پرش به محتوا

حسینعلی منتظری: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
مقاله ضعیف
عدم رعایت شیوه‌نامه ارجاع
بدون استناد
جانبدارانه
شناسه ناقص
عدم جامعیت
از ویکی شیعه
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۸: خط ۳۸:


==زندگی‌نامه و تحصیلات==
==زندگی‌نامه و تحصیلات==
حسینعلی منتظری در [[سال ۱۳۰۱ هجری شمسی|سال ۱۳۰۱ش]] (۱۳۴۰ق/۱۹۲۲م) در نجف‌آباد [[اصفهان]] متولد شد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۳.</ref> پدرش حاج‌علی، کشاورز بود که در کنار کار روزانه‌اش [[نماز جماعت]] می‌خواند و سخنرانی می‌کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۴.</ref> منتظری از هفت‌سالگی یادگیری ادبیات فارسی و صرف و نحو را آغاز کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۴.</ref>  
حسینعلی منتظری در [[سال ۱۳۰۱ هجری شمسی|سال ۱۳۰۱ش]] (۱۳۴۰ق/۱۹۲۲م) در نجف‌آباد [[اصفهان]] متولد شد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۳.</ref> پدرش حاج‌علی، کشاورز بود که در کنار کار روزانه‌اش [[امام جماعت]] می‌شد و سخنرانی می‌کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۴.</ref> منتظری از هفت‌سالگی یادگیری ادبیات فارسی و صرف و نحو را آغاز کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۴.</ref> او بخشی از [[الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)|شرح لمعه]] و بخشی از [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]] و [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]] را نزد محمدحسن عالم خواند.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۸.</ref> همچنین قسمتی از رسائل را از سید مهدی حجازی آموخت. با [[رحیم ارباب]] قسمتی از منظومه منطق را خواند<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۶۸.</ref> و در درس [[نهج البلاغه|نهج‌البلاغه]] [[میرزا علی‌آقا شیرازی]] شرکت می‌کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۶۶.</ref> هیأت، فارسی و تشریح الافلاک شیخ بهایی در علم هیأت را از مجدالعلماء آموخت.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۷۵.</ref>
 
بخشی از [[الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)|شرح لمعه]] و بخشی از [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]] و [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]] را نزد محمدحسن عالم خواند.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۸.</ref> قسمتی از رسائل را از سیدمهدی حجازی آموخت. با [[رحیم ارباب]] قسمتی از منظومه منطق را خواند<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۶۸.</ref> و در درس [[نهج البلاغه|نهج‌البلاغه]] [[میرزا علی‌آقا شیرازی]] شرکت می‌کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۶۶.</ref> هیأت، فارسی و تشریح الافلاک شیخ بهایی در علم هیأت را از مجدالعلماء آموخت.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۷۵.</ref>
 
===مهاجرت به قم===
===مهاجرت به قم===
[[پرونده:آیت الله منتظری و آیت الله مطهری.jpg|بندانگشتی|250px|منتظری به همراه [[مرتضی مطهری]]]]
[[پرونده:آیت الله منتظری و آیت الله مطهری.jpg|بندانگشتی|250px|منتظری به همراه [[مرتضی مطهری]]]]
منتظری در [[سال ۱۳۲۰ هجری شمسی|سال ۱۳۲۰ش]] در ۱۹ سالگی به [[قم]] مهاجرت کرد،<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۸۷.</ref> او در درس [[سید محمد محقق داماد]] با [[مرتضی مطهری]] آشنا شد و با یکدیگر هم‌حجره و [[مباحثه|هم‌بحث]] و هم‌درس شدند.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۸۸.</ref> قسمت‌هایی از کتاب مکاسب را در درس عبدالرزاق قایینی شرکت کرد و نزد [[سید رضا بهاءالدینی|آیت‌الله بهاءالدینی]] قسمتی از رسائل را خواند.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۸۸.</ref> سطح کفایه و قسمتی از مکاسب را در کلاس درس سید محمد محقق داماد شرکت کرد. منظومه حکمت،<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۱.</ref> کتاب [[الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (کتاب)|اسفار]]<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.</ref> و بخشی از [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایه]] را نزد امام خمینی خواند.<ref> خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۱۹۳.</ref> همچنین در دروس [[اخلاق]] او شرکت کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۰.</ref>
منتظری در [[سال ۱۳۲۰ هجری شمسی|سال ۱۳۲۰ش]] در ۱۹ سالگی به [[قم]] مهاجرت کرد،<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۸۷.</ref> او در درس [[سید محمد محقق داماد]] با [[مرتضی مطهری]] آشنا شد و با یکدیگر هم‌حجره و [[مباحثه|هم‌بحث]] و هم‌درس شدند.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۸۸.</ref> قسمت‌هایی از کتاب مکاسب را در درس عبدالرزاق قایینی شرکت کرد و نزد [[سید رضا بهاءالدینی|آیت‌الله بهاءالدینی]] قسمتی از رسائل را خواند.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۸۸.</ref> کفایه و قسمتی از مکاسب را در کلاس درس سید محمد محقق داماد شرکت کرد. منظومه حکمت،<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۱.</ref> کتاب [[الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (کتاب)|اسفار]]<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.</ref> و بخشی از [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایه]] را نزد امام خمینی خواند.<ref> خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۱۹۳.</ref> همچنین در دروس [[اخلاق]] او شرکت کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۰.</ref>


به مدت ده سال در درس [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] شرکت کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۴ و۹۵.</ref> قسمتی از [[شرح المنظومه (کتاب)|منظومه حکمت]] را با جواد فریدنی<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.</ref> و کتاب شوارق را با [[سید احمد خوانساری]] خواند.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۵.</ref> ده ماه در درس اصول [[سید محمد حجت کوه‌کمری]]<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۱۰۰.</ref> و چند سال هم در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله بروجردی شرکت کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۱۰۸ و ۱۰۹.</ref>
به مدت ده سال در درس [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] شرکت کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۴ و۹۵.</ref> قسمتی از [[شرح المنظومه (کتاب)|منظومه حکمت]] را با جواد فریدنی<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.</ref> و کتاب شوارق را با [[سید احمد خوانساری]] خواند.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۵.</ref> ده ماه در درس اصول [[سید محمد حجت کوه‌کمری]]<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۱۰۰.</ref> و چند سال هم در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله بروجردی شرکت کرد.<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۱۰۸ و ۱۰۹.</ref>
خط ۵۱: خط ۴۸:


===درگذشت===
===درگذشت===
منتظری در [[۲۹ آذر]] سال [[سال ۱۳۸۸ هجری شمسی|۱۳۸۸ش]] در [[قم]] درگذشت و پس از [[تشییع جنازه|تشییع]]، در [[حرم حضرت معصومه(س)]] [[دفن]] شد.<ref> [https://www.khabaronline.ir/news/31522 تدفین آیت‌الله منتظری در حرم حضرت معصومه(ع)]، سایت خبر آنلاین.</ref>
منتظری در [[۲۹ آذر]] سال [[سال ۱۳۸۸ هجری شمسی|۱۳۸۸ش]] در [[قم]] درگذشت و پس از [[تشییع جنازه|تشییع]]، در [[حرم حضرت معصومه(س)]] [[دفن]] شد.<ref> [https://www.khabaronline.ir/news/31522 تدفین آیت‌الله منتظری در حرم حضرت معصومه(ع)]، سایت خبر آنلاین.</ref>[[File:تصویر کتاب دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه اثر حسینعلی منتظری.jpg|بندانگشتی|تصویر کتاب دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه اثر حسینعلی منتظری]]
==تألیفات==
منتظری در فقه، اصول و معارف اسلامی تألیفاتی دارد. برخی از آنها حاصل تدریس او و برخی نیز توسط او نگارش شده است. دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، شرح خطبه حضرت فاطمه زهرا(س)، اسلام دین فطرت، موعود ادیان، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، حکومت دینی و حقوق انسان و مبانی نظری نبوت، نهایة الاصول تقریر درس اصول آیت‌الله بروجردی، البدرالزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر تقریر درس فقه آیت‌الله بروجردی، کتاب الزکاه، کتاب الخمس و الانفال، محاضرات فی الاصول، کتاب الصلاه، کتاب الصوم و رساله توضیح المسائل.{{مدرک}}


