محمدتقی فلسفی

محمدتقی فلسفی (۱۲۸۶- ۱۳۷۷ش) سخنران و خطیب مذهبی. او در تهران و قم، دروس حوزوی را خواند و پیام‌های آیت‌الله بروجردی را به محمدرضا پهلوی شاه وقت ایران می‌رساند. وی در نهضت امام خمینی حضور فعال داشت و بازداشت و ممنوع‌المنبر شد. فلسفی در منبر و خطابه، روشی نو پایه‌گذاری و شاگردان بسیاری تربیت کرد. خدمات دینی و اجتماعی او بسیار و مسافرت‌های تبلیغی او به کشورهای عربستان، عراق، پاکستان و همچنین به شهرهای مختلف ایران قابل توجه است. کتاب‌های کودک از نظر وراثت و تربیت، جوان از نظر عقل و احساسات، بزرگسال و جوان از نظر افکار و تمایلات، آیة الکرسی پیام آسمانی توحید، اخلاق از نظر همزیستی و ارزشهای انسانی، سخن و سخنوری از نظر بیان و فن خطابه و شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق از آثار اوست. محل دفن او در شهرری و در حرم عبدالعظیم حسنی قرار دارد. میرزا علی فلسفی برادر او بود.

محمدتقی فلسفی

سخنران و خطیب مذهبی
اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۲۴ فروردین ۱۲۸۶ش
زادگاه	تهران
تاریخ وفات	۲۷ آذر سال ۱۳۷۷ش
محل دفن	حرم حضرت عبدالعظیم
شهر وفات	تهران
خویشاوندان سرشناس	آیت‌الله محمدرضا تنکابنی (پدر) علی فلسفی تنکابنی (برادر)
اطلاعات علمی
استادان	یونس قزوینی • میرزا مهدی آشتیانی • شیخ عبدالکریم حائری یزدی
تألیفات	کودک، از نظر وراثت و تربیت • جوان، از نظرعقل و احساسات • بزرگسال و جوان، از نظر افکار و تمایلات•آیة الکرسی پیام آسمانی توحید و ...
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	نماینده آیت‌الله بروجردی در ارتباط با حکومت پهلوی • مقابله با بهاییان • مبارزه با حزب توده • حمایت از نهضت امام خمینی

زندگی

محمدتقی فلسفی در سال ۱۲۸۶ش در تهران متولد شد. او فرزند محمدرضا تنکابنی از مجتهدان و علمای تهران است. محمد تقی در ۶ سالگی به دبستان توفیق رفت و به تحصیل صرف و نحو و مقدمات علوم دینی پرداخت و با پافشاری و اصرار مادر به منبر روی آورد. وی در طول هفته به تحصیل اشتغال داشت و ۲ روز آخر هفته را به منبر می‌رفت. فلسفی برای اولین بار در سن ۱۶-­ ۱۵ سالگی در مسجد فیلسوف‌ها به منبر رفت و در وصف امام علی (ع) سخن گفت. عمویش شیخ محمدحسین تنکابنی از فقهای نجف و شاگردان محمدکاظم خراسانی بود. فلسفی در ۲۴- ۲۳ سالگی با دخترعموی خود ازدواج کرد. وی در دروس محمدرضا تنکابنی(پدرش)، شیخ یونس قزوینی و میرزا مهدی آشتیانی و شیخ عبدالکریم حائری یزدی حاضر شد. میرزا علی فلسفی از فقهای مشهد برادر او است.

ترور نافرجام

در محرم سال ۱۳۴۴ش جوانی بسیار قوی با پنجه‌بوکس به فلسفی حمله کرد اما با تلاش راننده و خدمتگزار منزل، شکست خورد و دستگیر شد و به کلانتری محل تحویل گردید. بر اثر این حادثه، منبر فلسفی تعطیل شد. سید ابوالقاسم خویی، مرعشی نجفی، سید کاظم شریعتمداری، سید محمدهادی حسینی میلانی و سید علی بهبهانی با ارسال تلگراف از این واقع ابراز تأسف کردند.

درگذشت

محمد تقی فلسفی در ۲۷ آذر سال ۱۳۷۷ش در ٩١ سالگی درگذشت. وی در حرم عبدالعظیم در شهرری مدفون شد.

