نص بر امام

افزودن پیوند
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از نصّ بر امامت)
این مقاله دربارهٔ مفهوم «نص امامت» است. برای آشنایی با «راه تشخیص امام به وسیله نصّ» امامت تنصیصی را ببینید.
خوشنویسی به خط مُعلّی در بردارنده روایت نبوی(ص) مبنی بر جانشینی و خلافت حضرت علی(ع)
خوشنویسی به خط مُعلّی در بردارنده روایت نبوی(ص) مبنی بر جانشینی و خلافت حضرت علی(ع)

نَصّ بر امام به ادله موجود در قرآن و سنت اطلاق می‌شود که اشاره به امامت شخص یا گروهی داشته باشد. نص بر امام می‌تواند به صورت سخن خدا، پیامبر یا امام باشد یا عملی باشد که نشان دهنده امام بودن خود فرد یا شخص دیگر است. اگر نص به صورت واضح و روشن بر امامت فرد دلالت کند نص جلی و اگر نیاز به استدلال و تحلیل داشته باشد نصّ خفی خوانده می‌شود. به باور متکلمان امامیه، تعیین امام باید به‌طور واضح باشد. روایاتی نظیر حدیث دوازده خلیفه و حدیث لوح، به‌طور صریح به تعیین امامان پرداخته‌اند. از مهمترین آثار نوشته شده در مورد نصوص امامت امامان شیعه می‌توان به کتاب‌های عبقات الانوار و الغدیر اشاره نمود.

در مورد ابوبکر، عباس بن عبدالمطّلب، اسماعیل فرزند امام صادق(ع) و عبدالله افطح نیز ادّعای وجود نصّ بر امامت شده است که علمای امامیه با بررسی روایات مورد استناد آن‌ها، این ادّعا را نپذیرفتند. به گفته عضدالدین ایجی، برخی از اهل سنت بر این باورند که برای امامت بعد از رسول خدا(ص) هیچ گونه نصّی وجود ندارد و تعیین امام با اختیار امت و یا با قهر و غلبه صورت می‌گیرد.

مفهوم‌شناسی و جایگاه

شیخ مفید (درگذشت: ۴۱۳ق)‌ معنای نصّ در نزد متکلّمین را ادلّه موجود در قرآن کریم و سنّت پیامبر(ص) که دلالت بر امامت امام دارند، می‌داند.[۱] به عقیده وی مسئله وجود نص برای امامت بعد از پیامبر اکرم(ص) از قدیمی‌ترین مباحث اختلافی میان علمای شیعه و سنی بوده است. در همین راستا علمای امامیه سعی کرده‌اند تا نصوص مربوط به امامت حضرت علی(ع) را جمع‌آوری کنند و حقانیت آن را به اثبات برسانند.

فاضل مقداد (درگذشت: ۸۲۶ق)‌ در توضیح نص بیان می‌کند که نص می‌تواند از جانب خداوند باشد. در این صورت یا سخنی از جانب خداست که دلاللت بر امامت فرد می‌کند. یا این که فرد مدعی امامت کار خارق العاده‌ای به اذن خدا انجام می‌دهد که نشان دهنده امامت اوست.[۲] به عقیده ابن میثم بحرانی (درگذشت: ۶۷۹ یا ۶۹۹ق) کار خارق‌العاده‌ای که از امام صادر می‌شود و نشان دهنده امامت اوست کرامت نام دارد و با معجزه که برای اثبات ادعای نبوت است متفاوت است. همچنین نص می‌تواند از جانب امام یا پیامبر پیشین باشد. در این صورت نیز یا با لفظ اشاره به امامت فرد می‌شود یا با عملی امامت فرد دیگر را نشان می‌دهد.[۳]

بیان ویژگی‌های امامان در قرآن

محسن اراکی (زاده: ۱۳۳۴ش) از فقها و مفسران شیعه بر این باور است که نصوصی در قرآن اشاره به امامت دارند.[۴] وی این نصوص را در سه دسته قرار می‌دهد:[۵] دسته نخست نصوص عامی که به وجود امامان الهی در طول تاریخ دلالت می‌کنند؛[۶] دسته دوم به وجود امامان از آل ابراهیم(ع) اشاره دارد؛[۷] دسته سوم نیز دربارۀ تعیین امامانی از اهل بیت رسول خدا(ص) است.[۸] اراکی آیه ولایت،[۹] آیه تطهیر،[۱۰] آیه مودت،[۱۱] آیه تبلیغ[۱۲] و آیات شهادت[۱۳]

