انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق: تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکت‌ها) |
Rezai.mosavi (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{اخلاق-عمودی}} | {{اخلاق-عمودی}} | ||
'''إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق''' (من از آن جهت برانگیخته شدم که شرافت‌های اخلاقی را کامل کنم) [[حدیث|روایتی]] است معروف به '''حدیث مکارم الاخلاق''' که از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] نقل شده است. در این حدیث، تکمیل و تعلیم مکارم اخلاقی به عنوان یکی از اهداف اصلی [[بعثت|بعثت پیامبر(ص)]] معرفی می‌شود. با توجه به اینکه برای بعثت پیامبر علت‌هایی دیگر نیز بیان کرده‌اند، برخی، مکارم اخلاقی را پایه و اساس سایر علت‌ها برشمرده و برخی نیز از معنای ظاهری دست کشیده و حدیث را چنین معنا نموده‌اند که از میان [[پیامبران]] فقط من برای تمام کردن مکارم اخلاق | '''إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق''' (من از آن جهت برانگیخته شدم که شرافت‌های اخلاقی را کامل کنم) [[حدیث|روایتی]] است معروف به '''حدیث مکارم الاخلاق''' که از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] نقل شده است. در این حدیث، تکمیل و تعلیم مکارم اخلاقی به عنوان یکی از اهداف اصلی [[بعثت|بعثت پیامبر(ص)]] معرفی می‌شود. با توجه به اینکه برای بعثت پیامبر علت‌هایی دیگر نیز بیان کرده‌اند، برخی، مکارم اخلاقی را پایه و اساس سایر علت‌ها برشمرده و برخی نیز از معنای ظاهری دست کشیده و حدیث را چنین معنا نموده‌اند که از میان [[پیامبران]] فقط من برای تمام کردن مکارم اخلاق برگزیده شدم.<br> | ||
سند این روایت در منابع شیعه به [[الرسالة العلویة فی فضل امیرالمؤمنین (کتاب)|الرسالة العَلَوّیه]] و [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر مَجمع البیان]] در قرن پنج و شش قمری برمی‌گردد. در بین منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نیز، بیهقی این حدیث را در کتاب سنن کبری از [[ابوهریره]]، از رسول خدا(ص) نقل می‌کند. البته روایاتی مشابهِ این حدیث در منابعی دیگر آمده است. برخی پژوهش‌گران با توجه به کثرت نقل مضمون این حدیث، آن را [[تواتر معنوی|متواتر معنوی]] دانسته‌اند.<br> | سند این روایت در منابع شیعه به [[الرسالة العلویة فی فضل امیرالمؤمنین (کتاب)|الرسالة العَلَوّیه]] و [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر مَجمع البیان]] در قرن پنج و شش قمری برمی‌گردد. در بین منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نیز، بیهقی (درگذشت: [[سال ۴۵۸ هجری قمری|۴۵۸ق]]) این حدیث را در کتاب سنن کبری از [[ابوهریره]]، از رسول خدا(ص) نقل می‌کند. البته روایاتی مشابهِ این حدیث در منابعی دیگر آمده است. برخی پژوهش‌گران با توجه به کثرت نقل مضمون این حدیث، آن را [[تواتر معنوی|متواتر معنوی]] دانسته‌اند.<br> | ||
مکارم اخلاق را به اخلاق بزرگوارانه معنی نموده‌اند و در منابع حدیثی خصلت‌هایی همچون [[صبر]]، [[شکر]]، [[غیرت]]، [[قناعت]]، [[شجاعت]]، [[صله رحم]]، [[حیاء|حیا]] و [[حسن خلق|اخلاق نیکو]] از مصادیق آن شمرده شده است. | مکارم اخلاق را به اخلاق بزرگوارانه معنی نموده‌اند و در منابع حدیثی خصلت‌هایی همچون [[صبر]]، [[شکر]]، [[غیرت]]، [[قناعت]]، [[شجاعت]]، [[صله رحم]]، [[حیاء|حیا]] و [[حسن خلق|اخلاق نیکو]] از مصادیق آن شمرده شده است. | ||
درباره تفاوت محاسن و مکارم اخلاق گفته‌اند: آن دسته از دستورات اخلاقی که مربوط به روابط اجتماعی و چگونگی معاشرت با دیگران است محاسن اخلاقی و دسته‌ای دیگر که از بزرگواری و طبع بالای انسان حکایت دارد و نیازمند مبارزه با نفس و از خودگذشتگی است در زمره مکارم اخلاق قرار می‌گیرد. | درباره تفاوت محاسن و مکارم اخلاق گفته‌اند: آن دسته از دستورات اخلاقی که مربوط به روابط اجتماعی و چگونگی معاشرت با دیگران است محاسن اخلاقی و دسته‌ای دیگر که از بزرگواری و طبع بالای انسان حکایت دارد و نیازمند مبارزه با نفس و از خودگذشتگی است در زمره مکارم اخلاق قرار می‌گیرد. | ||
نسخهٔ ۱۵ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۳۹
إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق (من از آن جهت برانگیخته شدم که شرافت‌های اخلاقی را کامل کنم) روایتی است معروف به حدیث مکارم الاخلاق که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است. در این حدیث، تکمیل و تعلیم مکارم اخلاقی به عنوان یکی از اهداف اصلی بعثت پیامبر(ص) معرفی می‌شود. با توجه به اینکه برای بعثت پیامبر علت‌هایی دیگر نیز بیان کرده‌اند، برخی، مکارم اخلاقی را پایه و اساس سایر علت‌ها برشمرده و برخی نیز از معنای ظاهری دست کشیده و حدیث را چنین معنا نموده‌اند که از میان پیامبران فقط من برای تمام کردن مکارم اخلاق برگزیده شدم.
