمایشم مکن و آرامش نیکو به من عطا فرما و زندگی‌ام را دشوار و سخت قرار مده و دعایم را به من بر مگردان، برگرداندنی تلخ و ناهنجار؛ همانا من برای تو ضدی در اعتقادم قرار نمی‌دهم و با تو همانند و شبیهی نمی‌خوانم.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ امْنَعْنِي مِنَ السَّرَفِ، وَ حَصِّنْ رِزْقِي مِنَ التَّلَفِ، وَ وَفِّرْ مَلَكَتِي بِالْبَرَكَةِ فِيهِ، وَ أَصِبْ بِي سَبِيلَ الْهِدَايَةِ لِلْبِرِّ فِيما أُنْفِقُ مِنْهُ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا از زیاده‌روی بازدار و روزی‌ام را از خسارت و تباهی نگاه دار و دارایی‌ام را به برکت در آن افزون کن و مرا برای خیر و نیکی در آنچه از آن مال هزینه می‌کنم، به راه هدایت برسان.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِنِي مَؤُونَةَ الِاكْتِسَابِ، وَ ارْزُقْنِي مِنْ غَيْرِ احْتِسَابٍ، فَلَا أَشْتَغِلَ عَنْ عِبَادَتِكَ بِالطَّلَبِ، وَ لَا أَحْتَمِلَ إِصْرَ تَبِعَاتِ الْمَكْسَبِ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا از سختی و دشواری کسب ‌و کار بازدار و روزی‌ام را از جایی که گمان نمی‌برم، عنایت فرما؛ تا در راه به دست آوردن روزی از بندگی‌ات باز نمانم و سنگینی ناسالمی و ناهنجاری کسب را به دوش نکشم.

اللَّهُمَّ فَأَطْلِبْنِي بِقُدْرَتِكَ مَا أَطْلُبُ، وَ أَجِرْنِي بِعِزَّتِكَ مِمَّا أَرْهَبُ.

خدایا! آنچه را می‌طلبم، به قدرتت برایم فراهم کن؛ و از آنچه می‌ترسم، به عزّتت پناهم ده.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ صُنْ وَجْهِي بِالْيَسَارِ، وَ لَا تَبْتَذِلْ جَاهِي بِالْإِقْتَارِ فَأَسْتَرْزِقَ أَهْلَ رِزْقِكَ، وَ أَسْتَعْطِيَ شِرَارَ خَلْقِكَ، فَأَفْتَتِنَ بِحَمْدِ مَنْ أَعْطَانِي، وَ اُبْتَلَي بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنِي، وَ أَنْتَ مِنْ دُونِهِمْ وَلِيُّ الْإِعْطَاءِ وَ الْمَنْعِ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و آبرویم را به توانگری حفظ کن و قدر و منزلتم را به تنگدستی پست مفرما که از روزی‌خوارانت روزی بخواهم و از بَدان و اشرار آفریده‌هایت، عطایی درخواست کنم؛ تا به سپاسگزاری کسی که عطایم می‌کند، گرفتار شوم؛ و به سرزنش کسی که از عطا کردن به من باز می‌ایستد، دچار گردم؛ و حال آن‌که تو متولّی بخشش و بازدارندگی من هستی، نه دیگران.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْزُقْنِي صِحَّةً فِي عِبَادَةٍ، وَ فَرَاغاً فِي زَهَادَةٍ، وَ عِلْماً فِي اسْتِعْمَالٍ، وَ وَرَعاً فِي اِجْمَالٍ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و صحت و سلامتی که در عبادت هزینه شود، آسایش و فراغتی که در فضای زهد به کارم آید و دانش و معرفتی که در عمل به کار گرفته شود و پارسایی و تقوایی که از افراط و تفریط دور باشد، روزی من کن.

اللَّهُمَّ اخْتِمْ بِعَفْوِكَ أَجَلِي، وَ حَقِّقْ فِي رَجَاءِ رَحْمَتِكَ أَمَلِي، وَ سَهِّلْ إِلَى بُلُوغِ رِضَاكَ سُبُلِي، وَ حَسِّنْ فِي جَمِيعِ أَحْوَالِي عَمَلِي.

خدایا! مدّت عمرم را به عفو و بخششت پایان ده و آرزویم را در امید به رحمتت تحقّق ده و راه‌هایم را برای رسیدن به خشنودی‌ات هموار ساز و در تمام احوال، کردارم را نیکو گردان.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ نَبِّهْنِي لِذِكْرِكَ فِي أَوْقَاتِ الْغَفْلَةِ، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِطَاعَتِكَ فِي أَيَّامِ الْمُهْلَةِ، وَ انْهَجْ لِي إِلَى مَحَبَّتِكَ سَبِيلًا سَهْلَةً، أَكْمِلْ لِي بِهَا خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الآْخِرَةِ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا در اوقات بی‌خبری برای یادت بیداری ده و در روزگار مهلت برای فرمان برداری‌ات به کار گیر و برایم راه آسانی به سوی محبّتت باز و هموار کن و به سبب آن، خیر دنیا و آخرت را برایم کامل ساز.

اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، كَأَفْضَلِ مَا صَلَّيْتَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ قَبْلَهُ، وَ أَنْتَ مُصَلٍّ عَلَى أَحَدٍ بَعْدَهُ، وَ آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَ فِي الآْخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنِي بِرَحْمَتِكَ عَذَابَ النَّارِ.

خدایا! و بر محمّد و آلش درود فرست، مانند برترین درودی که پیش از او بر یکی از بندگانت فرستادی و پس از او بر یکی از آفریده‌هایت می‌فرستی و ما را در دنیا و آخرت خیر و خوبی عطا کن و مرا به رحمتت از شکنجۀ آتش حفظ فرما.

پیوند به بیرون

• صوت دعای مکارم الاخلاق
• متن و ترجمه دعای مکارم الاخلاق
• تجلی فضایل قرآنی در دعای مکارم الاخلاق
• ارتباط تقوی و بسط عدل در دعای مکارم الاخلاق امام سجاد(ع)
• سبک شناسی دعای مکارم الاخلاق