سید مرتضی عسکری (درگذشت: ۱۳۸۶ش) مورخ و متکلم امامی و محسن اراکی در بیان چرایی ذکر نشدن صریح نام امامان، حفظ شدن قرآن از تحریف و دفع انگیزه‌های دشمنان امامان را علت این مسئله دانسته‌اند. به عقیده آن‌ها قرآن با بیان ویژگی‌های امامان، راه را برای افرادی که به دنبال حق هستند نشان داده است.[۱۴]

کلینی در کافی روایتی از امام صادق(ع) نقل کرده است که امام به سوال فردی که در مورد علت نیامدن نام ائمه به صورت صریح در قرآن پرسیده بود، پاسخ می‌دهند. حضرت علّت این مسئله را بیان کلیات در قرآن و توضیح و تعیین مصداق آن‌ها توسط پیامبر(ص) می‌دانند. برای نمونه اصل نماز در قرآن تشریع شده اما جزئیات آن توسط پیامبر(ص)‌ روشن شده است. اصل ولایت و امامت و ویژگی‌های امام نیز در قرآن بیان شده اما مصداق آن توسط پیامبر(ص) مشخص شده است.[۱۵]

نص جلی و خفی

نصوص مربوط به امامت را به جلی و خفی تقسیم کرده‌اند. نصّ اگر به صورتی باشد که از ظاهر کلام به صورت صریح و روشن و بی‌نیاز از تحلیل و استدلال درک گردد، به آن نصّ جلی (آشکار) گفته می‌شود.[۱۶] مانند حدیث غدیر[۱۷] و این روایت پیامبر(ص): «سَلِّموا علی علی بإمْرة المؤمنین»[۱۸] (به علی(ع) به عنوان امیر مؤمنان سلام بدهید).[۱۹]

در مقابل اگر نصّ بر امامت به صورتی باشد که به صراحت در آن به امامت فرد اشاره نشود بلکه فحوا و محتوای کلام دلالت بر این مسئله بکند، به عنوان نصّ خفی (پنهان) شناخته می‌شود.[۲۰] مانند حدیث منزلت.[۲۱] بر اساس باور امامیه، نصّ بر امامت باید جلی باشد و بیان صفات و ویژگی‌های امام کفایت نمی‌کند زیرا تشخیص ویژگی‌های پنهانی همچون عصمت در امام برای عموم مردم ممکن نیست.[۲۲]

سید مرتضی (درگذشت: ۴۳۶ق)‌ معنای دیگری نیز برای نصّ جلی و خفی بیان می‌کند.[۲۳] بر اساس این معنا،‌ اگر روایتی تنها در منابع شیعه امامیه نقل شده باشد نصّ جلی است. و اگر روایتی علاوه بر متون شیعه در متون علمای مخالف امامت اهل بیت(ع) نیز نقل شده باشد و بقیه امّت با وجود اختلاف در تفسیر و تاویل، آن را قبول کرده باشند، به عنوان نصّ خفی شناخته می‌شود.[۲۴]

نصّ بر امامِ بعد از پیامبر اسلام(ص)

اگرچه صحّت انتخاب امام به وسیله نصّ مورد قبول همه مسلمانان است، اکثر اهل سنّت بر این باورند که هیچ نصّی برای امامت از جانب پیامبر(ص) وجود ندارد.[۲۵] ابوالحسن اشعری برای ردّ وجود نصّ به دست دادن عمر بن خطّاب با ابوبکر که نشان از بیعت و نصب در مقام خلافت است استناد می‌کند.[۲۶] به نظر او اگر ابوبکر با نصّ به امامت نصب شده بود این کار عمر جایز نبود.[۲۷]

قاضی عبدالجبار معتزلی نیز با تبیین همه احتمالات، وجود نصّ در مورد امامتِ بعد از پیامبر(ص) را منتفی می‌داند.[۲۸] ردّ وجود نصّ بر امام در آثار دیگر علمای اهل سنّت نیز وجود دارد.[۲۹] سید مرتضی در نقد این دیدگاه ضمن رد استدلال‌های قاضی عبدالجبار، مواردی از نصوص را ذکر می‌کند که به صورت صریح و تلویحی اشاره به امامت حضرت علی(ع) دارند.[۳۰]

یحیی بن حمزه علوی مشهور به المؤید بالله (درگذشت: ۷۴۹ق) از امامان زیدیه، اعتقاد به وجود نصّ جلی برای امامت حضرت علی(ع) را از اعتقادات خاصّ امامیه می‌داند.[۳۱] از نگاه وی تنها نصّ خفی برای امامت او وجود دارد.[۳۲]

حضرت محمد صلی الله علیه و آله در حدیث یوم الانذار خطاب به عشیره و اقوام خودشان:

چه کسی مرا در امر اسلام یاری می‌دهد تا برادر من و وصی و جانشینم در میان شما باشد؟ پس اعلان حمایت حضرت علی(ع) به ایشان اشاره کرده و فرمود: «این (علی) برادر من و وصی و خلیفه من در میان شماست به او گوش دهید و از او اطاعت کنید»

طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۲۰–۳۲۱.