== تدریس مباحث حکومت اسلامی و ولایت فقیه==
==== دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة ====
[[File:تصویر کتاب دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه اثر حسینعلی منتظری.jpg|بندانگشتی|تصویر کتاب دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه اثر حسینعلی منتظری]]
منتظری از سال ۱۳۶۴ش بحث [[حکومت اسلامی]] را آغاز کرد که بیشتر از چهار سال ادامه داشت. حاصل این تدریس، کتاب چهار جلدی «دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة» است که بین سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۰ش منتشر شد.{{مدرک}}منتظری در این کتاب از نظریه انتخابی بودن ولایت فقیه دفاع کرده است.<ref>منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۱۵.</ref> از این‌رو معتقد بود مردم می‌توانند با توجه به شرایط زمانی، اختیارات کمتر یا بیشتری را به فقیه واگذار کنند.<ref>منتظری، انتقاد از خود، ۱۳۸۵ش، ص۳۰.</ref> البته می‌گویند او زمانی که ریاست مجلس خبرگان را بر عهد داشت به تبع از استادان خود ولایت فقیه را انتصابی می‌دانست.<ref>[https://irdc.ir/fa/news/5403 سیر تطور اندیشه آیت‌الله منتظری درباره دین و سیاست]</ref>


منتظری تدریس خارج فقه در [[حوزه علمیه قم در دوره معاصر|حوزه علمیه قم]] را از شهریور ۱۳۵۹ش شروع کرد.{{مدرک}} او از سال ۱۳۶۴ش بحث [[حکومت اسلامی]] را آغاز کرد که بیشتر از چهار سال ادامه داشت. حاصل این تدریس، کتاب چهار جلدی «دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدوله‌الاسلامیه» بود که بین سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۰ش منتشر شد.{{مدرک}}
==== سفیر حق و صفیر وحی ====
کتاب «سفیر حق و صفیر وحی» گفتگو و پاسخ منتظری به نظریه [[عبدالکریم سروش]] است. سروش درباره کیفیت [[وحی]] معتقد بود که مضمون و معنای وحی از سوی وحی بر جان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نشسته است اما کلمات و قالب‌ها بر اساس انتخاب پیامبر(ص) است. منتظری با نقد نظریه سروش، استدلال می‌کند که به اجماع اهل اسلام معنا و الفاظ قرآن از سوی مبدإ غیبی وحی بوده است.<ref>منتظری، ۱۳۸۷ش، ص۱۴.</ref>


منتظری در [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] تأکید ویژه‌ای بر گنجاندن [[ولایت فقیه]] در [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|قانون اساسی]] داشت.<ref>منتظری، انتقاد از خود، ۱۳۸۵ش، ص۲۸.</ref> او در برخی از آثار خود از نظریه «ولایت انتخابی عامه فقیه» دفاع کرده است.<ref> منتظری، حکومت اسلامی، ج۲، ص۲۸۳؛ منتظری، دیدگاه‌ها، ج۱، ۱۳۸۱، ص۸۸.</ref> او در کتاب انتقاد از خود می‌گوید: در آن زمان بر نظریه انتصابی بودن نظر داشت اما بعدها به نظریه انتخاب رسیده است از این‌رو گفته است مردم می‌توانند با توجه به شرایط زمانی، اختیارات کمتر یا بیشتری را به فقیه واگذار کنند.<ref>منتظری، انتقاد از خود، ۱۳۸۵ش، ص۳۰.</ref>
==== رساله حقوق ====
 
رساله حقوق کتابی است برگرفته از [[رسالة الحقوق|رساله حقوق امام سجاد(ع)]]،  در این کتاب مباحث حقوق بشر طرح و بررسی شده است این کتاب در ۱۳۴ صفحه در سال ۱۳۸۳ش منتشر شده است.<ref>باقی،نگاهی به پنج کتاب آیت‌الله منتظری، ص۴۶.</ref>
امام خمینی احتیاط‌های فقهی را به او ارجاع می‌داد از جمله آنها می‌توان جریمۀ مالی به عنوان [[تعزیر]]، حد و مرز [[موسیقی لهوی|موسیقی]] و [[غناء|غنا]]، و احتیاطات موجود در [[فقه فتوایی]] خود را نام برد.{{مدرک}} از اوایل پائیز ۱۳۶۱ش امامان جمعه‌ و جماعات برخی از شهرهای [[ایران]] خواستار انتشار آرای فقهی و رساله‌ عملیه‌ او جهت ارجاع احتیاطات واجب امام خمینی به او شدند. [[رساله توضیح‌المسائل|توضیح المسائل]] آقای منتظری در اوایل سال ۱۳۶۳ش منتشر شد.{{مدرک}} روش [[فقه]] او تطبیقی یا [[فقه مقارن|مقارن]] بود{{مدرک}} او در هنگام بررسی مسائل فقهی، روایات و فتاوای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] را نیز ملاحظه می‌کرد.{{مدرک}} در روش فقهی او توجه به شرایط صدور روایات و شرایط اجتماعی و ذهنی راویان احادیث مهم است.{{مدرک}}
 
==آثار==
منتظری در فقه، اصول و معارف اسلامی تألیفاتی دارد. برخی از آنها حاصل تدریس او و برخی نیز توسط او نگارش شده است. شرح خطبه حضرت فاطمه زهرا(س)، اسلام دین فطرت، موعود ادیان، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، حکومت دینی و حقوق انسان و مبانی نظری نبوت، نهایة الاصول تقریر درس اصول آیت‌الله بروجردی، البدرالزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر تقریر درس فقه آیت‌الله بروجردی، کتاب الزکاه، کتاب الخمس و الانفال، محاضرات فی الاصول، کتاب الصلاه، کتاب الصوم و رساله توضیح المسایل.{{مدرک}}


===سفیر حق و صفیر وحی===
امام خمینی در مواردی احتیاط‌های فقهی را به او ارجاع داده است از جمله آنها می‌توان جریمۀ مالی به عنوان [[تعزیر]]، حد و مرز [[موسیقی لهوی|موسیقی]] و [[غناء|غنا]]، و احتیاطات موجود در [[فقه فتوایی]] خود را نام برد.{{مدرک}}از اوایل پائیز ۱۳۶۱ش امامان جمعه‌ و جماعات برخی از شهرهای [[ایران]] خواستار انتشار آرای فقهی و رساله‌ عملیه‌ او جهت ارجاع احتیاطات واجب امام خمینی به او شدند. [[رساله توضیح‌المسائل|توضیح المسائل]] آقای منتظری در اوایل سال ۱۳۶۳ش منتشر شد.{{مدرک}} روش [[فقه]] او تطبیقی یا [[فقه مقارن|مقارن]] بود{{مدرک}} او در هنگام بررسی مسائل فقهی، روایات و فتاوای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] را نیز ملاحظه می‌کرد.{{مدرک}} در روش فقهی او توجه به شرایط صدور روایات و شرایط اجتماعی و ذهنی راویان احادیث مهم است.{{مدرک}}
کتاب «سفیر حق و صفیر وحی» گفتگو و پاسخ منتظری به نظریه [[عبدالکریم سروش]] است. سروش درباره کیفیت [[وحی]] معتقد بود که مضمون و معنای وحی از سوی وحی بر جان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نشسته است اما کلمات و قالب‌ها بر اساس انتخاب پیامبر(ص) است. منتظری با نقد نظریه سروش، استدلال می‌کند که به اجماع اهل اسلام معنا و الفاظ قرآن از سوی مبدإ غیبی وحی بوده است.<ref>منتظری، ۱۳۸۷ش، ص۱۴.</ref>


