فرات
فُرات (به معنی آب گوارا[۱])، رودخانه‌ای که از ترکیه سرچشمه می‌گیرد و پس از گذشتن از سوریه و عراق، به خلیج فارس می‌ریزد. واقعه عاشورا در حاشیه یکی از نهرهای منشعب شده از رودخانه فرات رخ داده است و معروف است که حضرت عباس(ع) در کنار آن به شهادت رسیده است. در روایات، فضیلت‌هایی برای این رودخانه بیان شده است.
موقعیت جغرافیایی
طول رودخانه فرات تقریبا ۲۹۰۰ کیلومتر است و از مناطق شرقی ترکیه سرچشمه می‌گیرد، سپس از سوریه و عراق گذر می‌کند. فرات و دجله تقریباً به موازات همدیگر هستند. این دو رود، در نزدیکی خلیج فارس به هم می‌پیوندند و از آن پس شط العرب خوانده می‌شوند و پس از اضافه شدن کارون به آن، اروندرود نام گرفته که مرز بین ایران و عراق را تشکیل می‌دهد. این رود از شهرهای دیر الزور، رقه، المیادین، حدیثه، هیت، رمادی، فلوجه، کوفه و ناصریه می‌گذرد.
فرات و دجله موجب شده‌اند در این منطقه، سرزمینی حاصل‌خیز شکل بگیرد که به بین النهرین مشهور است. این سرزمین از قدیمی‌ترین مراکز تمدن بشری بوده و در طول تاریخ، تمدن‌های متعددی در آن رشد و تکوین یافته است؛ برای مثال، بابِل، پایتخت قدیم کشور بابل، در ساحل فرات بنا شده بود.[۲]
فرات در روایات
فرات، بنابر برخی روایات، نهر مقدس و بافضیلتی است که دو ناودان از بهشت بر آن می‌ریزد و نهری پربرکت است و کودکی که کامش را با آب فرات بردارند، دوستدار اهل بیت(ع) می‌شود.[۳] در حدیث است که فرات، مهریه حضرت زهرا(س) است.[۴] در روایتی دیگر، فرات، نهر مؤمن و نهر بهشتی خوانده شده است.[۵]
مستحب است برای زیارت امام حسین(ع)، با آب فرات غسل زیارت کنند که موجب آمرزش گناهان است.[۶] نوشیدن از آب فرات هم مطلوب است.بر پایه روایتی، امام علی(ع)، فرات را یکی از رودهای بهشت معرفی کرده است و آب را(سید) بزرگ و سالار نوشیدنی‌های دنیا و آخرت دانسته و چهار رود در دنیا را از رودهای بهشت معرفی کرده است که عبارتند از: فرات(رودِ آب)، نیل(رود عسل)، سَیْحان(رود خمر)، و جَیْحان(رود شیر) علامه محمدباقر مجلسی احتمال داده که این چهار رود دنیایی با چهار نهر بهشتی در نام مشترک باشند و فضیلت این رودها یا از باب الهام و وحی الهی در نامگذاری مشترکشان با رودهای بهشتی باشد و یا این که مقداری از آب رودهای بهشتی دراین رودها ریخته می‌شود چنانچه این نکته درباره فرات در روایات آمده است.[۷][یادداشت ۱] بر پایه روایتی از امام علی(ع) در تفسیر آیه ۲۳ سوره مؤمنون «وَآوَینَاهُمَا إِلَیٰ رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِینٍ» و آن دو را(عیسی و مادرش مریم) در سرزمین بلندی که جای زیست و [دارای] آب زلال بود جای دادیم. حضرت عیسی(ع) در کوفه، در مسجد کوفه و نزدیک آبِ فرات به دنیا آمده است.[۸]
فرات در آخرالزمان
ابراهیم بن محمد بن جعفر از پدرش روایت می‌کند که امام صادق(ع) فرمود: در سال فتح (قیام امام زمان(عج))، آب فرات طغیان خواهد کرد و در کوچه‌های کوفه خواهد ریخت.[۹]
فرات در واقعه عاشورا
واقعه عاشورا در حاشیه یکی از نهرهای منشعب شده از رودخانه فرات رخ داده است. امام حسین(ع) و یارانش در کربلا، در ماه محرم از سال ۶۱ هجری قمری توسط نیروهای عبیدالله بن زیاد در محاصره قرار گرفتند. آنان آب را به روی اردوگاه امام حسین(ع) و اطفال و خیمه‌ها بستند.[۱۰] معروف است که عباس بن علی(ع) که برای آوردن آب برای کودکان تشنه رفته بود، در کنار شریعه فرات دستانش قطع شد و به شهادت رسید.[۱۱] در فرهنگ شیعه، آب فرات همچون خاک کربلا، نمادی از حادثه عاشورا به شمار می‌آید؛ از این رو برداشتن کام نوزاد با آب فرات یا تربت حسینی، از روی تبرک مستحب است.[۱۲]
پانویس
- ↑ لغتنامه دهخدا
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۳۴۱.
