جامعه تعلیمات اسلامی سازمانی آموزشی-پرورشی که بیشترین مدارس غیر دولتی را در زمان پهلوی دوم تأسیس کرد و در آن‌ها علاوه بر دروس جدید و رسمی، آموزه‌های مذهبی شیعه نیز تعلیم داده می‌شد. تلاش این مجموعه را مهم‌ترین حرکت علمی - آموزشی برای تربیت نسل دین‌دار در زمان خود دانسته‌اند. این مجموعه در تهران و بسیاری از شهرهای دیگر، فعالیت داشت.
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | جمعیت پیروان قرآن(سابق) |
| تأسیس | سال ۱۳۲۲ش |
| بنیانگذار | شیخ عباسعلی اسلامی |
| نوع فعالیت | تأسیس مدارس جدید |
| اهداف | ترویج تعلیم و تربیت اسلامی، بر پایه روش‌های نوین آموزشی براساس آموزه‌های مذهبی شیعه |
| فعالیت‌ها | تأسیس شعبه‌های مدارس در تهران و شهرستان‌ها • برگزاری جلسات تربیتی• برگزاری کلاس‌های آموزش خانواده • چاپ کتاب و نشریه • تأسیس بیمارستان و یتیم خانه |
| سایر | |
| وضعیت | فعال |
| وبگاه | http://www.jte.ir/ jte.ir |
جامعه تعلیمات اسلامی در سال ۱۳۲۲ش اولین مدرسه خود را تأسیس کرد و تا سال ۱۳۵۶ش، توانست ۱۸۳ مدرسه را بنا کند. این مجموعه دارای مدارس دخترانه در تمام سطوح آموزشی بود و در آن‌ها، ممنوع بودن ورود مردان و رعایت حجاب در داخل و بیرون مدرسه شرط بود.
عباسعلی اسلامی روحانی و خطیب مشهور در زمان خود، جامعه تعلیمات اسلامی را تأسیس کرد و ایده این کار را از مدرسه‌هایی گرفت که به همین سبک توسط شیعیان در هندوستان ساخته شده بود. هزینه مالی این مجموعه توسط افراد نیکوکار تأمین می‌شد و نقش روحانیون در تشویقِ مردم جهت کمک به این موسسه را بسیار زیاد دانسته‌اند.
براساس اساسنامه این مجموعه، جامعه موظف بود در قالبی غیردولتی و غیرسیاسی به تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان، براساس آموزه‌های مذهبی شیعه بپردازد. در مدارس وابسته به جامعه تعلیمات اسلامی، علاوه بر آموزش کتاب‌های رسمی، کتاب‌های درسی و مذهبی ویژه‌ای نیز تدوین و تدریس می‌شد.
در دهه پنجاه شمسی، حکومت پهلوی با بخشنامه منع حجاب در دبیرستان‌های دخترانه و دولتی کردن مدارس غیردولتی، ضرر فراوانی به مجموعه جامعه تعلیمات اسلامی وارد آورد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ش، جز در سال‌های ابتدایی که مدارس دولتی بودند و پس از چند سال مجوز مدارسِ غیر انتفاعی صادر شد، جامعه تعلیمات اسلامی باز به فعالیت‌های خود را ادامه داده است.
معرفی
جامعه تعلیمات اسلامی، مجموعه‌ای که مدارس جدیدی را در تهران و شهرهای دیگر تأسیس کرد و در آن‌ها علاوه بر دروس جدید، تعلیمات اسلامی نیز آموزش داده می‌شد.[۱] این مجموعه، بیشترین تعداد مدارس غیر دولتی در زمان پهلوی دوم را در اختیار داشت.[۲] جامعه تعلیمات اسلامی در سال ۱۳۲۲ش اولین مدرسه خود را بنا نهاد و در سال ۱۳۲۸ش اساسنامه خود را به‌صورت رسمی ثبت کرد.[۳]
جامعه تعلیمات اسلامی توانست دامنه فعالیت‌های خود را گسترش دهد[۴] و تا سال ۱۳۵۶ش، ۱۸۳ مدرسه را بنا کند.[۵] تلاش این مجموعه را مهم‌ترین حرکت علمی - آموزشی برای تربیت نسل دین‌دار در زمان خود دانسته‌اند.[۶] علاوه بر ساخت مدرسه، تأسیس کتابخانه و انجام کارهای خیریه از دیگر فعالیت‌های این مجموعه بوده است.[۷]
عباسعلی اسلامی (۱۲۷۵-۱۳۶۴ش) روحانی و خطیب مشهور در زمان خود مؤسس این مجموعه بود.[۸] هزینه مالی این مجموعه توسط افراد نیکوکار تأمین می‌شد و نقش روحانیون در تشویقِ مردم جهت کمک به این مؤسسه را بسیار زیاد دانسته‌اند.[۹]
حسینعلی گلشن از اعضای اصلی جامعه تعلمیات اسلامی در نهمین سال تأسیس:
در تهران و شهرستانهای ایران متجاوز از یک صد باب کودکستان و دبستان پسرانه و دخترانه و مدارس شبانه تأسیس شده است و بیش از پانزده هزار نفر دانش‌آموز از چهارساله تا هفتاد ساله در آن مدارس به تحصیل علوم دینی و فرهنگی اشتغال دارند.[۱۰]
جامعه تعلیمات اسلامی توانست با استخدام معلمان با تجربه، خرید وسایل آزمایشگاهی و کارگاهی و نیز سخت‌گیری زیاد، سطح آموزش مدارس خود را به صورت قابل توجهی بالا ببرد به‌طوری که اکثریت دانش‌آموزان این مدارس، فارغ‌التحصیل شده و در آموزشِ همگانی دانشگاه‌ها پذیرفته می‌شدند.[۱۱]