===رساله حقوق===
== تدریس ==
رساله حقوق کتابی است برگرفته از [[رسالة الحقوق|رساله حقوق امام سجاد(ع)]]،  در این کتاب مباحث حقوق بشر طرح و بررسی شده است این کتاب در ۱۳۴ صفحه در سال ۱۳۸۳ش منتشر شده است.<ref>باقی،نگاهی به پنج کتاب آیت‌الله منتظری، ص۴۶.</ref>
منتظری تدریس خارج فقه در [[حوزه علمیه قم در دوره معاصر|حوزه علمیه قم]] را از شهریور ۱۳۵۹ش شروع کرد.{{مدرک}} او


===تدریس نهج البلاغه===
===تدریس نهج البلاغه===
منتظری از آغاز انقلاب اسلامی درس‌هایی از نهج البلاغه را برای عموم مردم تدریس می‌کرد. در سال‌های نخست انقلاب، این درس‌ها از رادیو و تلویزیون ایران پخش و قسمت‌هایی از آن توسط نهادها به صورت کتاب منتشر شد. مؤسسه روزنامه اطلاعات بخشی از این درس‌ها را با عنوان شرح [[خطبه قاصعه]] انتشار داد. متن پیاده شده این‌درس‌ها در ۱۲ جلد چاپ شده است.<ref> باقی، نگاهی به پنج کتاب آیت‌الله منتظری، ص۴۴.</ref>
منتظری از آغاز انقلاب اسلامی درس‌هایی از نهج البلاغه را برای عموم مردم تدریس می‌کرد. در سال‌های نخست انقلاب، این درس‌ها از رادیو و تلویزیون ایران پخش و قسمت‌هایی از آن توسط نهادها به صورت کتاب منتشر شد. مؤسسه روزنامه اطلاعات بخشی از این درس‌ها را با عنوان شرح [[خطبه قاصعه]] انتشار داد. متن پیاده شده این‌درس‌ها در ۱۲ جلد چاپ شده است.<ref> باقی، نگاهی به پنج کتاب آیت‌الله منتظری، ص۴۴.</ref>
==فعالیت‌های سیاسی==
==فعالیت‌های سیاسی قبل از انقلاب==
===پیش از انقلاب===
[[پرونده:امام خمینی و آیت الله منتظری.jpg|بندانگشتی|220px| [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] و منتظری ([[تهران]] _ مدرسه علوی _ اواخر [[سال ۱۳۵۷ هجری شمسی|سال ۱۳۵۷ش]])]]
[[پرونده:امام خمینی و آیت الله منتظری.jpg|بندانگشتی|220px| [[امام خمینی]] و منتظری ([[تهران]] _ مدرسه علوی _ اواخر [[سال ۱۳۵۷ش]])]]
منتظری از مبارزان علیه [[حکومت پهلوی]] بود. وی از سال ۱۳۴۰ش و بعد از درگذشت [[سید حسین طباطبایی بروجردی|آیت‌الله بروجردی]]، معتقد به [[اعلمیت]] امام خمینی برای [[مرجع تقلید|مرجعیت]] بود و در مبارزات علیه پهلوی از یاران اصلی امام خمینی محسوب می‌شد و از سال ۱۳۴۲ش تا ۱۳۵۷ش چند بار زندانی و تبعید شد. بخشی از فعالیت‌های او عباتند از:
منتظری از مبارزان علیه [[حکومت پهلوی]] بود. وی از سال ۱۳۴۰ش و بعد از درگذشت [[سید حسین طباطبایی بروجردی|آیت‌الله بروجردی]]، معتقد به [[اعلمیت]] امام خمینی برای [[مرجع تقلید|مرجعیت]] بود و در مبارزات علیه پهلوی از یاران اصلی امام خمینی محسوب می‌شد و از سال ۱۳۴۲ش تا ۱۳۵۷ش چند بار زندانی و تبعید شد. بخشی از فعالیت‌های او عباتند از:


خط ۸۱: خط ۷۵:


*بعد از بازداشت امام خمینی در  [[قیام ۱۵ خرداد]]، تلگرامی مبنی بر حمایت از امام خمینی با عنوان مرجعیت، تنظیم و به امضای علما رساند<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۲۳۴.</ref> و همین مسأله باعث دستگیری چند روزه منتظری شد.{{مدرک}}
*بعد از بازداشت امام خمینی در  [[قیام ۱۵ خرداد]]، تلگرامی مبنی بر حمایت از امام خمینی با عنوان مرجعیت، تنظیم و به امضای علما رساند<ref>خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۲۳۴.</ref> و همین مسأله باعث دستگیری چند روزه منتظری شد.{{مدرک}}
[[پرونده:آیت الله منتظری در نماز جمعه تهران.jpg|بندانگشتی|250px|منتظری بعد از درگذشت [[سید محمود طالقانی]]، [[امام جمعه]] تهران شد.]]
[[پرونده:آیت الله منتظری در نماز جمعه تهران.jpg|بندانگشتی|250px|منتظری بعد از درگذشت [[سید محمود طالقانی]]، [[امام جمعه]] تهران شد]]
*عید نوروز سال ۱۳۴۵ش، پس از دستگیری [[محمد منتظری]] به دلیل پخش اعلامیه، ساواک پدرش را نیز بازداشت کرده و هفت ماه زندانی شد.<ref> لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۰.</ref>
*عید نوروز سال ۱۳۴۵ش، پس از دستگیری [[محمد منتظری]] به دلیل پخش اعلامیه، ساواک پدرش را نیز بازداشت کرده و هفت ماه زندانی شد.<ref> لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۰.</ref>


خط ۹۰: خط ۸۴:
*در سال ۱۳۴۹ش، منتظری دستگیر و به نجف‌آباد تبعید شد.<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۴.</ref> در سال ۱۳۵۲ش او به سه سال تبعید در طبس محکوم شد.<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۷۷۶.</ref> در اواسط سال ۱۳۵۳ش حکومت پهلوی به تبعید مجدد وی تصمیم گرفت و او را از طبس به خلخال<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۸۱۸.</ref> و بعد از مدتی به سقز منتقل کرد.<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۸۶۲.</ref>
*در سال ۱۳۴۹ش، منتظری دستگیر و به نجف‌آباد تبعید شد.<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۴.</ref> در سال ۱۳۵۲ش او به سه سال تبعید در طبس محکوم شد.<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۷۷۶.</ref> در اواسط سال ۱۳۵۳ش حکومت پهلوی به تبعید مجدد وی تصمیم گرفت و او را از طبس به خلخال<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۸۱۸.</ref> و بعد از مدتی به سقز منتقل کرد.<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۸۶۲.</ref>


*در تیر ۱۳۵۴ش از تبعیدگاه سقز به زندانی در [[تهران]] منتقل کردند و به ده سال زندان محکوم شد.<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۹۰۸.</ref> اما پس از گذراندن حدود سه سال و نیم از دوران محکومیت به همراه [[سید محمود طالقانی]] در ۸ آبان ۱۳۵۷ش از زندان آزاد شد.<ref> لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۰۸.</ref>
*در تیر ۱۳۵۴ش از تبعیدگاه سقز به زندانی در [[تهران]] منتقل کردند و به ده سال زندان محکوم شد.<ref>لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۹۰۸.</ref> اما پس از گذراندن حدود سه سال و نیم از دوران محکومیت به همراه [[سید محمود طالقانی]] در ۸ آبان ۱۳۵۷ش از زندان آزاد شد.<ref> لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۰۸.</ref>پس از انقلاب