نصوص امامت امامان شیعه(ع)

آیاتی از قرآن کریم[۳۳] و روایاتی از پیامبر(ص) اشاره به امامان و خلفاء بعد از ایشان دارد. در منابع اهل سنت این روایات صرفاً به تعداد امامان اشاره می‌کند و نامی از آنان نمی‌برد که با عنوان روایات «اثنی عشر خلیفة» (خلفای دوازده‌گانه) مطرح شده است.[۳۴]

در منابع شیعی علاوه بر تعداد، به نام جانشینان پیامبر(ص) نیز اشاره شده است. در برخی از این نقل‌ها به نام امام اوّل اشاره شده است.[۳۵] و در برخی نقل‌ها همچون حدیث لوح نام همه امامان بیان شده است.[۳۶]

به اعتقاد امامیه، امامت با نصّ تعیین می‌شود و هر امامی پیش از وفاتش امام بعد از خود را معرفی می‌کند.[۳۷] از این رو امام علی(ع) به نصّ پیامبر(ص)،[۳۸]

امام حسن(ع) به نصّ پیامبر(ص) و حضرت علی(ع)،[۳۹] امام حسین(ع) به نصّ پیامبر(ص)، حضرت علی(ع) و امام حسن(ع)،[۴۰] امام سجاد(ع) به نصّ امام حسین(ع)،[۴۱] امام باقر(ع) به نصّ پدرش امام سجاد(ع)،[۴۲] امام صادق(ع) به نصّ امام باقر(ع)،[۴۳] امام کاظم(ع) به نصّ امام صادق(ع)،[۴۴] امام رضا(ع) به نصّ امام کاظم(ع)،[۴۵] امام جواد(ع) به نصّ امام رضا(ع)،[۴۶] امام هادی(ع) به نصّ امام جواد(ع)،[۴۷] امام عسکری(ع) به نصّ امام هادی(ع)[۴۸] و امام مهدی(عج) به نصّ امام عسکری(ع)[۴۹] به امامت رسیده‌اند.[۵۰]

تالیفات مرتبط با نصوص امامت امامان(ع)

علمای امامیه در اثبات وجود نصّ در امامت حضرت علی(ع) و سایر امامان(ع) آثاری را به رشته تحریر درآورده‌اند که به مواردی از آن‌ها اشاره می‌شود:

کتاب إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات از آثار شیخ حر عاملی (درگذشت: ۱۱۰۴ق) در موضوع نصوص امامت امامان شیعه

افزون بر این آثار، در منابع روایی شیعه همچون کافی و بحارالانوار در مباحث حجت و امامت، باب‌هایی با تعابیری مانند: «بَابُ الْإِشَارَةِ وَ النَّصِّ عَلَی…» به نصوص وارده شده دربارهٔ امامتِ امامان شیعه اختصاص داده شده است.[۷۰]

نصوص امامت افراد دیگر

غیر از امامیه، فرقه‌هایی از اسلام به وجود نصّ در مورد امامت افرادی معتقدند:

ابوبکر

بکریه بر این باورند پیامبر(ص) ابوبکر را به صورت مستقیم و به صراحت به امامت منصوب کرد. گروهی از حنابله و اهل حدیث، و بخشی از خوارج را از این دسته می‌دانند.[۷۱] ابن‌حزم و ابن‌حجر هیتمی از جمله کسانی هستند معتقدند که پیامبر(ص) با نصّ جلی ابوبکر را به امامت منصوب کرده است.[۷۲] عدّه‌ای نیز بر این عقیده‌اند که پیامبر(ص) به امامت وی با تعیین او به عنوان امام جماعت اشاره کرده است نه این که به صراحت بیان کرده باشد.[۷۳] بیهقی از این دسته است و از نظر او عدم تصریح پیامبر(ص) به امامت ابوبکر به این دلیل بوده که علم به انتخاب وی از جانب امّت داشته است.[۷۴]

اکثریت اهل سنت این نظریه را نمی‌پذیرند و بر این باورند که هیچی نصّی از پیامبر برای امامت بعد از خودش وجود ندارد.[۷۵] سید مرتضی به صورت مفصل به بررسی ادلّه مدّعیان نصّ بر امامت ابوبکر پرداخته و با ذکر استدلال‌هایی همچون ضعف و بدعت‌گذار بودن راویان، نصّ و صریح نبودن این روایات در امامت وی و شواهد بیرونی دیگر این ادّعا را مردود دانسته است.[۷۶]

