کَشفُ المُراد فی شَرحِ تَجریدِ الاِعتِقاد از کتاب‌های کلامی شیعه، اثر علامه حلی به زبان عربی. این کتاب را نخستین و بهترین شرح بر کتاب تجریدالاعتقاد، نوشته خواجه نصیرالدین طوسی می‌دانند. کشف‌المراد از مباحث فلسفی، همچون وجود و ماهیت آغاز می‌شود و سپس دوره‌ای از اصول عقاید مذهب امامیه را از توحید تا معاد بیان می‌کند.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلی |
| موضوع | فلسفه، کلام |
| سبک | استدلالی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسة النشر الاسلامی |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۷ق |
این کتاب جزو متون درسی حوزه‌های علمیه است و شرح‌ها و حاشیه‌های بسیاری بر آن نوشته شده است.
نویسنده
حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (۶۴۸-۷۲۶ق) معروف به علامه حلی، از فقیهان و متکلمان قرن هشتم قمری است.[۱] او کتاب‌های بسیاری در علوم مختلف، از جمله فقه، اصول، عقاید، فلسفه و منطق نوشته است.[۲] ازجمله آن‌ها مَناهِج الیقین فی اصول الدین، کشف‌المراد، نهج الحق و کشف الصدق، باب حادی عشر، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال و الجوهر النضید است. او را نخستین کسی می‌دانند که به علت فضل و دانش بسیارش، آیت الله خوانده شد.[۳] مناظرات و آثار او موجب گرایش سلطان محمد خدابنده به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران شد.[۴]
انگیزۀ تألیف
علامه حلی در مقدمه کشف‌المراد، انگیزه‌اش از نگارش کشف المراد را توضیحِ مسائل مبهم تجرید الاعتقاد اثر خواجه نصیرالدین طوسی ذکر کرده است. چرا که به گفته او کتاب تجریدالاعتقاد با آنکه همه مسائل کلامی را در بر گرفته و معانی بسیاری در خود جای داده است، اما متنی بسیار خلاصه دارد. این سبب شده است که طالبان علم از فهم معانی آن ناتوان باشند.[۵]
اهمیت کتاب
کشف‌المراد از متون درسی حوزه‌های علمیه است و عالمان برای آن اهمیت ویژه قائل‌اند.[۶] گفته‌اند این کتاب از دو جهت بر دیگر شرح‌های تجریدالاعتقاد برتری دارد: یکی آنکه نخستین شرح آن است و دیگر آنکه نویسنده‌اش شاگرد نویسنده تجریدالاعتقاد بوده است.[۷]
به‌گفته حسن حسن‌زاده آملی مصحح کتاب، تجریدالاعتقاد اصل کتاب‌های کلامی و پیشگام آن‌ها و کشف‌المراد نخستین و بهترین شرح آن است.[۸] او از فاضل قوشچی هم نقل کرده است که اگر کشف‌المراد نبود، تجریدالاعتقاد به‌درستی فهمیده نمی‌شد.[۹] آقابزرگ تهرانی نویسنده الذریعه هم به‌نقل از شمس‌‌الدین اصفهانی، از شارحان تجریدالاعتقاد نوشته است اگر کشف المراد نبود، کسی نمی‌توانست تجریدالاعتقاد را شرح دهد.[۱۰]
محتوا و ساختار کتاب
کشف‌المراد هم از مباحث فلسفی محض، همچون وجود و عدم و ماهیت بحث کرده و هم دوره‌ای از مباحث کلامی را از توحید تا معاد مطرح کرده است. این کتاب از شش بخش تشکیل شده که هریک «مقصد» نام گرفته‌اند. برخی از بخش‌ها از چند فصل تشکیل شده و ذیل هریک مسائل مختلفی مطرح شده است:
- امور عامه: شامل سه فصل: وجود و عدم، ماهیت و لواحق آن، علت و معلول.
- جواهر و اعراض: شامل پنج فصل: جواهر، اجسام، سایر احکام اجسام، جواهر مجرد، اَعراض.
- اثبات آفریدگار: شامل سه فصل: وجود خدا، صفات خدا، افعال خدا.
- نبوت: در این بخش، هفت مسئله درباره نبوت مطرح شده است؛ ازجمله: ضرورت بعثت، ضرورت عصمت، راه شناخت صدق پیامبر و نبوت حضرت محمد(ص).
- امامت: در این بخش، نُه مسئله بیان شده است؛ مانند وجوب نصب امام بر خدا، ضرورت عصمت امام، ضرورت افضل‌بودن امام، ضرورت وجود نص بر امام، امامت بلافصل علی بن ابی‌طالب بعد از پیامبر(ص)، افضل‌بودن امام علی(ع) از دیگر صحابه و امامت سایر امامان دوازده‌گانه.