===پس از انقلاب===
== فعالیت‌های سیاسی پس از انقلاب اسلامی ==
با تشکیل شورای انقلاب در دی ۱۳۵۷ش، منتظری به عضویت این شورا درآمد<ref>رجایی و نوروزی،  نقش شورای انقلاب در تحولات ایران، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۱.</ref> و در انتخابات [[مجلس خبرگان قانون اساسی|خبرگان قانون اساسی]]، به‌عنوان یکی از نمایندگان تهران انتخاب شد<ref>[http://www.majlesekhobregan.ir/fa/MajlesMemberView.html?ItemID=3062 حسینعلی منتظری نجف‌آبادی]، سایت دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.</ref> و به ریاست مجلس خبرگان برگزیده شد.<ref> صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج۱، ص۲۱. </ref> بعد از درگذشت [[سید محمود طالقانی]]، امام خمینی در ۲۱ شهریور ۱۳۵۸ش، منتطری را به [[امامت جمعه]] تهران منصوب کرد<ref> نگاه کنید به امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۹، ص۴۹۲.</ref> و تا دی ۱۳۵۸ش (بازگشتش به قم) این منصب را بر عهده داشت.<ref> نگاه کنید به امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱۲، ص۱۱۶.</ref>
با تشکیل شورای انقلاب در دی ۱۳۵۷ش، منتظری به عضویت این شورا درآمد<ref>رجایی و نوروزی،  نقش شورای انقلاب در تحولات ایران، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۱.</ref> او در انتخابات [[مجلس خبرگان قانون اساسی|خبرگان قانون اساسی]]، به‌عنوان یکی از نمایندگان تهران انتخاب شد<ref>[http://www.majlesekhobregan.ir/fa/MajlesMemberView.html?ItemID=3062 حسینعلی منتظری نجف‌آبادی]، سایت دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.</ref> و به ریاست مجلس خبرگان برگزیده شد.<ref> صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج۱، ص۲۱. </ref> بعد از درگذشت [[سید محمود طالقانی]]، امام خمینی در ۲۱ شهریور ۱۳۵۸ش، منتطری را به [[امام جمعه|امامت جمعه]] تهران نیز منصوب کرد<ref> نگاه کنید به امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۹، ص۴۹۲.</ref> و تا دی ۱۳۵۸ش (زمان بازگشتش به قم) این منصب را بر عهده داشت.<ref> نگاه کنید به امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱۲، ص۱۱۶.</ref>


منتظری با موافقت امام خمینی شورای مدیریت حوزه علمیه قم را تأسیس کرد.<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> همچنین مجمع نمایندگان طلاب حوزه با پیام امام و با پیگیری‌های او تشکیل شد.<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> تاسیس مرکز جهانی علوم اسلامی ویژه طلاب غیرایرانی،<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> تاسیس مدارس علمیه رسول اکرم(ص)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و بعثت<ref>[http://www.tarikhirani.ir/Modules/files/Phtml/files.PrintVersion.Html.php?Lang=fa&TypeId=115&filesId=1123 آیت‌الله منتظری به روایت عمادالدین باقی]، سایت تاریخ ایرانی.</ref>، تأسیس مدرسه عالی تخصصی فقه،<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> تأسیس مدارس علمیه در خارج کشور<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> و بازسازی و گسترش [[مدرسه دارالشفاء (قم)|مدرسه دارالشفاء قم]] از اقدامات منتظری در حوزه‌های علمیه بود.<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref>
منتظری با موافقت امام خمینی شورای مدیریت حوزه علمیه قم را تأسیس کرد.<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> همچنین مجمع نمایندگان طلاب حوزه با پیام امام و با پیگیری‌های او تشکیل شد.<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> تاسیس مرکز جهانی علوم اسلامی ویژه طلاب غیرایرانی،<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> تاسیس مدارس علمیه رسول اکرم(ص)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و بعثت<ref>[http://www.tarikhirani.ir/Modules/files/Phtml/files.PrintVersion.Html.php?Lang=fa&TypeId=115&filesId=1123 آیت‌الله منتظری به روایت عمادالدین باقی]، سایت تاریخ ایرانی.</ref>، تأسیس مدرسه عالی تخصصی فقه،<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> تأسیس مدارس علمیه در خارج کشور<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref> و بازسازی و گسترش [[مدرسه دارالشفاء (قم)|مدرسه دارالشفاء قم]] از اقدامات منتظری در حوزه‌های علمیه بود.<ref>[https://amontazeri.com/biography «زندگی‌نامه»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.</ref>


====قائم‌مقام رهبری====
به پیشنهاد او از ۱۲ تا ۱۷ ربیع‌الاول به [[هفته وحدت]]<ref>[https://www.ilna.news/بخش-مناسبت-های-مذهبی-79/238802-از-پیشنهاد-آیت-الله-منتظری-تا-حرمت-سب-صحابه «از پیشنهاد آیت‌الله منتظری تا حرمت سب صحابه»]، سایت ایلنا.</ref> و روز [[نیمه شعبان]] به عنوان روز جهانی مستضعفین{{مدرک}} نامگذاری شد.
منتظری، در [[۲۵ تیر]] سال [[سال ۱۳۶۴ هجری شمسی|۱۳۶۴ش]] از سوی نمایندگان مجلس خبرگان رهبری به‌عنوان قائم‌مقام رهبری انتخاب شد.{{مدرک}} برخی معتقدند این انتخاب بدون مشورت با [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] صورت گرفت.<ref>[http://www.iichs.ir/News-5368/ مؤسسه مطالعاتی تاریخ معاصر ایران]</ref> در آن زمان مسؤلیتی با این عنوان در [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|قانون اساسی]] وجود نداشت.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6877803/ «دلایل عزل منتظری از کسوت قائم مقامی»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref>


منتظری در این دوران برای انجمن اسلامی دانشجویان خارج کشور نماینده تعیین کرد، هیأت‌هایی به کشورهای مختلف جهت معرفی اهداف [[انقلاب اسلامی ایران]] اعزام کرد. ائمه جمعه برخی از شهرها، قضات‌ قوه‌ قضائیه‌، نمایندگانی برای دانشگاه‌ها تعیین و به‌مناسبت اعیاد گروهی از زندانیان‌ را عفو می‌کرد.<ref>[http://www.jameehmodarresin.org/azae-jameeh/azae-sabeq/155-montazeri/3788-2014-05-28-06-50-43.html زندگینامه حضرت آیت‌الله حسینعلی منتظری]، پایگاه اطلاع‌رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.</ref> دانشگاه امام الصادق(ع) با همراهی او شکل گرفت،<ref>[http://www.farsnews.com/news/13930318000675/ تأسیس دانشگاه امام صادق از زبان آیت‌الله مهدوی کنی]، خبرگزاری فارس.</ref> طلاب و مبلغان را جهت تدریس معارف اسلامی به دانشگاه‌ها اعزام کرد، ستاد مرکزی جهت تقسیم اراضی زیر نظر او شکل گرفت، دادگاه عالی انقلاب در [[قم]] با نظارت او تشکیل شد.{{مدرک}}
=== قائم‌مقام رهبری ===
منتظری، در [[۲۵ تیر]] سال [[سال ۱۳۶۴ هجری شمسی|۱۳۶۴ش]] از سوی نمایندگان مجلس خبرگان رهبری به‌عنوان قائم‌مقام رهبری انتخاب شد.{{مدرک}} برخی معتقدند این انتخاب بدون مشورت با [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] صورت گرفت.<ref>[http://www.iichs.ir/News-5368/ مؤسسه مطالعاتی تاریخ معاصر ایران]</ref> امام در نامه‌ای که