عباس بن عبدالمطّلب

راوندیه (عباسیه) را بر این عقیده می‌دانند که پیامبر(ص) به صورت تلویحی عمویش عباس را به امامت تعیین کرده است.[۷۷] گفته شده این دیدگاه به مدت کوتاهی در اوایل دوره حکومت عباسیان شکل گرفت و جاحظ که از متکلمان معتزلی است، با نوشتن کتابی به نام «العباسیة» آن‌ها را یاری نمود.[۷۸]

اسماعیل فرزند امام صادق(ع)

به اعتقاد مذهب اسماعیلی، اسماعیل فرزند امام صادق(ع) امام بعد از ایشان است.[۷۹] با وجود این که اسماعیلیان نصّ را تنها راه اثبات امامت می‌دانند،[۸۰] گفته شده در آثار اسماعیلیه نصّی در مورد امامت اسماعیل روایت نشده است.[۸۱] تنها روایاتی که در این مورد نقل شده است، احادیث غیر مشهوری هستند که جعفر بن منصور الیمن[۸۲] بدون ذکر سلسلهٔ راویان نقل کرده است.[۸۳]

متکلمین امامیه ضمن نقل روایاتی از امام صادق(ع) در انکار امامت اسماعیل، وجود هرگونه نصّ بر امامت اسماعیل را رد کرده و مرگ او در زمان حیات امام صادق(ع) را نشانه عدم امامت وی می‌دانند.[۸۴]

عبدالله افطح

عبدالله افطح فرزند دیگر امام صادق(ع) بود که بعد از شهادت حضرت ادّعای امامت کرد و عده‌ای از شیعیان (فطحیه) به امامت او معتقد شدند.[۸۵] گفته شده است یکی از عوامل ترغیب او به ادّعای امامت، وصیت امام صادق(ع)[۸۶] بود که پنج نفر از جمله وی را به عنوان وصی خود تعیین کرده بود.[۸۷]

علامه مجلسی ضمن اشاره به ضعف سندی این روایت، با تحلیل پنج فرد مشخص شده، تعیین منصور دوانیقی و محمد بن سلیمان (والی مدینه) از جهت تقیه می‌داند.[۸۸] حمیده همسر حضرت نیز به دلیل زن بودن امکان تصدّی امامت نداشته است.[۸۹] در میان دو فرزند مطرح شده در این روایت نیز اگر فرزند بزرگتر صلاحیت امامت داشت نیازی به ذکر فرزند کوچکتر نبود.[۹۰] در نتیجه این روایت صرفاً نصّ در مورد امامت موسی بن جعفر(ع) است.[۹۱]