زمینه منبری‌شدن

وی از نوجوانی به منبری شدن علاقه‌مند بود. مادرش نیز اصرار داشت تا فرزندش منبری شود و در خدمت امام حسین(ع) باشد. وی در این باره می‌گوید:

محمد تقی فلسفی در حال سخنرانی

«مادرم مسئله منبر رفتن را پیش آورد، که در نتیجه خط من و برادرم (میرزا علی فلسفی) از هم جدا شد. مادرم روی علاقه شدیدی که به حضرت امام حسین(ع) داشت، به پدرم گفت که فلانی باید منبری شود. پدرم می‌گفت: آن‌ها باید درس بخوانند و این با منبر جمع نمی‌شود. مادرم می‌گفت: نمی‌شود که یکی از بچه‌های من در خدمت حضرت امام حسین(ع) نباشد، پس باید حتماً منبری شود. خلاصه پدرم از یک طرف می‌گفت باید تحصیل من ادامه پیدا کند و مادرم از طرف دیگر اصرار داشت که باید منبری شوم. سرانجام توافق کردند که ما بچه‌ها به گفته پدرمان از روز شنبه تا غروب چهارشنبه‌ها در اختیار درس و بحث و مدرسه باشیم و از صبح پنج شنبه و شب و روز جمعه من در اختیار منبر باشم.» فلسفی از آن به بعد اساس فعالیت خود را منبر قرار داد و با مطالعات مستمر درباره آن و تشویق پدر و مادرش و مردم، منبر او از جذابیت و کیفیت بالایی برخوردار شد و عموم مردم نیز به منبرش توجه پیدا کردند.

ویژگی‌های منبر فلسفی

حسین انصاریان از شاگردان فلسفی براین باور است که فلسفی منبر را نظام بخشید و منبرهای قبل از خودش را از ناهماهنگی و پریشانی نجات داد و توانست پایه گذار منبرهای موضوعی و سلسه وارشود. سید قاسم شجاعی از دیگر شاگردان محمدتقی فلسفی هدف فلسفی را در منبر ارشاد می‌داند و معتقد است که منبر بهترین عشق فلسفی بود یعنی لذتی که از منبر می‌برد از هیچ چیز دیگری نمی‌برد. وی هم چنین صحبت کردن بر اساس افکار و مطالب روز را از دیگر ویژگی‌های فلسفی می‌داند.

فعالیت‌های سیاسی-اجتماعی

نماینده آیت‌الله بروجردی

فلسفی پس از سکونت آیت الله بروجردی در قم به حضور وی فراخوانده شد. وی از فلسفی خواست که نمایندگی او را برای رساندن پیام‌های مرجعیت به مقامات دولتی و شاه بپذیرد. وی پذیرفت به شرط آن که از مسائل مهم و مربوط به امور دینی و مذهبی باشد. پیام‌های آیه الله بروجردی یا به طور مستقیم و به صورت شفاهی و یا به وسیله حاج احمد خادمی ـ خادم آیه الله بروجردی ـ و یا از طریق نامه (با مهر و امضاء) به فلسفی می‌رسید. بنا به دعوت آیه الله بروجردی، فلسفی در دهه آخر صفر در منزل ایشان منبر می‌رفت. بعد از درگذشت آیه الله بروجردی، فلسفی حدود بیست بار در مجالس ترحیم و فاتحه در تهران و قم به ایراد خطابه پرداخت و خدمات دینی و فرهنگی آن مرجع بزرگ را تشریح کرد.

محمد تقی فلسفی در کنار سید ابوالقاسم شجاعی و تعدادی از واعظین تهرانی در راهپیمایی تاسوعای ۱۳۵۷ش

مقابله با بهاییان

گسترش و نفوذ بهاییان در دوره پهلوی باعث شد فلسفی از شاه ایران انتقاد کند. سید حسین طباطبایی بروجردی طی نامه‌ای به فلسفی اظهار داشت که نفوذ و تقویت این فرقه از روی عمد و قصد است و مذاکره و بحث را درباره آنها عبث و بیهوده قلمداد می‌کند. محمدتقی فلسفی گله‌مندی آیت‌الله بروجردی را در خصوص گسترش دامنه فعالیت بهاییان به گوش شاه و مقامات دولتی می‌رساند. او با کسب اجازه از آیت‌الله بروجردی تصمیم گرفت موضوع بهاییان را از رادیو دنبال کند و آنان را در برابر افکار عمومی مطرح کند. با سخنرانی های فلسفی، افکار عمومی تحریک شده و بر حکومت وقت فشار وارد کرد به‌دستور شاه ایران، حَظیرة القدس، عبادتگاه بهایی‌ها در تهران اشغال و تخریب شد.

مبارزه با حزب توده

بعد از شهریور ۲۰ و فعالیت حزب توده در ایران، فلسفی در منبرهای خود از حزب توده انتقاد می‌کرد. در گزارش ساواک در خصوص فعالیت‌ فلسفی علیه حزب توده آمده است: "... ایشان در لفاف و گوشه و کنایه حرف نمی‌زند صاف و پوست کنده علیه حزب توده صحبت نمود بدون تردید این تبلیغ اثر خوبی در مردم خواهد گذاشت."