به پیشنهاد او از ۱۲ تا ۱۷ ربیع‌الاول به [[هفته وحدت]]<ref>[https://www.ilna.news/بخش-مناسبت-های-مذهبی-79/238802-از-پیشنهاد-آیت-الله-منتظری-تا-حرمت-سب-صحابه «از پیشنهاد آیت‌الله منتظری تا حرمت سب صحابه»]، سایت ایلنا.</ref> و روز [[نیمه شعبان]] به عنوان روز جهانی مستضعفین{{مدرک}} نامگذاری شد.
منتظری در این دوران برای انجمن اسلامی دانشجویان خارج کشور نماینده تعیین کرد، هیأت‌هایی به کشورهای مختلف جهت معرفی اهداف [[انقلاب اسلامی ایران]] اعزام کرد. ائمه جمعه برخی از شهرها، قضات‌ قوه‌ قضائیه‌، نمایندگانی برای دانشگاه‌ها تعیین و به‌مناسبت اعیاد گروهی از زندانیان‌ را عفو می‌کرد.<ref>[http://www.jameehmodarresin.org/azae-jameeh/azae-sabeq/155-montazeri/3788-2014-05-28-06-50-43.html زندگینامه حضرت آیت‌الله حسینعلی منتظری]، پایگاه اطلاع‌رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.</ref> دانشگاه امام صادق(ع) با همراهی او شکل گرفت،<ref>[http://www.farsnews.com/news/13930318000675/ تأسیس دانشگاه امام صادق از زبان آیت‌الله مهدوی کنی]، خبرگزاری فارس.</ref> طلاب و مبلغان را جهت تدریس معارف اسلامی به دانشگاه‌ها اعزام کرد، ستاد مرکزی جهت تقسیم اراضی زیر نظر او شکل گرفت، دادگاه عالی انقلاب در [[قم]] با نظارت او تشکیل شد.{{مدرک}}
==== عزل و کناره‌گیری از قائم‌مقامی ====
==== عزل و کناره‌گیری از قائم‌مقامی ====
[[پرونده:نامه امام خمینی به منتظری.jpg|بندانگشتی|نامه دوم امام خمینی در پاسخ نامه منتظری]]
[[پرونده:نامه امام خمینی به منتظری.jpg|بندانگشتی|نامه دوم امام خمینی در پاسخ نامه منتظری]]
امام خمینی در فروردین ۱۳۶۸ش در نامه‌ای به منتظری، او را فاقد صلاحیت و مشروعیت آینده رهبری نظام جمهوری اسلامی دانست و دلیل آن را سپردن نظام به دست لیبرال‌ها و از طریق آنان به منافقین عنوان کرد. امام در این نامه سوگند یاد کرد که از همان ابتدا با قائم‌مقامی منتظری مخالف بوده است اما رأی نمایندگان مجلس خبرگان را پذیرفته است.<ref> امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲۱، ص۳۳۰.</ref> منتظری در پاسخ به این نامه، نامه‌ای به امام نوشت و از عدم آمادگی خود برای قائم‌مقامی سخن گفت که مورد موافقت امام خمینی قرار گرفت.<ref> نگاه کنید به امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲۱، ص۳۳۳-۳۳۵.</ref>
امام خمینی در فروردین ۱۳۶۸ش در نامه‌ای به منتظری، او را فاقد صلاحیت و مشروعیت آینده رهبری نظام جمهوری اسلامی دانست و دلیل آن را سپردن نظام به دست لیبرال‌ها و از طریق آنان به منافقین عنوان کرد. امام در این نامه سوگند یاد کرد که از همان ابتدا با قائم‌مقامی منتظری مخالف بوده است اما رأی نمایندگان خبرگان را پذیرفته است.<ref> امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲۱، ص۳۳۰.</ref> منتظری در پاسخ به این نامه، نامه‌ای به امام نوشت و از عدم آمادگی خود برای قائم‌مقامی سخن گفت که مورد موافقت امام خمینی قرار گرفت.<ref> نگاه کنید به امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲۱، ص۳۳۳-۳۳۵.</ref> منتظری یک سال پس از انتخاب به قائم‌مقام رهبری، به دستگیری سید مهدی هاشمی برادر داماد خود و همچنین به اعدام برخی از زندانیان سیاسی که اکثراً از منافقین بودند اعتراض کرده بود و در دفاع از آنان سخن گفته بود. امام خمینی در نامه خود به منتظری به حمایت از منافقین و سید مهدی هاشمی اشاره کرده است. همچنین در نامه امام به نمایندگان مجلس شورای اسلامی آمده است: «بيش‏ از دو سال‏ است در اعلاميه‏‌ها و پيغام‌ها تمام تلاش خود را نموده است تا قضيه بدين جا ختم نگردد، ولى متأسفانه موفق نشد».<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۵۰.</ref>  
 
یک سال پس از انتخاب به قائم‌مقام رهبری، منتظری به دستگیری سید مهدی هاشمی برادر داماد خود و همچنین به اعدام برخی از زندانیان سیاسی که اکثراً از منافقین بودند اعتراض کرد. در تابستان سال ۱۳۶۷ش نامه‌نگاری‌های او با امام خمینی و برخی سخنرانی‌های انتقادی او موجب اختلافات منتظری و امام خمینی و سران جمهوری اسلامی ایران شد. برخی از این اختلافات و تفاوت نگاه‌ها در کتاب خاطرات آیت‌الله منتظری، خاطرات [[محمد محمدی ری‌شهری]] و رنجنامه [[سید احمد خمینی]] آمده است.{{مدرک}}
 
ری‌شهری درباره دستگیری سید مهدی هاشمی و عدم همکاری منتظری گفته است: «ما برای این که با پشتوانه قوی جلو برویم، موضوع را با امام در میان گذاشتیم و از ایشان سؤال کردیم که آیا اجازه می‌دهید اقدامات لازم را انجام دهیم یا خیر. امام فرمودند: جلو بروید و ببینید ماجرا چیست. ما تصور می‌کردیم آقای منتظری در این موضوع با ما همراه شوند و در جهت رسیدگی به اقدامات غیرقانونی این افراد با ما همکاری داشته باشند...، اما وقتی این موضوع را با ایشان مطرح کردیم، دیدم آقای منتظری خیلی عادی برخورد می‌کنند و به نوعی کار‌های این افراد را توجیه می‌کند. ایشان گفتند مدارک را به من بدهید. مدارک را به ایشان دادیم و بعد‌ها متوجه شدیم آقای منتظری مدارک را به سید مهدی هاشمی تحویل داده تا از جریان پرونده‌ها باخبر باشد.»<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6877803/ «دلایل عزل منتظری از کسوت قائم مقامی»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref>


به‌دنبال عزل منتظری، نام و عکس‌های او از کتب درسی، ادارات دولتی و معابر عمومی جمع شد.{{مدرک}} در [[۲۳ آبان]] سال ۱۳۷۶ش منتظری در سخنرانی [[۱۳ رجب]]، بر محدود بودن قدرت رهبری تأکید کرد و به عملکرد برخی از نهادهای نظام اعتراض نمود که با تجمعات و اعتراضات برخی از علمای [[حوزه علمیه قم (دوران جمهوری اسلامی)|حوزه علمیه قم]] مواجه شد.<ref>شیرعلی‌نیا، روایتی از زندگی و زمانه حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، ۱۳۹۴ش، ص۵۹۶.</ref>
ری‌شهری نیز درباره دستگیری سید مهدی هاشمی و عدم همکاری منتظری گفته است: <blockquote>«ما برای این که با پشتوانه قوی جلو برویم، موضوع را با امام در میان گذاشتیم و از ایشان سؤال کردیم که آیا اجازه می‌دهید اقدامات لازم را انجام دهیم یا خیر. امام فرمودند: جلو بروید و ببینید ماجرا چیست. ما تصور می‌کردیم آقای منتظری در این موضوع با ما همراه شوند و در جهت رسیدگی به اقدامات غیرقانونی این افراد با ما همکاری داشته باشند...، اما وقتی این موضوع را با ایشان مطرح کردیم، دیدم آقای منتظری خیلی عادی برخورد می‌کنند و به نوعی کار‌های این افراد را توجیه می‌کند. ایشان گفتند مدارک را به من بدهید. مدارک را به ایشان دادیم و بعد‌ها متوجه شدیم آقای منتظری مدارک را به سید مهدی هاشمی تحویل داده تا از جریان پرونده‌ها باخبر باشد.»<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6877803/ «دلایل عزل منتظری از کسوت قائم مقامی»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref></blockquote>به‌دنبال عزل منتظری، نام و عکس‌های او از کتب درسی، ادارات دولتی و معابر عمومی جمع شد.{{مدرک}} در [[۲۳ آبان]] سال ۱۳۷۶ش منتظری در سخنرانی [[۱۳ رجب]]، بر محدود بودن قدرت رهبری تأکید کرد و به عملکرد برخی از نهادهای نظام اعتراض نمود که با تجمعات و اعتراضات برخی از حوزویان مواجه شد.<ref>شیرعلی‌نیا، روایتی از زندگی و زمانه حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، ۱۳۹۴ش، ص۵۹۶.</ref>
== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانوشت}}
{{پانوشت}}