سند این روایت در منابع شیعه به الرسالة العَلَوّیه و تفسیر مَجمع البیان در قرن پنج و شش قمری برمی‌گردد. در بین منابع اهل سنت نیز، بیهقی (درگذشت: ۴۵۸ق) این حدیث را در کتاب سنن کبری از ابوهریره، از رسول خدا(ص) نقل می‌کند. البته روایاتی مشابهِ این حدیث در منابعی دیگر آمده است. برخی پژوهش‌گران با توجه به کثرت نقل مضمون این حدیث، آن را متواتر معنوی دانسته‌اند.
مکارم اخلاق را به اخلاق بزرگوارانه معنی نموده‌اند و در منابع حدیثی خصلت‌هایی همچون صبر، شکر، غیرت، قناعت، شجاعت، صله رحم، حیا و اخلاق نیکو از مصادیق آن شمرده شده است.
درباره تفاوت محاسن و مکارم اخلاق گفته‌اند: آن دسته از دستورات اخلاقی که مربوط به روابط اجتماعی و چگونگی معاشرت با دیگران است محاسن اخلاقی و دسته‌ای دیگر که از بزرگواری و طبع بالای انسان حکایت دارد و نیازمند مبارزه با نفس و از خودگذشتگی است در زمره مکارم اخلاق قرار می‌گیرد.
جایگاه و مفهوم‌شناسی
«إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق» (من از آن جهت برانگیخته شدم که شرافت‌های اخلاقی را کامل کنم [و آنها را تعلیم دهم]).[۱] روایتی است معروف به حدیث مکارم الاخلاق[۲] یا حدیث تتمیم[۳] که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است.[۴] با استناد به این حدیث یکی از اهداف اصلی بعثت پیامبر(ص) را تکمیل و تعلیم مکارم اخلاقی دانسته[۵] و آن را بیان‌گر اهمیت مسائل اخلاقی در دین اسلام قلمداد نموده‌اند.[۶]
برای بعثت پیامبر علت‌هایی دیگر همچون سیاست و رهبری جامعه و اتمام حجت با مردم نیز بیان شده است.[۷] حتی برخی با تضعیف سند حدیث مکارم الاخلاق، هدف اصلی پیامبران را مبارزه با طاغوت شمرده‌اند؛[۸] ازاین‌رو برخی پژوهش‌گران معتقدند مراد از این حدیث، رسیدن به مکارم اخلاقی به عنوان تنها هدف بعثت نیست.[۹] آنها در تبیین مفهوم این روایت احتمالاتی را بیان نموده‌اند، از جمله:
- منظور انحصار پیامبر بر تکمیل مکارم اخلاقی باشد؛ یعنی از میان پیامبران فقط من برای تمام کردن مکارم اخلاق مبعوث شدم.[۱۰]
- منظور انحصار مکارم از بین فضائل اخلاقی است؛ یعنی من برای تمام کردن مکارم اخلاق [که والاترین ویژگی‌های اخلاقی است] مبعوث شدم.[۱۱]
- علت و هدف اصلی بعثت، همان تکمیل مکارم اخلاقی است و این علت پایه و اساس سایر علت‌ها و جنبه‌های دینی است.[۱۲]
سند روایت
در بین منابع شیعه، الرسالة العَلَوّیه[۱۳] نوشته محمد بن علی کراجکی (درگذشت: ۴۴۹ق) و تفسیر مَجمع البیان[۱۴] نوشته شیخ طبرسی (درگذشت: ۵۴۸ق) قدیمی‌ترین منابعی شمرده شده که حدیث مکارم الاخلاق را نقل نموده‌اند.[۱۵]
همچنین فرزند شیخ طبرسی حسن بن فضل طبرسی در مقدمهٔ کتاب مکارم الاخلاق این روایت را بدون ذکر سلسله راویان بیان کرده است.[۱۶]
البته این حدیث با عبارات و نقل‌هایی متفاوت، در منابعی دیگر آمده است؛ فقه الرضا آن را با عبارت «بعثت بمکارم الاخلاق»[۱۷] و شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) در کتاب اَمالی، با اندکی تفاوت، آن را با عبارت «بعثت بمکارم الاخلاق و محاسنها» از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده‌اند.[۱۸]