پانویس

  1. ↑ شیخ مفید، مسألتان فی النص علی علی(ع)، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳.
  2. ↑ فاضل مقداد، الأنوار الجلالیة، ۱۳۷۸ش، ص۱۶۰.
  3. ↑ فاضل مقداد، الأنوار الجلالیة ، ۱۳۷۸ش، ص۱۶۰.
  4. ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۳ش،‌ ج۱،‌ ص۲۶۸-۲۷۶؛ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۵۹.
  5. ↑ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۹۱.
  6. ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۳ش،‌ ج۱،‌ ص۲۶۸-۲۷۶؛ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۹۱.
  7. ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۳ش،‌ ج۱،‌ ص۲۷۶؛ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۹۲.
  8. ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۳ش،‌ ج۶،‌ ص۸؛ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۹۲.
  9. ↑ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۱۱۴.
  10. ↑ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۱۱۶.
  11. ↑ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۱۲۰.
  12. ↑ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۱۲۶.
  13. ↑ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۱۲۹.
  14. ↑ عسکری، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة؛ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۱۱۱.
  15. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ۲۸۶-۲۸۸.
  16. ↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۷؛ فاضل مقداد، الأنوار الجلالیة، ۱۳۷۸ش، ص۱۶۰؛ جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیة، ۱۴۱۵ق، ص۳۶۶–۳۶۷.
  17. ↑ کنتوری، عبقات الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸؛ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۵.
  18. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۲.
  19. ↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۷؛ جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیة، ۱۴۱۵ق، ص۳۶۶.
  20. ↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۷؛ فاضل مقداد، الأنوار الجلالیة فی شرح الفصول النصیریة، ۱۳۷۸ش، ص۱۶۰؛ جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیة، ۱۴۱۵ق، ص۳۶۷.
  21. ↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۷؛ جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیة، ۱۴۱۵ق، ص۳۶۷.
  22. ↑ شیخ طوسی، الإقتصاد، ۱۴۰۶ق، ص۳۱۴–۳۱۵؛ امیرخانی، «نصّ»، ص۳۳۸.
  23. ↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۷–۶۸.
  24. ↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۷–۶۸.
  25. ↑ ملک‌مکان، «امامت در نگاه اهل سنّت»، ص۲۳۴.
  26. ↑ ابوالحسن اشعری، اللمع، المکتبة الأزهریة للتراث، ص۱۳۳–۱۳۴.
  27. ↑ ابوالحسن اشعری، اللمع، المکتبة الأزهریة للتراث، ص۱۳۳–۱۳۴.
  28. ↑ قاضی عبدالجبار، المغنی، تحقیق قاسم محمود محمد، ج۲۰، ق۱، ص۱۱۲–۱۲۹.
  29. ↑ برای نمونه نگاه کنید: تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۱۲ق، ص۲۵۸–۲۶۳؛ جوینی، لمع الأدلّة، ۱۴۰۷ق، ص۱۲۸؛ بَزودی، أصول الدین، ۱۴۲۴ق، ص۱۸۵؛ شهرستانی، نهایة الإقدام، ۱۴۲۵ق، ص۳۹۵؛ غزالی، الإقتصاد، ۱۴۰۹ق، ص۱۴۹؛ ابن‌أبی الحدید، شرح نهج الیلاغة، مکتبة المرعشی النجفی، ج۱، ص۷.
  30. ↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۹–۱۸۴.
  31. ↑ المؤید بالله، عقد اللآلی، ۱۴۲۲ق، ص۷۳.
  32. ↑ المؤید بالله، عقد اللآلی، ۱۴۲۲ق، ص۷۳.
  33. ↑ عراقی، نظریة النص علی الإمامة، ۱۴۲۸ق، ص۱۱۴ و ۱۱۶ و ۱۲۰ و ۱۲۶ و ۱۲۹.
  34. ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۹، ص۸۱، ح۷۲۲۲؛ قشیری نیشابوری، صحیح مسلم،‌ دار إحیاء التراث، ج۳، ص۱۴۵۲، ح۱۸۲۱؛ أبو داوود سجستانی، سنن، داراحیاء السنه، ج۴، ص۱۰۶؛ ترمذی، سنن، ۱۳۵۷ق، ج۴، ص۵۰۱؛ ابن‌حنبل، احمد، مسند، ۱۳۱۳ق، ج۱، ص۳۹۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۷۱۵.
  35. ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۸۰.
  36. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۲۷؛ نعمانی، ۱۳۹۷ق، الغیبه، ص۶۲؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۰۸؛ شیخ صدوق، عیون أخبارالرضا علیه‌السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۴۱؛ شعیری، جامع الاخبار، ۱۳۶۳ش، ص۱۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶، ص۱۹۵؛ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۰؛ شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۱۴۳؛ طبرسی، الإحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۸۵؛ دیلمی، إرشاد القلوب، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۳۷؛ استرآبادی، تأویل الآیات، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۰۵؛ ابوالصلاح حلبی، تقریب المعارف، ۱۴۱۷ق، ص۴۲۱؛ شاذان قمی، الفضائل لإبن شاذان، ۱۳۶۳، ج۱، ص۱۱۳؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۲۵۶؛ اربلی، کشف الغمة، الرضی، ج۲، ص۱۰۰۲؛ شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۴؛ نباطی عاملی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۳۱؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴۶.
  37. ↑ سدآبادی، المقنع فی الإمامة، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۵.