نسخهٔ ‏۲۸ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۵۸

حسینعلی منتظری
مرجع تقلید
اطلاعات فردی
تاریخ تولدسال ۱۳۰۱ش
زادگاهنجف‌آباد اصفهان
تاریخ وفات۲۹ آذر سال ۱۳۸۸ش
محل دفنحرم حضرت معصومه(س)
شهر وفاتقم
اطلاعات علمی
استادانسیدمحمد محقق داماد • آیت‌الله بهاءالدینی • علامه طباطبایی • آیت‌الله بروجردی • امام خمینی
تألیفاتدراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة ‌الاسلامیه • سفیر حق و صفیر وحی و ...
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسیعضو شورای انقلاب اسلامی ایران • رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی • مدرس حوزه علمیه قم • قائم‌مقام رهبری جمهوری اسلامی ایران از ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸ش
اجتماعیتأسیس دانشگاه امام صادق(ع) • تعیین قضات شرع و ائمه جمعه
وبگاه رسمیhttps://amontazeri.com


حسینعلی منتظری (۱۳۰۱-۱۳۸۸ش) از مراجع تقلید شیعه، عضو شورای انقلاب اسلامی ایران، رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی، مدرس حوزه علمیه قم و قائم‌مقام رهبری جمهوری اسلامی ایران از ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸ش بود. او در فروردین سال ۱۳۶۸ش از قائم‌مقام رهبری عزل شد.

منتظری نزد آیت‌الله بروجردی و امام خمینی درس خوانده است. او پیش از انقلاب در مبارزات علیه حکومت پهلوی، بارها زندانی و تبعید شد. پیشنهاد نامگذاری هفته وحدت، تأسیس شورای مدیریت حوزه علمیه قم، تأسیس دانشگاه امام صادق(ع)، تعیین قضات شرع و ائمه جمعه، از فعالیت‌های او بوده است.

منتظری تألیفاتی دارد ازجمله آنها کتاب دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة است که حاصل درس‌های او در تبیین نظریه ولایت فقیه است.

زندگی‌نامه و تحصیلات

حسینعلی منتظری در سال ۱۳۰۱ش (۱۳۴۰ق/۱۹۲۲م) در نجف‌آباد اصفهان متولد شد.[۱] پدرش حاج‌علی، کشاورز بود که در کنار کار روزانه‌اش امام جماعت می‌شد و سخنرانی می‌کرد.[۲] منتظری از هفت‌سالگی یادگیری ادبیات فارسی و صرف و نحو را آغاز کرد.[۳] او بخشی از شرح لمعه و بخشی از رسائل و مکاسب را نزد محمدحسن عالم خواند.[۴] همچنین قسمتی از رسائل را از سید مهدی حجازی آموخت. با رحیم ارباب قسمتی از منظومه منطق را خواند[۵] و در درس نهج‌البلاغه میرزا علی‌آقا شیرازی شرکت می‌کرد.[۶] هیأت، فارسی و تشریح الافلاک شیخ بهایی در علم هیأت را از مجدالعلماء آموخت.[۷]

مهاجرت به قم

منتظری به همراه مرتضی مطهری

منتظری در سال ۱۳۲۰ش در ۱۹ سالگی به قم مهاجرت کرد،[۸] او در درس سید محمد محقق داماد با مرتضی مطهری آشنا شد و با یکدیگر هم‌حجره و هم‌بحث و هم‌درس شدند.[۹] قسمت‌هایی از کتاب مکاسب را در درس عبدالرزاق قایینی شرکت کرد و نزد آیت‌الله بهاءالدینی قسمتی از رسائل را خواند.[۱۰] کفایه و قسمتی از مکاسب را در کلاس درس سید محمد محقق داماد شرکت کرد. منظومه حکمت،[۱۱] کتاب اسفار[۱۲] و بخشی از کفایه را نزد امام خمینی خواند.[۱۳] همچنین در دروس اخلاق او شرکت کرد.[۱۴]

به مدت ده سال در درس علامه طباطبایی شرکت کرد.[۱۵] قسمتی از منظومه حکمت را با جواد فریدنی[۱۶] و کتاب شوارق را با سید احمد خوانساری خواند.[۱۷] ده ماه در درس اصول سید محمد حجت کوه‌کمری[۱۸] و چند سال هم در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله بروجردی شرکت کرد.[۱۹]

وی همچنین در سال ۱۳۲۳ش از افراد استقبال‌کننده از آیت‌الله بروجردی هنگام ورود به قم بود.[۲۰]

درگذشت

منتظری در ۲۹ آذر سال ۱۳۸۸ش در قم درگذشت و پس از تشییع، در حرم حضرت معصومه(س) دفن شد.[۲۱]

تصویر کتاب دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه اثر حسینعلی منتظری

تألیفات

منتظری در فقه، اصول و معارف اسلامی تألیفاتی دارد. برخی از آنها حاصل تدریس او و برخی نیز توسط او نگارش شده است. دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، شرح خطبه حضرت فاطمه زهرا(س)، اسلام دین فطرت، موعود ادیان، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، حکومت دینی و حقوق انسان و مبانی نظری نبوت، نهایة الاصول تقریر درس اصول آیت‌الله بروجردی، البدرالزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر تقریر درس فقه آیت‌الله بروجردی، کتاب الزکاه، کتاب الخمس و الانفال، محاضرات فی الاصول، کتاب الصلاه، کتاب الصوم و رساله توضیح المسائل.[نیازمند منبع]

دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة

منتظری از سال ۱۳۶۴ش بحث حکومت اسلامی را آغاز کرد که بیشتر از چهار سال ادامه داشت. حاصل این تدریس، کتاب چهار جلدی «دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة» است که بین سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۰ش منتشر شد.[نیازمند منبع]منتظری در این کتاب از نظریه انتخابی بودن ولایت فقیه دفاع کرده است.[۲۲] از این‌رو معتقد بود مردم می‌توانند با توجه به شرایط زمانی، اختیارات کمتر یا بیشتری را به فقیه واگذار کنند.[۲۳] البته می‌گویند او زمانی که ریاست مجلس خبرگان را بر عهد داشت به تبع از استادان خود ولایت فقیه را انتصابی می‌دانست.[۲۴]

سفیر حق و صفیر وحی

کتاب «سفیر حق و صفیر وحی» گفتگو و پاسخ منتظری به نظریه عبدالکریم سروش است. سروش درباره کیفیت وحی معتقد بود که مضمون و معنای وحی از سوی وحی بر جان پیامبر(ص) نشسته است اما کلمات و قالب‌ها بر اساس انتخاب پیامبر(ص) است. منتظری با نقد نظریه سروش، استدلال می‌کند که به اجماع اهل اسلام معنا و الفاظ قرآن از سوی مبدإ غیبی وحی بوده است.[۲۵]

رساله حقوق

رساله حقوق کتابی است برگرفته از رساله حقوق امام سجاد(ع)، در این کتاب مباحث حقوق بشر طرح و بررسی شده است این کتاب در ۱۳۴ صفحه در سال ۱۳۸۳ش منتشر شده است.[۲۶]

امام خمینی در مواردی احتیاط‌های فقهی را به او ارجاع داده است از جمله آنها می‌توان جریمۀ مالی به عنوان تعزیر، حد و مرز موسیقی و غنا، و احتیاطات موجود در فقه فتوایی خود را نام برد.[نیازمند منبع]از اوایل پائیز ۱۳۶۱ش امامان جمعه‌ و جماعات برخی از شهرهای ایران خواستار انتشار آرای فقهی و رساله‌ عملیه‌ او جهت ارجاع احتیاطات واجب امام خمینی به او شدند. توضیح المسائل آقای منتظری در اوایل سال ۱۳۶۳ش منتشر شد.[نیازمند منبع] روش فقه او تطبیقی یا مقارن بود[نیازمند منبع] او در هنگام بررسی مسائل فقهی، روایات و فتاوای اهل‌سنت را نیز ملاحظه می‌کرد.[نیازمند منبع] در روش فقهی او توجه به شرایط صدور روایات و شرایط اجتماعی و ذهنی راویان احادیث مهم است.[نیازمند منبع]