در بین منابع اهل سنت، بیهقی (درگذشت: ۴۵۸ق) این روایت را با ذکر سلسله سند در کتاب سنن کبری از ابوهریره، از رسول خدا(ص) نقل کرده است.[۱۹]
همچنین مالک بن اَنس (۹۳-۱۷۹ق)،[۲۰] احمد بن حنبل (۱۶۴-۲۴۱ق)[۲۱] و محمد بن اسماعیل بخاری (۱۹۴-۲۵۶ق)،[۲۲] این حدیث را با الفاظی مشابه در کتاب‌های خود آورده‌اند. برخی پژوهش‌گران با توجه به کثرت نقل مضمون این حدیث با الفاظ و اسنادی مختلف در منابع شیعه و سنی، آن را متواتر معنوی و یا لااقل دارای استفاضه معنوی شمرده و نزد علما، مورد قبول دانسته‌اند.[۲۳]
مصادیق مکارم اخلاق
مکارم، جمع مَکرمه به معنی بزرگی و بزرگواری[۲۴] و مکارم اخلاق را به اخلاق بزرگوارانه معنی نموده‌اند.[۲۵] در منابع حدیثی روایات متعددی از معصومان(ع) درباره مکارم اخلاق نقل شده[۲۶] و در بعضی از آنها خصلت‌هایی به عنوان مصادیق مکارم اخلاقی بیان شده است؛ کلینی در کتاب کافی حدیثی از امام صادق(ع) آورده که حضرت، مکارم اخلاق را زینت پیامبران معرفی نموده و بر داشتن آنها ترغیب می‌کند. سپس امام ده ویژگی را از مصادیق مکارم اخلاقی می‌شمرد؛ آنها عبارت‌اند از: یقین، قناعت، صبر، شکر، خویشتن‌داری، خلق نیکو، سخاوت، غیرت، شجاعت و مروّت.[۲۷] حدیثی دیگر در همین کتاب، خصلت‌هایی دیگر را به عنوان مکارم اخلاق بیان می‌کند: نومیدی (از آنچه نزد مردم است)، راست‌گویی، ادای امانت، صله رحم، پذیرائی از مهمان، غذا دادن به سائل، جبران نیکی‌ها، مراعات حق همسایه، مراعات حق رفیق و اصل همه مکارم حیا و شرم است.[۲۸]
تفاوت مکارم و محاسن اخلاقی
در برخی نقل‌های حدیث مکارم الاخلاق -از جمل نقل شیخ طوسی- در کنار مکارم به محاسن اخلاقی نیز اشاره شده است.[۲۹] درباره تفاوت محاسن و مکارم اخلاق گفته‌اند: آن دسته از دستورات اخلاقی [همچون خوشرویی] که مربوط به روابط اجتماعی و چگونگی معاشرت با دیگران است و موجب جلب منافع مادی و بهبود زندگی دنیوی می‌شود، محاسن اخلاقی شمرده شده و اخلاقیّاتی [همچون فرو بردن خشم] که از بزرگواری و طبع بالای انسان حکایت دارد در زمره مکارم اخلاق قرار می‌گیرد.[۳۰] به گفته سید هاشم حسینی بوشهری مدیر حوزه‌های علمیه، هر صفت ممدوحی که شارع می‌پسندد را می‌توان محاسن اخلاق (اخلاق نیکو) نامید، ولی کارهایی که بوی مبارزه با نفس و از خودگذشتگی و ایثار در آنها وجود دارد و به نوعی بیان‌گر ویژگی کرامت و بزرگواری انسان است از جمله مکارم اخلاق است.[۳۱]
پانویس
- ↑ حکیمی، محمدرضا و دیگران، الحیاة، ترجمه احمد آرام، ۱۳۸۰ش، ج۶، ص۶۷۵.
- ↑ عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی دلالی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۳۸.
- ↑ هادی، «مکارم الاخلاق؛ پژوهشی پیرامون روایت تتمیم مکارم اخلاق»، ص۳۱۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۳۷۹.