  38. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۲–۲۹۷، سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۹–۱۸۴؛ طبری، کتاب تهذیب الآثار مسند علی، مطبعة المدنی، ص۶۲؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۲۱؛ سیوطی، جامع الأحادیث، طبع حسن عباس زکی، ج۳۱، ص۱۵۴؛ أبوالفداء، المختصر، المطبعة الحسینیة، ج۱، ص۱۱۷؛ إبن أثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۶۱؛ متقی هندی، کنز العمّال، ۱۴۰۱ق، ص۱۳۳.
  39. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۷–۳۰۰
  40. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۰–۳۰۳.
  41. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۳–۳۰۴.
  42. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۵–۳۰۶.
  43. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۶–۳۰۷.
  44. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۷–۳۱۱.
  45. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۱–۳۱۹.
  46. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۰–۳۲۳.
  47. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۳–۳۲۵.
  48. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۵–۳۲۸.
  49. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۸–۳۲۹.
  50. ↑ سدآبادی، المقنع فی الإمامة، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۵.
  51. ↑ ابن‌بابویه، الإمامة و التبصرة من الحیرة، ۱۳۶۳ش.
  52. ↑ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۱۷ق.
  53. ↑ خزاز قمی، کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، ۱۴۰۱ق.
  54. ↑ جوهری، مقتضب الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، مکتبة الطباطبائی.
  55. ↑ ابن عبدالوهاب، عیون المعجزات، مکتبة الداوری.
  56. ↑ کراجکی، الاستنصار فی النص علی الائمة الاطهار، ۱۴۰۵ق.
  57. ↑ کراجکی، دلیل النص بخبر الغدیر، ۱۴۱۹ق.
  58. ↑ قمی، الأربعین، ۱۴۱۸ق.
  59. ↑ شیخ حر عاملی، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ۱۴۲۵ق.
  60. ↑ بحرانی، بهجة النظر فی إثبات الوصایة و الإمامة للأئمة الاثنی عشر علیهم السلام، ۱۳۸۵ش،
  61. ↑ بحرانی، الانصاف، ۱۳۷۸ق.
  62. ↑ بحرانی، الأربعون حدیثا، ۱۴۱۷ق.
  63. ↑ موسوی شفتی، اسدالله بن محمدباقر، الإمامة، اصفهان، مکتبة مسجد سید اصفهان، ۱۴۱۱ق.
  64. ↑ کنتوری، عبقات الأنوار، ۱۴۰۴ق.
  65. ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۷.
  66. ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۱.
  67. ↑ بروجردی، النص الجلی، ۱۳۸۳ش.
  68. ↑ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق.
  69. ↑ علامه امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۴۸.
  70. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج ا، ص۲۹۲–۳۲۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۱۰۴ به بعد.
  71. ↑ اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۰۰ق، ص۴۵۵؛ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۷.
  72. ↑ ابن‌حزم، الفصل، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۶–۲۷؛ ابن‌حجر هیتمی، الصواعق، ۱۴۱۴ق، ص۴۳.
  73. ↑ اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۰۰ق، ص۴۵۵.
  74. ↑ بیهقی، الإعتقاد، ۱۴۲۳ق، ص۴۶۴.
  75. ↑ ابوالحسن اشعری، اللمع، المکتبة الأزهریة للتراث، ص۱۳۳–۱۳۴؛ قاضی عبدالجبار، المغنی، تحقیق قاسم محمود محمد، ج۲۰، ق۱، ص۱۱۲–۱۲۹؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۱۲ق، ص۲۵۸–۲۶۳؛ جوینی، لمع الأدلّة، ۱۴۰۷ق، ص۱۲۸؛ بزودی، أصول الدین، ۱۴۲۴ق، ص۱۸۵؛ شهرستانی، نهایة الإقدام، ۱۴۲۵ق، ص۳۹۵؛ غزالی، الإقتصاد، ۱۴۰۹ق، ص۱۴۹؛ ابن‌أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، مکتبة المرعشی النجفی، ج۱، ص۷؛ ملک‌مکان، «امامت در نگاه اهل سنّت»، ص۲۳۴.
  76. ↑ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۰۷–۲۰۱.
  77. ↑ حسینی خطیب، مقدمة الشافی فی الامامة (سید مرتضی)، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۷.
  78. ↑ حسینی خطیب، مقدمة الشافی فی الامامة (سید مرتضی)، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۷.
  79. ↑ نصیری، «امامت از دیدگاه اسماعیلیه»، ص۲۰۹.
  80. ↑ ابویعقوب سجستانی، الإفتخار، ۲۰۰۰م، ص۱۶۸–۱۶۹؛ کرمانی، المصابیح فی إثبات الإمامة، ۱۴۲۹ق، ص۱۱۱؛ نصیری، «امامت از دیدگاه اسماعیلیه»، ص۲۱۹.
  81. ↑ حبیبی مظاهری، «اسماعیل بن جعفر»، ج۱۱، ص۲۶۹.
  82. ↑ جعفر بن منصور الیمن، سرائر و اسرار النطقاء، ۱۴۰۴ق، ص۲۵۶.
  83. ↑ حبیبی مظاهری، «اسماعیل بن جعفر»، ج۱۱، ص۲۶۹.
  84. ↑ سیدمرتضی، الفصول المختاره، مطبعهٔ حیدریه، ص۱۰۱–۱۰۲؛ طبرسی، إعلام الوری، دارالکتب الاسلامیة، ص۲۹۵؛ صفّار، بصائر الدرجات الکبری، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۳۹۲؛ ابن‌بابویه، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ص۷۰–۷۱؛ کشّی، إختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ۳۵۴–۳۵۶.
  85. ↑ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۹۵–۱۹۶.
  86. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۰.
  87. ↑ کلانتری و جدیدی، «تحلیل و تبیین ادعای امامت عبدالله افطح و دلایل ردّ امامت وی»، ص۱۴۳.
  88. ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۳۳۷–۳۳۸.
  89. ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۳۳۷–۳۳۸.
  90. ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۳۳۷–۳۳۸.
  91. ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۳۳۷–۳۳۸.