تدریس

منتظری تدریس خارج فقه در حوزه علمیه قم را از شهریور ۱۳۵۹ش شروع کرد.[نیازمند منبع] او

تدریس نهج البلاغه

منتظری از آغاز انقلاب اسلامی درس‌هایی از نهج البلاغه را برای عموم مردم تدریس می‌کرد. در سال‌های نخست انقلاب، این درس‌ها از رادیو و تلویزیون ایران پخش و قسمت‌هایی از آن توسط نهادها به صورت کتاب منتشر شد. مؤسسه روزنامه اطلاعات بخشی از این درس‌ها را با عنوان شرح خطبه قاصعه انتشار داد. متن پیاده شده این‌درس‌ها در ۱۲ جلد چاپ شده است.[۲۷]

فعالیت‌های سیاسی قبل از انقلاب

امام خمینی و منتظری (تهران _ مدرسه علوی _ اواخر سال ۱۳۵۷ش)

منتظری از مبارزان علیه حکومت پهلوی بود. وی از سال ۱۳۴۰ش و بعد از درگذشت آیت‌الله بروجردی، معتقد به اعلمیت امام خمینی برای مرجعیت بود و در مبارزات علیه پهلوی از یاران اصلی امام خمینی محسوب می‌شد و از سال ۱۳۴۲ش تا ۱۳۵۷ش چند بار زندانی و تبعید شد. بخشی از فعالیت‌های او عباتند از:

  • منتظری از مؤسسان تشکلی بود که با حضور مدرسان حوزه علمیه، فعالیت‌های مذهبی-سیاسی انجام می‌دادند و از حامیان اصلی نهضت امام خمینی بودند. این تشکل بعدها به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم مشهور شد.[۲۸]
  • بعد از بازداشت امام خمینی در قیام ۱۵ خرداد، تلگرامی مبنی بر حمایت از امام خمینی با عنوان مرجعیت، تنظیم و به امضای علما رساند[۲۹] و همین مسأله باعث دستگیری چند روزه منتظری شد.[نیازمند منبع]
منتظری بعد از درگذشت سید محمود طالقانی، امام جمعه تهران شد
  • عید نوروز سال ۱۳۴۵ش، پس از دستگیری محمد منتظری به دلیل پخش اعلامیه، ساواک پدرش را نیز بازداشت کرده و هفت ماه زندانی شد.[۳۰]
  • در سال ۱۳۴۶ش جهت زیارت عتبات عالیات و ملاقات با امام خمینی راهی عراق شد، اما هنگام بازگشت از عراق دستگیر و روانه زندان گردید، که پس از حدود پنج ماه به مسجدسلیمان تبعید شد.[۳۱]
  • در سال ۱۳۴۷ش و به‌دنبال سخنرانی در خطبه‌های نمازجمعه نجف‌آباد دستگیر و به سه سال زندان و در دادگاه تجدیدنظر به یک سال و نیم زندان محکوم شد و به زندان قصر انتقال داده شد.[نیازمند منبع]
  • در سال ۱۳۴۹ش، منتظری دستگیر و به نجف‌آباد تبعید شد.[۳۲] در سال ۱۳۵۲ش او به سه سال تبعید در طبس محکوم شد.[۳۳] در اواسط سال ۱۳۵۳ش حکومت پهلوی به تبعید مجدد وی تصمیم گرفت و او را از طبس به خلخال[۳۴] و بعد از مدتی به سقز منتقل کرد.[۳۵]
  • در تیر ۱۳۵۴ش از تبعیدگاه سقز به زندانی در تهران منتقل کردند و به ده سال زندان محکوم شد.[۳۶] اما پس از گذراندن حدود سه سال و نیم از دوران محکومیت به همراه سید محمود طالقانی در ۸ آبان ۱۳۵۷ش از زندان آزاد شد.[۳۷]پس از انقلاب

فعالیت‌های سیاسی پس از انقلاب اسلامی

با تشکیل شورای انقلاب در دی ۱۳۵۷ش، منتظری به عضویت این شورا درآمد[۳۸] او در انتخابات خبرگان قانون اساسی، به‌عنوان یکی از نمایندگان تهران انتخاب شد[۳۹] و به ریاست مجلس خبرگان برگزیده شد.[۴۰] بعد از درگذشت سید محمود طالقانی، امام خمینی در ۲۱ شهریور ۱۳۵۸ش، منتطری را به امامت جمعه تهران نیز منصوب کرد[۴۱] و تا دی ۱۳۵۸ش (زمان بازگشتش به قم) این منصب را بر عهده داشت.[۴۲]

منتظری با موافقت امام خمینی شورای مدیریت حوزه علمیه قم را تأسیس کرد.[۴۳] همچنین مجمع نمایندگان طلاب حوزه با پیام امام و با پیگیری‌های او تشکیل شد.[۴۴] تاسیس مرکز جهانی علوم اسلامی ویژه طلاب غیرایرانی،[۴۵] تاسیس مدارس علمیه رسول اکرم(ص)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و بعثت[۴۶]، تأسیس مدرسه عالی تخصصی فقه،[۴۷] تأسیس مدارس علمیه در خارج کشور[۴۸] و بازسازی و گسترش مدرسه دارالشفاء قم از اقدامات منتظری در حوزه‌های علمیه بود.[۴۹]

به پیشنهاد او از ۱۲ تا ۱۷ ربیع‌الاول به هفته وحدت[۵۰] و روز نیمه شعبان به عنوان روز جهانی مستضعفین[نیازمند منبع] نامگذاری شد.

قائم‌مقام رهبری

منتظری، در ۲۵ تیر سال ۱۳۶۴ش از سوی نمایندگان مجلس خبرگان رهبری به‌عنوان قائم‌مقام رهبری انتخاب شد.[نیازمند منبع] برخی معتقدند این انتخاب بدون مشورت با امام خمینی صورت گرفت.[۵۱] امام در نامه‌ای که

منتظری در این دوران برای انجمن اسلامی دانشجویان خارج کشور نماینده تعیین کرد، هیأت‌هایی به کشورهای مختلف جهت معرفی اهداف انقلاب اسلامی ایران اعزام کرد. ائمه جمعه برخی از شهرها، قضات‌ قوه‌ قضائیه‌، نمایندگانی برای دانشگاه‌ها تعیین و به‌مناسبت اعیاد گروهی از زندانیان‌ را عفو می‌کرد.[۵۲] دانشگاه امام صادق(ع) با همراهی او شکل گرفت،[۵۳] طلاب و مبلغان را جهت تدریس معارف اسلامی به دانشگاه‌ها اعزام کرد، ستاد مرکزی جهت تقسیم اراضی زیر نظر او شکل گرفت، دادگاه عالی انقلاب در قم با نظارت او تشکیل شد.[نیازمند منبع]

عزل و کناره‌گیری از قائم‌مقامی

پرونده:نامه امام خمینی به منتظری.jpg
نامه دوم امام خمینی در پاسخ نامه منتظری

امام خمینی در فروردین ۱۳۶۸ش در نامه‌ای به منتظری، او را فاقد صلاحیت و مشروعیت آینده رهبری نظام جمهوری اسلامی دانست و دلیل آن را سپردن نظام به دست لیبرال‌ها و از طریق آنان به منافقین عنوان کرد. امام در این نامه سوگند یاد کرد که از همان ابتدا با قائم‌مقامی منتظری مخالف بوده است اما رأی نمایندگان خبرگان را پذیرفته است.[۵۴] منتظری در پاسخ به این نامه، نامه‌ای به امام نوشت و از عدم آمادگی خود برای قائم‌مقامی سخن گفت که مورد موافقت امام خمینی قرار گرفت.[۵۵] منتظری یک سال پس از انتخاب به قائم‌مقام رهبری، به دستگیری سید مهدی هاشمی برادر داماد خود و همچنین به اعدام برخی از زندانیان سیاسی که اکثراً از منافقین بودند اعتراض کرده بود و در دفاع از آنان سخن گفته بود. امام خمینی در نامه خود به منتظری به حمایت از منافقین و سید مهدی هاشمی اشاره کرده است. همچنین در نامه امام به نمایندگان مجلس شورای اسلامی آمده است: «بيش‏ از دو سال‏ است در اعلاميه‏‌ها و پيغام‌ها تمام تلاش خود را نموده است تا قضيه بدين جا ختم نگردد، ولى متأسفانه موفق نشد».[۵۶]

