اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات (کتاب)

اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات

اطلاعات کتاب
نویسنده	شیخ حر عاملی (متوفای ۱۱۰۴ق)
تاریخ نگارش	۱۰۹۶ق
موضوع	کلام نقلی در اثبات نبوت و امامت
زبان	عربی
مجموعه	۵ مجلد
اطلاعات نشر
ناشر	مؤسسة الاعلمی للمطبوعات
تاریخ نشر	۱۴۲۵ق

إثْباتُ الهُداة بِالنُّصوص وَ المُعْجِزات کتابی است درباره شرح حال و اثبات امامت و ولایت معصومین(ع) از طریق روایت‌های وارده و معجزات صادره از آنان که توسط شیخ حر عاملی (متوفای ۱۱۰۴ق) تألیف شده است. مؤلف، علت نگارش را نبودن کتابی جامع در این باره معرفی می‌کند و آن را در ۳۵ فصل تنظیم کرده است.

نویسنده چون گرایش اخباری‌گری دارد بسیاری از روایات منابع کهن را ذکر کرده و به بررسی سند و متن نپرداخته است. برخی از منابع شیخ حر عاملی عبارتند از: کافی، بصائر الدرجات (کتاب) و الخرائج است. وی حدود ۲۰ هزار روایت را از بیش از ۵۰۰ منبع شیعه و اهل سنت نقل می‌کند.

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: شیخ حر عاملی

محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین معروف به شیخ حُرّ عاملی از دانشمندان، محدثان و فقهای امامیه در قرن یازدهم هجری قمری و صاحب تألیفات گرانقدر و صاحب اثر گرانبهای «وسائل الشیعه» است. شیخ حر به «صاحب وسائل» نیز شهرت دارد. وی در شهر مشهد درگذشت و آرامگاهش در حرم رضوی است.

موضوع کتاب

موضوع کتاب بیان احادیثی است که دلالت بر نبوت پیامبر اکرم(ص) و امامت ائمه اطهار(ع) کرده و همچنین معجزات و کرامات آنان را دربردارد. آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد: تألیف کتاب در سال ۱۰۹۶ق پایان یافته است.

انگیزه نگارش

شیخ حرّ عاملی چون کتابی را که در این باب کافی باشد و آنچه را که عقلا به گردآوری‌اش علاقمند باشند، دست نیافته و متوجه گردیده پراکندگی این مطالب به گونه‌ای بوده که اگر کسی بخواهد بر آن‌ها آگاهی یابد، نیازمند صرف وقت زیادی است، و نیز به جهت پاسخ گفتن به درخواست برخی از دوستانش دست به تألیف این کتاب زده است.

روش تألیف

مؤلف به دلیل گرایش اخباری به همه روایات به دیده قبول نگریسته و هر روایتی که در منابع قدیم شیعه بوده جمع آوری نموده و جز توضیحات معمولی، از نقد و بررسی آن‌ها سخنی نگفته است. همین موضوع موجب آسیب پذیری این اثر همانند دیگر آثار مشابه در مناقب و مَثالِب است. توضیحات مؤلف به شیوه کتاب دیگرش وسایل است و غالباً توضیح می‌دهد که شبیه این روایت در فلان باب نیز آمده یا خواهد آمد. شیخ حُر مأخذ هر خبر را به طور دقیق در آغاز آن خبر بیان کرده و سند آن را هم آورده است.

محتوای کتاب

کتاب «إثبات الهداة» به ۳۵ باب تقسیم شده است:

• باب اول تا پنجم کلیاتی در حجیت نقل و مباحثی پیرامون اخبار و روایات معصومین است.
• باب ششم و هفتم به نصوص عامه نبوت و امامت می‌پردازد.
• باب هشتم و نهم اخبار دال بر نبوت پیامبر (ص) و معجزات ایشان است.
• از باب ۱۰ تا ۳۴ به اخبار امامت و معجزات هر یک از ائمه اختصاص دارد و باب ۳۵ در ردِّ غلو است.
  