- ↑ علی‌نژاد، «تفاوت مکارم اخلاق با محاسن اخلاق»، ص۶.
- ↑ هادی، «مکارم الاخلاق؛ پژوهشی پیرامون روایت تتمیم مکارم اخلاق»، ص۳۲۲؛ عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی دلالی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۴۱.
- ↑ «سخنرانی در اجتماع بزرگ مصلای تهران برای بزرگداشت شخصیت رسول خدا(ص)»، وبگاه علیرضا پناهیان.
- ↑ عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی دلالی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۴۱.
- ↑ عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی دلالی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۴۱.
- ↑ هادی، «مکارم الاخلاق؛ پژوهشی پیرامون روایت تتمیم مکارم اخلاق»، ص۳۳۳.
- ↑ عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی دلالی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۴۳.
- ↑ کراجکی، الرسالة العلویّة، ۱۴۲۷ق، ص۱۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۰۰.
- ↑ عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی سندی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۰۵.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۸.
- ↑ منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۳۵۳.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۹۶.
- ↑ بیهقی، السنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۱۰، ص۳۲۳.
- ↑ مالک بن انس، الموطأ، ۲۰۰۴م، ج۵، ص۱۳۳۰.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، ۲۰۰۱م، ج۱۴، ص۵۱۲-۵۱۳.
- ↑ البخاری، الأدب المفرد، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۴.
- ↑ عارفی‌نیا و محمدی، «بررسی سندی حدیث مکارم الاخلاق»، ص۱۲۰.
- ↑ بستانی، فرهنگ ابجدی، ۱۳۷۵ش، ص۸۵۵.
- ↑ هادی، «مکارم الاخلاق؛ پژوهشی پیرامون روایت تتمیم مکارم اخلاق»، ص۳۲۷.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۶۷-۳۷۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۵.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۹۶.
- ↑ علی‌نژاد، «تفاوت مکارم اخلاق با محاسن اخلاق»، ص۸.
- ↑ «تفاوت بین محاسن اخلاق و مکارم اخلاق»، خبرگزاری رسمی حوزه.
منابع
- أحمد بن حنبل، أبو عبدالله، مسند الامام أحمد بن حنبل، محقق: شعیب الأرنؤوط، عادل مرشد، و دیگران، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۲۰۰۱م.
- البخاری، محمد بن إسماعیل، الأدب المفرد، محقق: عبدالباقی، محمد فؤاد، بیروت، دار البشائر الإسلامیة، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
- بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی عربی - فارسی، مترجم، مهیار، رضا، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- بیهقی، ابوبکر احمد بن الحسین، السنن الکبری، المحقق: محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة الثالثة، ۱۴۲۴ق.
- «تفاوت بین محاسن اخلاق و مکارم اخلاق»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ نشر: ۲۳ تیر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۰ مرداد ۱۴۰۲ش.
- حکیمی، محمدرضا و دیگران، الحیاة، ترجمه: احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- «سخنرانی در اجتماع بزرگ مصلای تهران برای بزرگداشت شخصیت رسول خدا(ص)»، وبگاه علیرضا پناهیان، تاریخ نشر: ۲۶ آذر ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۰ مرداد ۱۴۰۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- عارفی‌نیا، حسین، و محمدی، مسلم، «بررسی دلالی حدیث مکارم الاخلاق با تمرکز بر ساختار و ادبیات آن»، در فصل‌نامهٔ پژوهش‌نامهٔ اخلاق، دورهٔ ۱۴، شمارهٔ ۵۳، پاییز ۱۴۰۰ش.
- عارفی‌نیا، حسین، و محمدی، مسلم، «بررسی سندی حدیث مکارم الاخلاق»، در نشریه حدیث و اندیشه، شماره ۳۰، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش.
- علی‌نژاد، محمد جواد، «تفاوت مکارم اخلاق با محاسن اخلاق»، در نشریه موسسه تبلیغ حوزه علمیه قم، ۱۳۹۷ش.
- کراجکی، محمد بن علی، الرسالة العلویّة، مصحح: کریمی، عبد العزیز، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مالک بن انس، الموطأ، المحقق: محمد مصطفی الأعظمی، امارات، مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان، ۲۰۰۴م.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- منسوب به امام رضا، علی بن موسی علیهما السلام، فقه الرضا(ع)، محقق/ مصحح: مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام، مشهد، مؤسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۶ق.
- هادی، اصغر، «مکارم الاخلاق؛ پژوهشی پیرامون روایت تتمیم مکارم اخلاق»، در فصلنامه اخلاق، شماره ۵-۶، دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، پاییز و زمستان ۱۳۸۵ش.