- معاد: این بخش شامل شانزده مسئله است که برخی عبارت‌اند از: امکان آخرت، معاد جسمانی، احباط و تکفیر، شفاعت، توبه و عذاب قبر.[۱۱]
شرح، حاشیه و ترجمه
به‌گزارش کتاب کتاب‌شناسی تجریدالاعتقاد، شرح‌ها و حاشیه‌های بسیاری بر کشف‌المراد نوشته شده است. برخی از آن‌ها به‌شرح زیر است:
- حاشیه سید ابوالقاسم بن حسین رضوی قمی حائری لاهوری نقوی (درگذشت ۱۳۲۴ق)
- حاشیه میرزا عبدالرزاق بن علیرضا محدث همدانی (درگذشت ۱۳۸۱ق)
- التعلیقات علی کشف المراد، نوشته حسن حسن‌زاده آملی
- توضیح المراد فی شرح کشف المراد، از سید هاشم حسینی تهرانی (درگذشت ۱۴۱۲ق)
- حاشیه سید محمدهاشم روضاتی
- تعلیقةٌ علی شرح التجرید العلامة، از حافظ بشیر نجفی (تولد ۱۳۶۱ق)
- تعلیقةٌ علی کشف المراد فی شرح التجرید، از ابراهیم موسوی ابهری زنجانی (تولد ۱۳۴۴ق)
- ترجمه و شرح کشف المراد، نوشته ابوالحسن شعرانی (تولد ۱۳۹۳ق)، به‌زبان فارسی
- شرح کشف المراد، از علی محمدی (متولد ۱۳۷۷ق)، به‌زبان فارسی.[۱۲]
انتشار و نسخه‌ها
از کشف‌المراد چند نسخه دست‌نویس وجود دارد که برخی در زمان حیات علامه حلی و برخی با فاصله کمی پس از مرگش نوشته شده‌اند.[۱۳] از جمله آن‌ها نسخه‌ای است که در سال ۷۱۳ق و در زمان حیات علامه حلی نوشته شده است.[۱۴] همچنین نسخه‌ای در سال ۷۴۵ق، نوشته شده و کاتبْ آن را برای فخرالمحققین فرزند علامه حلی خوانده است.[۱۵] این نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.[۱۶]
همچنین کشف‌المراد در ایران، لبنان و هند چاپ شده است.[۱۷] از جمله چاپ آن توسط انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سال ۱۴۰۷ق است که با تصحیح و تعلیقات حسن حسن‌زاده آملی در ۶۴۶ صفحه منتشر شده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ افندی اصفهانی، ریا‌ض‌العلما، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۳۵۸-۳۵۹.
- ↑ افندی اصفهانی، ریا‌ض‌العلما، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۳۵۹.
- ↑ مولوی، «آیت‌الله»، ص۲۶۰.
- ↑ خوانساری، روضات‌الجنات، ۱۳۹۰قم، ج۲، ص۲۷۹-۲۸۰.
- ↑ علامه حلی، کشف‌المراد، ۱۴۱۷ق، ص۱۹-۲۰.
- ↑ علامه حلی، کشف‌المراد، ۱۴۱۷ق، ص۱، مقدمه ناشر.
- ↑ خالقیان، «از علامه حلی تا ابوالفضل شعرانی»، ص۲۷.
- ↑ علامه حلی، کشف‌المراد، ۱۴۱۷ق، مقدمه مصحح، ص۳.
- ↑ علامه حلی، کشف‌المراد، ۱۴۱۷ق، مقدمه مصحح، ص۳.
- ↑ نگاه کنید به آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م، ج۱۸، ص۶۰.
- ↑ نگاه کنید به علامه حلی، کشف‌المراد، ۱۴۱۷ق، ص۵۸۱-۵۹۲.
- ↑ صدرایی و مرعشی، کتاب‌شناسی تجریدالاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۸-۴۱.
- ↑ نگاه کنید به صدرایی و مرعشی، کتاب‌شناسی تجریدالاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۶-۳۷.
- ↑ نگاه کنید به آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م، ج۱۸، ص۶۰.
- ↑ نگاه کنید به آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۸، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م، ص۶۰.
- ↑ صدرایی و مرعشی، کتاب‌شناسی تجریدالاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۷.
- ↑ صدرایی و مرعشی، کتاب‌شناسی تجریدالاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۸-۳۷.
- ↑ صدرایی و مرعشی، کتاب‌شناسی تجریدالاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۸.
منابع
- افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، میرزا عبدالله، تحقیق سیداحمد حسینی، قم، خیام، ۱۴۰۱ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- خالقیان، «از علامه حلی تا ابوالفضل شعرانی؛ مقایسه‌ای بین شروح تجریدالاعتقاد»، رشد آموزش معارف اسلامی، ش۷۶، ۱۳۸۹ش.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۰ق.
- صدرایی و مرعشی، کتاب‌شناسی تجریدالاعتقاد، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش/۱۴۲۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف‌المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ هفتم، ۱۴۱۷ق.
- مولوی، محمدعلی، «آیت‌الله»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۲، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.