مؤلف هر باب را به فصل‌های متعددی تقسیم کرده و هر فصل را به احادیث یک کتاب اختصاص داده است. نویسنده در مقدمه کتاب دوازده مطلب را تحت عنوان فائده آورده و در آنها به بیان اموری مختلفی پرداخته است مانند: وجوب نبوت و امامت و خالی نبودن زمین از پیامبر و امام، بیان اقسام مختلف معجزه مانند دادن خبرهای غیبی، زنده ساختن مردگان، مستجاب شدن دعاها و... و تفاوت معجزه با سحر و کهانت و شعبده و مانند آنها. نقل مناقب اهل بیت(ع) در کتب اهل سنت و متواتر بودن مناقبشان و... نخستین مطلب کتاب در باب اول پس از مقدمات بیان این مطلب بدیهی و عقلی است که برای اثبات حجیت نقل باید به عقل عمل کرد. نخستین روایت در این باب از امام صادق(ع) است که فرمودچون خداوند، عقل را آفرید از او بازپرسی کرد، به او گفت: پیش آی! پیش آمد. گفت: بازگرد. بازگشت. فرمود: به عزت و جلالم سوگند، مخلوقی را که از تو در نزد من محبوب‌تر باشد نیافریدم. و تو را تنها به کسانی که دوستشان دارم به طور کامل دادم. همانا امر و نهی و کیفر و پاداشم متوجه توست(به حساب توست).روایت پایانی کتاب(باب ۳۵ فصل۲۴) مربوط به برخورد امیرالمؤمنین (ع) با عبدالله بن سبا است که ادعای نبوت داشت و امام را خدا می‌دانست امام او را فراخواند و به او یادآور شد که شیطان او را تسخیر کرده است و توبه‌اش داد و حبسش کرد وسه روز مهلتش داد و چون دست از سخنش برنداشت امام او را با آتش سوزاند.

منابع کتاب

منابع کتاب اثبات الهداة عبارت‌اند از تمامی کتب روایی مهم شیعه از آغاز تا دوره مؤلف؛ مانند: کافی، بصائر، کفایة الاثر، الخرائج و الجرائح، کتب مختلف شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، ابن طاووس، عمادالدین طبری، طبرسی و تفاسیری چون تفسیر قمی.
با این حال وی از کتب اهل سنت غفلت نکرده و بخشی از مباحث خود را به نقل از آنان اختصاص داده تا نبوت و امامت و معجزات معصومین را از آن کتاب‌ها نیز اثبات نماید.

تعداد روایات

به گفته خود مؤلف ذیل شرح حالش در کتاب امل الآمل، در این مجموعه (اثبات الهداة) ۲۰۰۰۰ روایت از نزدیک به ۲۰۰ کتاب به طور مستقیم و ۲۵۰ کتاب به صورت باواسطه نقل کرده است. وی می‌گوید: از میان کتبی که مستقیماً از آن‌ها نقل کرده، ۱۴۲ کتاب شیعی و ۲۴ اثر غیرشیعی است. علاوه بر این کتب، تعداد ۴۳۹ کتاب است که مؤلف در لابلای اسناد از آن‌ها نام برده و نقل کرده است. او همچنین می‌نویسد: سعی کرده در حد امکان از تکرار روایات خودداری کند.

نسخه و چاپ کتاب

بنا بر نقل مؤلف، وی اصل این کتاب را در دو جلد تنظیم کرده، ولی این کتاب توسط مؤسسة الاعلمی للمطبوعات در بیروت به سال ۱۴۲۵ق در پنج جلد منتشر شده است. این کتاب را احمد جنتی و دیگران به فارسی ترجمه و توسط دارالکتب الاسلامیه چاپ شده است.

منابع

• اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۲۸ بهمن ۱۳۹۹ش.
• تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
• حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، بغداد، مکتبة الأندلس، بی‌تا.
• حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۵ق.