منابع

  • أبوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی أخبار البشر، مصر، المطبعة الحسینیة، بی‌تا.
  • ابن‌ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة (ابن‌أبی الحدید)، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی(ره)، بی‌تا.
  • ابن‌بابویه، علی بن حسین، الإمامة و التبصرة من الحیرة، قم، مدرسة الإمام المهدی (علیه‌السلام)، ۱۳۶۳ش.
  • ابن‌بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۵ق
  • ابن‌حجر هیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقة فی الرد علی أهل البدع و الزندقة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۴ق.
  • ابن‌حزم، علی بن أحمد، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ق.
  • ابن‌حنبل، احمد، مسند، قاهره، بی‌نا، ۱۳۱۳ق.
  • ابن عبدالوهاب، حسین، عیون المعجزات، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا.
  • ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، النجاة فی القیامة فی تحقیق أمر الإمامة، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
  • ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم، تقریب المعارف، تصحیح: فارس تبریزیان، بی‌جا، نشر محقق، ۱۴۱۷ق.
  • ابویعقوب سجستانی، إسحاق بن أحمد، الإفتخار، بیروت، دارالغرب الإسلامی، ۲۰۰۰م.
  • ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب(ع)، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق.
  • ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، قواعد المرام فی علم الکلام، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۶ق.
  • اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، نشر الرضی، بی‌تا.
  • استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم، مدرسة الامام المهدی(ع)، ۱۴۰۷ق.
  • اشعری، علی بن اسماعیل، اللمع فی الرد علی أهل الزیغ و البدع، قاهرة، المکتبة الأزهریة للتراث، بی‌تا.
  • اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین، بیروت،‌دار النشر فرانز شتاینر، ۱۴۰۰ق.
  • امیرخانی، علی، «نصّ»، کتاب (مجموعه مقالات) معارف کلامی شیعه؛ کلیات امامت، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۹۳ش.
  • بحرانی، سلیمان بن عبدالله، الأربعون حدیثا فی إثبات إمامة أمیر المومنین علیه‌السلام، قم، مهدی الرجائی، ۱۴۱۷ق.
  • بحرانی، هاشم بن سلیمان، بهجة النظر فی إثبات الوصایة و الإمامة للأئمة الاثنی عشر علیهم السلام، مشهد، آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۸۵ش.
  • بحرانی، هاشم بن سلیمان، الانصاف فی النص علی الائمة الاثنی‌عشر، ترجمه رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ق.
  • بروجردی، محمد حسین، النص الجلی فی إثبات ولایة علی علیه‌السلام، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة. مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۳۸۳ش.
  • بیهقی، أحمد بن حسین، الإعتقاد و الهدایة إلی سبیل الرشاد علی مذهب السلف أهل السنة و الجماعة، بیروت، دارالیمامة، ۱۴۲۳ق.
  • ترمذی، محمد، سنن، به کوشش احمد محمدشاکر و دیگران، قاهره، ۱۳۵۷ق.
  • تفتازانی، مسعود بن عمر، شرح المقاصد، قم، نشر الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
  • جعفر بن منصور الیمن، سرائر و اسرار النطقاء، به‌کوشش مصطفی غالب، بیروت، ۱۴۰۴ق.
  • جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیة، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۴۱۵ق.
  • جوهری، احمد بن محمد، مقتضب الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، قم، مکتبة الطباطبائی، بی‌تا.
  • جوینی، عبد الملک بن عبدالله، لمع الادلة فی قواعد عقائد أهل السنة و الجماعة، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۷ق.
  • حبیبی مظاهری، مسعود، «اسماعیل بن جعفر»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی ج۱۱، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا.
  • حسینی خطیب، عبدالزهراء، الشافی فی الامامة (سید مرتضی)، مقدّمة التحقیق، تهران، موسسة الصادق،۱۴۰۷ق.
  • حسینی میلانی، علی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، قم، مرکز الحقائق الإسلامیة، ۱۴۱۶ق.
  • خزاز قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق.
  • خواجه نصیر طوسی، محمد بن محمد، تجرید الاعتقاد، تهران، مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۰۷ق.
  • دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب، تحقیق: سید هاشم میلانی، تهران،‌دار الأسوة للطباعة و النشر، ۱۴۱۷ق.
  • سجستانی، ابوداود، سنن، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، داراحیاء السنه النبویه.
  • سدآبادی، عبید الله بن عبدالله، المقنع فی الإمامة، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۴ق.
  • سید مرتضی، علی بن الحسین، الشافی فی الامامة، تهران، موسسة الصادق، ۱۴۰۷ق.
  • سیدمرتضی، علی بن حسین، الفصول المختارة من العیون و المحاسن شیخ مفید، نجف، مطبعهٔ حیدریه، بی‌تا.
  • سیوطی، جلال الدین، جامع الأحادیث، بی‌جا، طبع حسن عباس زکی، بی‌تا.
  • شاذان قمی، شاذان بن جبریل، الفضائل لإبن شاذان، قم، نشر رضی، ۱۳۶۳ش.