- ↑ مجلسی، تحفة الزائر، ۱۳۸۶ش، ص۱۸۶.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب، ج ۳، ص۳۵۱ به نقل از محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۴۴۰.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ۱۳۸۸ق، ج ۶، ص۳۹۲.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۶۶ش، ص۳۲۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۰، ص۲۲۷و۲۲۸، ابن‌قولویه قمی، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۴.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۰، ص۲۲۷.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری،۱۴۱۷ق، ص۵۸۶.
- ↑ دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۵۵؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۱۸۰؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۹۱۶۷م، ج۵، ص۴۱۲؛ مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۸۶.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۴۶-۴۴۹؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۰۸.
- ↑ ابن‌قولویه قمی، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۴۶، نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲-۱۳۶۹ش، ج ۳۱، ص۲۵۳.
یادداشت
- ↑ الماء سید شراب الدنیا والآخرة واربعة أنهار فی الدنیا من الجنة الفرات والنیل وسیحان وجیحان : الفرات الماء، والنیل العسل وسیحان الخمر، وجیحان اللبن.
منابع
- ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن قولویه، کامل الزیارات، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۴۱۷ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.
- دینوری، احمد بن داوود، الاخبارالطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.
- فتال نیشابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، ۱۳۶۶ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۸ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام ترجمه کتاب إعلام الوری بأعلام الهدی، ترجمه عزیزالله عطاردی قوچانی، تهران، انتشارات اسلامیه، بی‌تا.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۹۶۷م.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، ۱۳۷۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، تحفة الزائر، قم، پیام امام هادی(ع)، ۱۳۸۶ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۹ق.
| سنت‌ها و مراسم‌ها | فهرست آیین‌های عاشورایی • سیاه‌پوشی • تشت‌گذاری • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سنج و دمام • مرثیه‌خوانی • نوحه‌خوانی • دسته عزاداری • هیئت عزاداری • تعزیه‌خوانی • روضه‌خوانی • مقتل‌خوانی • قمه‌زنی • نخل‌گردانی • تابوت‌گردانی • مراسم‌تابوت • مشعل‌گردانی • حسی • گِل‌مالی • شاخسِی واخسِی • همایش شیرخوارگان • پیاده‌روی اربعین • خیمه‌سوزان • چاووش‌خوانی • عَلَم‌کشی • چهل منبر • یزله‌خوانی • عزاداری طویریج • پرده‌خوانی • یوم‌الحسین • جاماندگان اربعین • یوم العباس • کفن‌پوشی |  |
|---|---|---|
| روضه‌ها | ||
| تعزیه‌ها | ||
| مناسبت‌ها | ||
| مکان‌ها | کربلا • حرم امام حسین(ع) • حرم حضرت عباس(ع) • بین‌الحرمین • تل زینبیه • گودال قتلگاه • کف‌العباس • خرابه شام • خیمه‌گاه • فرات • غاضریه • نهر علقمه • نینوا • حسینیه • تکیه • سقاخانه • امام‌باره • حسینی‌دالان • بازار شام | |
| کتاب‌ها | ||
| آداب | ||
| مرثیه‌ها | ||
| وابسته | سوگواری • مقتل • توغ • زیارت عاشورا • تحریفات عاشورا • ادبیات عاشورایی • موکب • لعن یزید • گریه بر حسین(ع) • حدیث ریان بن شبیب • پیرغلام اهل‌بیت • فقه عزاداری | |