هاجر

اطلاعات کلی
نام	هاجر
خویشاوندان سرشناس	حضرت ابراهیم (ع)، اسماعیل
محل زندگی	مکه

هاجَر همسر ابراهیم(ع) و مادر اسماعیل است. قرآن در آیه ۳۷ سوره ابراهیم به داستان او پرداخته است. او کنیز پادشاه مصر بود که به ساره همسر ابراهیم هدیه داده شد و ساره او را به ابراهیم بخشید و پس از مدتی اسماعیل را به دنیا آورد. پس از تولد اسماعیل، ابراهیم به دستور خدا هاجر و فرزندش را به مکه که در آن روز بیابانی خشک و بدون سکنه بود منتقل کرد. گزارش قرآن و تورات از دلیل این نقل مکان متفاوت است.

خاندان

بنا بر نقلی هاجر دختر پادشاه مصر بوده که پس از شورش گروهی از مردم عین‌الشمس بر پادشاه مصر، او را به بردگی گرفتند و به پادشاه جدید مصر فروختند. پیامبر(ص) از اصحابش خواسته بود تا با مردم مصر به نرمی رفتار کنند چرا که هاجر از آنان بوده است.

هاجر در حجر اسماعیل دفن است. بنا به برخی روایات به احترام قبر وی است که مسلمانان هنگام طواف کعبه نباید داخل حجر شوند.

تصویر حجر اسماعیل و محل دفن هاجر.

هاجر، هدیه پادشاه مصر به ساره

حضرت ابراهیم در حدود ۷۰ سالگی از سوی خداوند مأمور شد از بابل مهاجرت کند از این‌رو به همراه همسرش ساره، برادرزاده خود حضرت لوط و برخی دیگر از پیروانش به مصر رفتند. پادشاه مصر به ساره نظر سوء کرد و ابراهیم با تقیه خود را برادر ساره معرفی نمود. بنا بر گزارش منابع تاریخی هر بار پادشاه قصد بدی نسبت به ساره داشت، دستش خشک می‌شد سه بار این حادثه تکرار شد تا اینکه پادشاه از ساره خواست تا دعا کند و دست او به حالت اول برگردد. بعد از دعای ساره پادشاه او را آزاد کرد و هاجر را که کنیزی قبطی بود به او هدیه داد.

بعدها که ابراهیم از ساره صاحب فرزندی نشد، ساره هاجر را به ابراهیم بخشید تا شاید ابراهیم از او صاحب فرزند شود. مدتی بعد اسماعیل از وی متولد شد زمانی‌که هاجر اسماعیل را به دنیا آورد، ساره چون فرزندی نداشت، ناراحت شد.

ماجرای هجرت از شام

پس از تولد اسماعیل، ابراهیم به دستور خدا هاجر و فرزندش را به مکه که در آن روز بیابانی خشک و بدون سکنه بود منتقل کرد، ابراهیم آنها را در محلی که بعدها خانه خدا در آن‌جا بازسازی شد، در نزدیکی چاه زمزم فعلی پیاده کرد. بر پایه روایتی که از امام صادق نقل شده، زمانی که ابراهیم، هاجر و اسماعیل را در اطراف کعبه گذاشت و برگشت، اسماعیل تشنه شد و هاجر برای یافتن آب،‌ هفت بار میان دو کوه صفا و مروه رفت و برگشت ولی آب پیدا نکرد. بعد از تلاش‌های هاجر، وقتی نزدیک اسماعیل آمد، دید او از تشنگی پا بر زمین کشیده و آب از زیر پای کودک شروع به جوشیدن کرده است، این همان چشمه زمزم است که در مسجدالحرام وجود دارد. این واقعه سبب شد خداوند سعی بین صفا و مروه را جزو اعمال حج قرار دهد تا مردم تسلیم ابراهیم(ع) نسبت به خداوند را متوجه شوند.

تفاوت گزارش قرآن و تورات در دلیل هجرت

درباره چرایی این نقل مکان دلایلی بیان شده است:

• ناراحتی ساره؛ محمدحسین طباطبایی در المیزان گفته است ابراهیم در شام زندگی می‌کرد، بعد از ناراحتی ساره از فرزنددار شدن هاجر، خداوند به وی دستور داد تا اسماعیل و مادرش را از شام به سرزمین مکه منتقل کند.
• کنیز بودن هاجر؛ به نقل از تورات دلیل دستور خدا به ابراهیم برای انتقال هاجر و اسماعیل از شام به مکه این بود که ساره گفت هاجر کنیز بوده و فرزند او نمی‌تواند در کنار فرزند من، اسحاق، قرار گیرد. همچنین در تورات تداوم نسل ابراهیم از طریق اسحاق دانسته شده نه اسماعیل.

جستارهای وابسته

• ساره
• مادر موسی
• مریم

پیوند به بیرون

• هاجر در تورات