  • شعیری، تاج الدین، جامع الاخبار، قم، انتشارات رضی، ۱۳۶۳ش.
  • شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۵ق.
  • شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، الاعلمی فی المطبوعات، ۱۴۲۵ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن بابویه، عیون أخبارالرضا علیه‌السلام، انتشارات جهان، ۱۳۷۸ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، الإقتصاد فی ما یتعلق بالإعتقاد، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۶ق.
  • شیخ طوسی، محمّد بن حسن، الغیبه، قم، موسسة المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
  • شیخ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
  • شیخ مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة من العیون و المحاسن، تصحیح: علی میرشریفی، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
  • شیخ مفید، محمد بن محمد، مسألتان فی النص علی علی(ع)، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.
  • صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبری، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ش.
  • طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان،‌ ۱۳۷۳ش.
  • طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، نجف، دارالنعمان، ۱۳۸۶ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، بی‌تا.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، مصر،‌دار المعارف، ۱۳۸۷ق.
  • طبری، محمد بن جریر، کتاب تهذیب الآثار مسند علی، قاهرة، مطبعة المدنی، بی‌تا.
  • عراقی، محسن، نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم، قم، المجمع العالمی لاهل البیت (علیهم السلام)، ۱۴۲۸ق.
  • عسکری، سید مرتضی، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة، تاریخ بازدید ۳۰ آذر ۱۴۰۲ش.
  • عضد الدین ایجی، عبدالرحمن بن احمد، شرح المواقف، قم، نشر الشریف الرضی، بی‌تا.
  • علامه امینی، عبد الحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، ۱۴۱۶ق.
  • علامه امینی، عبدالحسین، تکملة الغدیر: ثمرات الاسفار الی الاقطار، بیروت، به تحقیق مرکز الامیر لاحیاء التراث الاسلامی، مراجعة و تصحیح مرکز الغدیر للدراسات و النشر و التوزیع، ۱۴۲۹ق.
  • فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۰ش.
  • قاضی عبدالجبار، ابن‌احمد، المغنی فی أبواب التوحید و العدل، تحقیق قاسم محمود محمد، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  • قشیری نیسابوری، مسلم بن حجاج، المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلی رسول‌الله صلی الله علیه وسلم، بیروت،‌دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • قمی، محمدطاهر بن محمدحسین، الأربعین فی إمامة الأئمة الطاهرین، قم، مهدی الرجائی، ۱۴۱۸ق.
  • کراجکی، محمدبن علی، الاستنصار فی النص علی الائمة الاطهار، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ق.
  • کراجکی، محمد بن علی، دلیل النص بخبر الغدیر علی امامة أمیر المؤمنین علیه‌السلام، قم، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ۱۴۱۹ق.
  • کشی، محمد بن عمر، إختیار معرفة الرجال، به‌کوشش حسن مصطفوی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، ۱۴۰۹ق
  • کلانتری، سجاد، فیض الله بوشاسب گوشه و ناصر جدیدی، «تحلیل و تبیین ادعای امامت عبدالله افطح و دلایل ردّ امامت وی»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال۳۲، شماره۵۴، پیاپی۱۴۴، تابستان ۱۴۰۱ش.
  • کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی، تهران،‌دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
  • کنتوری، میرحامد حسین، عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، قم، ناشر:غلامرضا مولانا بروجردی، ۱۴۰۴ق.
  • متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت، موسسة الرسالة، ۱۴۰۱ق.
  • مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۴ق.
  • مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسّسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
  • مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی‌طالب، قم، انصاریان، ۱۴۱۷ق.
  • ملک‌مکان، حمید، «امامت در نگاه اهل سنّت»، کتاب (مجموعه مقالات) معارف کلامی شیعه؛ کلیات امامت، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۹۳ش.
  • موسوی شفتی، اسدالله بن محمدباقر، الإمامة، اصفهان، مکتبة مسجد سید اصفهان، ۱۴۱۱ق.
  • موسوی نژاد، سید علی، «امامت از نگاه زیدیه»، کتاب (مجموعه مقالات) معارف کلامی شیعه؛ کلیات امامت، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۹۳ش.
  • نباطی عاملی، علی بن محمد، الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۸۴ق.
  • نصیری، محمد، «امامت از دیدگاه اسماعیلیه»، کتاب (مجموعه مقالات) معارف کلامی شیعه؛ کلیات امامت، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۹۳ش.
  • نعمانی، محمّد بن ابراهیم، الغیبه، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۳۹۷ق.


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=نص_بر_امام&oldid=1319259»