انتقاد از فساد اجتماعی

یکی از فعالیت‌های فلسفی انتقاد از مراکز فساد بوده است. بنابر گزارش ساواک فلسفی در انتقاد از نقش دولت در افزایش مراکز فساد بیان می‌کند که دولت شبانه‌روز بر تعداد سینماها و مناظر شهوت‌انگیز می‌افزاید و می‌خواهد خودش را در ردیف ممالک مترقی در بیاورد ولی غافل از اینکه اشتباه می‌کند زیرا با تشکیل این قبیل اماکن بر تعداد جنایات و فحشا افزوده می‌گردد. در گزارشی دیگر آمده که فلسفی اظهار داشته در پایتخت دو هزار فاحشه به سر می‌برد و ۲۸ هزار دیوانه در تیمارستان‌ها هستند و مملکتی که در سال چهارصد میلیون تومان مشروبات الکلی وارد می‌کند، آن مملکت دین را از دست داده است. فلسفی در یکی از سخنرانی‌ها ضمن انتقاد از تقلید کورکورانه از مدل اروپایی، متصدیان امور مملکت را مورد انتقاد قرار می‌دهد.

حمایت از نهضت امام خمینی

بنا بر گزارش ساواک تهران فلسفی در اظهارات خود در خصوص مخالفت روحانیون و عده‌ای از مردم با شرکت زنان در انتخابات چنین عنوان می‌کند: "کلیه زنانی که برای فعالیت‌های سیاسی، فعالیت می‌کنند از پنجاه نفر تجاوز نمی‌نمایند و این عده ناقابل هرگز نمی‌توانند به جای ۵ میلیون نفر زن ایراد صحبت کنند. اگر مقامات مسئول کشور هم بخواهند به ادعای این عده ترتیب اثر دهند معلوم است که تحریکات پشت پرده از ناحیه خود دولتی‌ها انجام می‌شود... توده مردم ایران هم زن و مرد با این سر و صداها با نظر تمسخر می‌نگرند."

تشییع جنازه محمد تقی فلسفی

سنگ قبر محمدتقی فلسفی در حرم عبدالعظیم حسنی

بنا بر گزارش ساواک منزل وی محل رفت و آمد و اجتماع وعاظ و طلاب علوم دینی جهت مذاکره علیه قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود و خود فلسفی هم با علم مذاکره و مخالفت و نارضایتی وعاظ و روحانیون را در موضوع فوق به اطلاع وی رسانده و حتی عَلَم(وزیر دربار شاه) را تهدید کرده که پافشاری در اجرای قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی موجب انقلابی در ایران خواهد شد. سرانجام بر اثر موضع‌گیری‌های، علما دولت ناچار شد که تصویب‌نامه را لغو کند.

محمدتقی فلسفی پس از آگاهی از واقعه فیضیه در یکی از منبرهای خود بیان نمود: "این واقعه ثابت می‌کند که اخبار وقایع کربلا و صَدَماتی که بر اهل بیت و رسول اکرم(ص) و جوانان و بچه‌های آنان وارد ساختند کاملا درست است و آنچه بر فیضیه گذشت شاهدی بر این مدعی است". محمدتقی چهار روز قبل از قیام ۱۵ خرداد به افشاگری علیه دولت پرداخت.

تألیفات

آثار وی که تحت عنوان کلی «گفتار فلسفی» انتشار یافته عبارتند از:

• «کودک»، از نظر وراثت و تربیت، دو جلد.
• «جوان»، از نظرعقل و احساسات، دو جلد.
• «بزرگسال و جوان» از نظر افکار و تمایلات، دو جلد.
• «آیة الکرسی»، پیام آسمانی توحید.
• «اخلاق»،از نظر همزیستی و ارزشهای انسانی، دو جلد.
• «معاد»، از نظر روح و جسم، سه جلد.
• «سخن و سخنوری»، از نظر بیان و فن خطابه.
• «شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق»، از صحیفه سجادیه، سه جلد.

کتاب‌شناسی

درباره زندگانی و خاطرات و مبارزات محمدتقی فلسفی کتاب‌هایی منتشر شده است که برخی از آنها عبارتند از:

• خاطرات و مبارزات حجت‌الاسلام فلسفی، گردآورنده علی دوانی، نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
• حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی به روایت تصویر، تدوین مهدی قیصری و محمدرضا تمری، نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
• خطیب توانا؛ سیری در زندگی و مبارزات حجت‌الاسلام شیخ محمدتقی فلسفی، اثر مهدی قیصری،‌ نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
• زبان گویای اسلام، به کوشش رحیم نبکبخت،‌ این کتاب، کتاب نهم از مجموعه «یاران امام به روایت اسناد ساواک» است که به همت مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.
• ویژه‌نامه بزرگداشت یکصدمین سال تولد حجت‌الاسلام شیخ محمدتقی فلسفی،‌ نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
• کتاب فلسفی؛ روایت زندگی حجت‌الاسلام شیخ محمدتقی فلسفی، نوشته علیرضا مازاریان،‌ نشر خیمه.