ری‌شهری نیز درباره دستگیری سید مهدی هاشمی و عدم همکاری منتظری گفته است:

«ما برای این که با پشتوانه قوی جلو برویم، موضوع را با امام در میان گذاشتیم و از ایشان سؤال کردیم که آیا اجازه می‌دهید اقدامات لازم را انجام دهیم یا خیر. امام فرمودند: جلو بروید و ببینید ماجرا چیست. ما تصور می‌کردیم آقای منتظری در این موضوع با ما همراه شوند و در جهت رسیدگی به اقدامات غیرقانونی این افراد با ما همکاری داشته باشند...، اما وقتی این موضوع را با ایشان مطرح کردیم، دیدم آقای منتظری خیلی عادی برخورد می‌کنند و به نوعی کار‌های این افراد را توجیه می‌کند. ایشان گفتند مدارک را به من بدهید. مدارک را به ایشان دادیم و بعد‌ها متوجه شدیم آقای منتظری مدارک را به سید مهدی هاشمی تحویل داده تا از جریان پرونده‌ها باخبر باشد.»[۵۷]

به‌دنبال عزل منتظری، نام و عکس‌های او از کتب درسی، ادارات دولتی و معابر عمومی جمع شد.[نیازمند منبع] در ۲۳ آبان سال ۱۳۷۶ش منتظری در سخنرانی ۱۳ رجب، بر محدود بودن قدرت رهبری تأکید کرد و به عملکرد برخی از نهادهای نظام اعتراض نمود که با تجمعات و اعتراضات برخی از حوزویان مواجه شد.[۵۸]

پانویس

  1. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۳.
  2. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۴.
  3. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۴.
  4. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۵۸.
  5. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۶۸.
  6. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۶۶.
  7. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۷۵.
  8. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۸۷.
  9. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۸۸.
  10. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۸۸.
  11. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۱.
  12. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.
  13. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۱۹۳.
  14. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۰.
  15. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۴ و۹۵.
  16. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.
  17. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۹۵.
  18. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۱۰۰.
  19. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۱۰۸ و ۱۰۹.
  20. ↑ https://irdc.ir/fa/news/8262/تعبیر-امام-خمینی-درباره-درس-آیت‌الله-بروجردی-درس-ایشان-جوری-است-که-طلبه‌ها-را-مجتهد-می‌کند
  21. ↑ تدفین آیت‌الله منتظری در حرم حضرت معصومه(ع)، سایت خبر آنلاین.
  22. ↑ منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۱۵.
  23. ↑ منتظری، انتقاد از خود، ۱۳۸۵ش، ص۳۰.
  24. ↑ سیر تطور اندیشه آیت‌الله منتظری درباره دین و سیاست
  25. ↑ منتظری، ۱۳۸۷ش، ص۱۴.
  26. ↑ باقی،نگاهی به پنج کتاب آیت‌الله منتظری، ص۴۶.
  27. ↑ باقی، نگاهی به پنج کتاب آیت‌الله منتظری، ص۴۴.
  28. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۲۱۰ و ۲۱۱.
  29. ↑ خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۳۷۹ش، ص۲۳۴.
  30. ↑ لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۰.
  31. ↑ لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۳۰۶.
  32. ↑ لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۴.
  33. ↑ لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۷۷۶.
  34. ↑ لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۸۱۸.
  35. ↑ لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۸۶۲.
  36. ↑ لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۹۰۸.
  37. ↑ لطفی، ستیز با ستم، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۰۸.
  38. ↑ رجایی و نوروزی، نقش شورای انقلاب در تحولات ایران، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۱.
  39. ↑ حسینعلی منتظری نجف‌آبادی، سایت دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
  40. ↑ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج۱، ص۲۱.
  41. ↑ نگاه کنید به امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۹، ص۴۹۲.
  42. ↑ نگاه کنید به امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱۲، ص۱۱۶.
  43. ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.
  44. ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.
  45. ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.
  46. ↑ آیت‌الله منتظری به روایت عمادالدین باقی، سایت تاریخ ایرانی.
  47. ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.
  48. ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.
  49. ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله منتظری.
  50. ↑ «از پیشنهاد آیت‌الله منتظری تا حرمت سب صحابه»، سایت ایلنا.
  51. ↑ مؤسسه مطالعاتی تاریخ معاصر ایران
  52. ↑ زندگینامه حضرت آیت‌الله حسینعلی منتظری، پایگاه اطلاع‌رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  53. ↑ تأسیس دانشگاه امام صادق از زبان آیت‌الله مهدوی کنی، خبرگزاری فارس.
  54. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲۱، ص۳۳۰.
  55. ↑ نگاه کنید به امام خمینی، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲۱، ص۳۳۳-۳۳۵.
  56. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۵۰.
  57. ↑ «دلایل عزل منتظری از کسوت قائم مقامی»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  58. ↑ شیرعلی‌نیا، روایتی از زندگی و زمانه حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، ۱۳۹۴ش، ص۵۹۶.

منابع

  • باقی، عمادالدین، حقوق انسان و حقوق خدا (نگاهی به پنج کتاب آیت‌الله منتظری)، مجله ایراندخت شماره ۴۱، دی ماه ۱۳۸۸ش.
  • خاطرات آیت‌الله منتظری، بی‌جا، نسخه الکترونیک، ۱۳۷۹ش.
  • رجایی، غلامعلی و نوزوری، جواد، نقش شورای انقلاب در تحولات ایران (۱۳۵۹-۱۳۵۷)، فصلنامه ژرفا پژوه، ۱۳۹۴ش.
  • «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله منتظری، تاریخ بازدید ۱۳۹۷/۲/۲۳ش.
  • شیرعلی‌نیا، جعفر، روایتی از زندگی و زمانه حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، تهران، ۱۳۹۴ش.
  • امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، بی‌تا.
  • لطفی، مجتبی، ستیز با ستم: بخشی از اسناد مبارزات حضرت آیت الله العظمی منتظری ۱۳۵۷ – ۱۳۳۰، نسخه الکترونیک، قم، ۱۳۸۷ش.
  • منتظری، حسینعلی، انتقاد از خود، نسخه الکترونیک، ۱۳۸۷ش.
  • منتظری، حسینعلی، گفتگوی سفیر حق و صفیر وحی، نسخه الکترونیک، ۱۳۸۷ش.
  • تدفین آیت‌الله منتظری در حرم حضرت معصومه(ع)، سایت خبر آنلاین، تاریخ انتشار خبر: ۲۹ آذر ۱۳۸۸ش.
  • زندگینامه حضرت آیت‌الله حسینعلی منتظری، پایگاه اطلاع‌رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • تأسیس دانشگاه امام صادق از زبان آیت‌الله مهدوی کنی، خبرگزاری فارس.
  • «دلایل عزل منتظری از کسوت قائم مقامی»، باشگاه خبرنگاران جوان، ، تاریخ انتشار خبر: ۰۶ فروردین ۱۳۹۸ش.
  • آیت‌الله منتظری به روایت عمادالدین باقی، سایت تاریخ ایرانی.
  • حسینعلی منتظری نجف‌آبادی، سایت دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
  • https://irdc.ir/fa/news/8262/تعبیر-امام-خمینی-درباره-درس-آیت‌الله-بروجردی-درس-ایشان-جوری-است-که-طلبه‌ها-را-مجتهد-می‌کند


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=حسینعلی_منتظری&oldid=1174829»