محرمیت نسبی

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از خویشاوندی نسبی)

مَحرَمیت نَسَبی نوعی محرمیت که به‌واسطه تولد میان دو نفر یا بیشتر ایجاد می‌شود. نَسَب از راه آمیزش حلال و وطی به شبهه به‌وجود می‌آید و یا به اعتقاد برخی از فقیهان از آمیزش حرام. به باور عده‌ای از فقیهان شیعه، نسب شرعی از راه تلقیح مصنوعی نیز ایجاد می‌شود.
مادر و مادربزرگ، دختر و دختر فرزند، خواهر، عمه و عمه‌های پدر و مادر، خاله و خاله‌های پدر و مادر، خواهرزاده (دختر خواهر) اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های خواهر هر چه پایین‌تر روند و برادرزاده (دختر برادر) اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های برادر هر چه پایین‌تر روند، هفت دسته از محارم نسبی مرد هستند که ازدواج با آن‌ها حرام و نگاه کردن به آن‌ها جایز دانسته شده است.
همچنین پدر و پدربزرگ، پسر و پسر فرزند، برادر، پسر خواهر، پسر برادر، عمو و عموی پدر و مادر، دایی و دایی پدر و مادر محارم نسبی زنان هستند.

مفهوم‌شناسی

محرمیت نسبی عبارت است از رابطه خویشاوندی بین دو نفر که هر کدام از یک نسل و یا هر دو از نسل شخص ثالثی به دنیا آمده باشند.[۱] این اصطلاح در ابواب فقهی نکاح و ارث آمده است.[۲]
به نظر برخی از فقیهان شیعه همچون امام خمینی و سید علی سیستانی، نَسَبی که باعث ایجاد محرمیت می‌شود به دو قسم تقسیم شده است:[۳]

نسب شرعی

نسب شرعی به سه طریق ایجاد می‌شود:

  • آمیزش حلال: تولدی که از آمیزش حلال حاصل شود؛[۴] هرچند مانعی مثل حائض بودن و یا مُحرم بودن زن در میان باشد.[۵]
  • وطی به شبهه: جایی که استحقاق آمیزش وجود ندارد؛[۶] ولی مرد به تصور اینکه آمیزش حلال است، با زنی آمیزش کرده است.[۷] فرزند متولد شده از وطی به شبهه احکام فرزند حاصل از ازدواج را دارد.[۸]
  • تلقیح مصنوعی: تولدی که بدون آمیزش حاصل می‌شود.[۹]

نسب غیر شرعی

به باور برخی از فقیهان، نسب غیرشرعی به‌واسطه آمیزش حرام محقق می‌شود.[۱۰] البته عده‌ای از فقیهان شیعه همچون محقق حلی در کتاب شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام گفته است که هرچند زانی و زانیه حق ازدواج با فرزندی متولد از زنا را ندارند؛ ولی به‌واسطه زنا هم نسب شرعی حاصل نمی‌شود.[۱۱] همچنین به گفته شهید ثانی در مسالک الافهام، احکام محرمیت همچون جواز نگاه کردن نیز بین آن‌ها جاری نخواهد شد.[۱۲]

احکام و مصادیق

به گفته فقیهان شیعه، هفت دسته از زنان بر مردان به‌واسطه نَسَب مَحرَم هستند[۱۳] که نگاه کردن به آن‌ها و آشکار شدن زینت توسط آن‌ها جایز[۱۴] و ازدواج با آن‌ها حرام دانسته شده است.[۱۵]

  • مادر و مادربزرگ؛ پدری و مادری[۱۶] (هر کس که انسان از او باواسطه یا بدون واسطه تولّد یافته است.)[۱۷]
  • دختر و دختر فرزند[۱۸]
  • خواهر[۱۹]
  • عمه و عمه‌های پدر و مادر[۲۰]
  • خاله و خاله‌های پدر و مادر[۲۱]
  • خواهرزاده (دختر خواهر) اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های خواهر هر چه پایین‌تر روند[۲۲]
  • برادرزاده (دختر برادر) اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های برادر هر چه پایین‌تر روند[۲۳]

همچنین پدر و پدربزرگ، پسر و پسر فرزند، برادر، پسر خواهر، پسر برادر، عمو و عموی پدر و مادر، دایی و دایی پدر و مادر بر زنان مَحرَم هستند.[۲۴]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
  2. نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸ و ج۳۹، ص۷.
  3. خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۲؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
  4. سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
  5. سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
  6. سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
  7. سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
  8. قبله‌ای، «بررسی احکام فقهی و حقوقی حمل و جنین ناشی از زنا و وطی به شبهه»، ص۱۶.
  9. سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
  10. سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸.
  11. محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۵.
  12. شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۲۰۲-۲۰۳.
  13. نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
  14. طباطبائی یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۱۷-۳۱۸.
  15. نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
  16. نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
  17. مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۳۸۰-۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۰۸.
  18. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
  19. محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۴.
  20. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۹.
  21. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۹.
  22. محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۲۵.
  23. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۲۳۸.
  24. مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۳۸۰-۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۱۰.

منابع

  • خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۱ق.
  • سیستانی، علی، منهاج الصالحین، قم، مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، ۱۴۱۵ق.
  • شهید ثانی، مسالک الاَفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاِسلامیة، ۱۴۱۳ق.
  • طباطبائی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، دفتر نشر اسلامی (جامعه مدرسین)، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
  • قبله‌ای، خلیل، «بررسی احکام فقهی و حقوقی حمل و جنین ناشی از زنا و وطی به شبهه»، در نشریه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره ۸، زمستان ۱۳۷۶ش.
  • محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۳۸۰-۱۳۸۱ش.
  • نجفی، محمد‌حسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.