در این مدارس به‌علت بی‌نیازی از کمک‌های مالیِ حکومت پهلوی، در موارد متعدد ضوابط و مقرراتِ حکومت اجرا نمی‌شد. برنامه‌هایِ ویژه مذهبی جایگزین مسائل ملی شد، به‌نحوی که در گزارشات حکومت پهلوی، دانش‌آموزان پرورش یافته جامعه را دارای تعصبات خشک مذهبی می‌دانستند.[۱۲]
در سال ۱۳۲۲ش اولین مدرسه مجموعه با نام دبستان پسرانه جعفری آغاز به‌کار کرد.[۱۳] کمی بعد به درخواست و اصرار خانواده‌های مذهبی، مدرسه دخترانه با نام دوشیزگان اسلامی افتتاح شد.[۱۴] مدارس دخترانه این مجموعه با مشخصه ممنوع بودن ورود مردان به درون آن، عدم اختلاط مرد و زن و رعایت حجاب در داخل و بیرون مدرسه، فعالیت خود را آغاز کرد.[۱۵] وجود مدارس دخترانه در آن زمان اهمیت بسیاری داشت؛ زیرا تحصیل دختران به‌خصوص در مدارس جدید، نزد قشر مذهبی، مخالفان و موافقان بسیار داشت.[۱۶]
در جامعه تعلیمات اسلامی شرط بود که از سیاست روزمره دوری کنند. علت این تصمیم را حسینعلی گلشن از اعضای اصلی جامعه چنین ذکر می‌کند که «مجال این تهمت باقی نماند که به نام دین بر کرسی وزارت و وکالت مجلس تکیه زده و مقاصد خود را تأمین می‌کنند».[۱۷]
موسس و ایده ساخت مدارس اسلامی
عباسعلی اسلامی، روحانی و خطیب مشهور دوران خود، جامعه تعلیمات اسلامی را تأسیس کرد.[۱۸] او در دوران تحصیل در نجف با یکی از روحانیون سرشناس شهر لکهنو در هندوستان به نام «نجم‌العلماء» آشنا شد و برای مدتی به هندوستان رفت و در آنجا سکونت یافت.[۱۹]
نجم‌العلماء در هندوستان با هدف دست یافتن به علوم و فنون جدید و همچنین حفظ و نگهداری میراث و سنت دینی تشیع، مدرسه‌ای به نام «مدرسة الواعظین» تأسیس نمود که در آن، دروس فقه، اصول، زبان انگلیسی و عربی، مقاله‌نویسی و... تدریس می‌شد.[۲۰] آشنایی عباسعلی اسلامی با این مجموعه سبب شد اندیشه ایجاد مدارسی شبیه آنچه در هند دیده بود در ذهن او پرورش یابد.[۲۱]
از جمعیت پیروان قرآن تا تأسیس جامعه تعلیمات اسلامی
عباسعلی اسلامی در سال ۱۳۲۰ش، به کمک عده‌ای از نیکوکاران، تشکلی فرهنگی به‌نام «جمعیت پیروان قرآن» را پایه‌گذاری کرد. اسلامی ابتدا در منزل خود، هفته‌ای دو شب، کلاس‌هایی را دایر کرد که شامل چهار کلاس بود: سوادآموزی، علوم دینی، احکام و اخلاق، و مقدمات علوم عربی.[۲۲] نام این گروه «جامعه پیروان قرآن» بود؛ اما پس از اعتراض گروهی مبنی بر اینکه «مگر دیگران پیرو قرآن نیستند»، به جامعه تعلیمات اسلامی تغییر نام داد.[۲۳]
جامعه تعلیمات اسلامی، هیئت‌مدیره‌ای متشکل از ۲۲ عضو اصلی داشت که در صورت داشتن شایستگی، به صورت مادام‌العمر این مسئولیت را عهده‌دار می‌شدند.[۲۴] هیئت مدیره از سه گروه روحانیان، بازاریان و معلمان تشکیل شده بود.[۲۵]
اساسنامه، ساختار، کتاب‌ها و نوع آموزش
در سال ۱۳۲۸ش اساسنامه و مرامنامه جامعه تعلیمات اسلامی در ۳۷ ماده و ۹ تبصره تنظیم شد. براساس این اساسنامه، جامعه موظف بود در قالبی غیردولتی و غیرسیاسی به تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان، از سطح کودکستان تا دانشگاه، براساس آموزه‌های مذهبی شیعه بپردازد. جامعه همچنین چاپ کتاب و نشریه، تأسیس بیمارستان و یتیم‌خانه را در برنامه‌های خود داشت و مجاز بود هر کدام از این فعالیت‌ها را در داخل یا خارج از کشور انجام دهد.[۲۶] تشکیلات جامعه شامل هیئت مدیره مرکزی، مدیرعامل، هیئت مدیره هر استان و هیئت مدیره هر واحد آموزشی بود.[۲۷]
در مدارس وابسته به جامعه تعلیمات اسلامی، کتاب‌های علمی و فنی مصوب وزارت فرهنگ تدریس می‌شد.[۲۸] علاوه بر آموزش کتاب‌های رسمی، جهت ارتقای توان دینی و علمی دانش‌آموزان، کتاب‌های درسی ویژه‌ای نیز تدوین و تألیف شد که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- کتاب «تعلیمات دینی» برای دانش‌آموزان سال‌های پنجم و ششم ابتدایی توسط علامه طباطبایی.
- کتاب «تربیت و تعلیم دینی» به قلم محمدجواد باهنر.
- کتاب «اخلاق اسلامی» توسط یکی از اساتید دانشگاه به نام حسینعلی گلشن نوشته شد که شامل مفاهیم اخلاقی به روش ساده و ادبی بود.[۲۹]
یکی از اقدامات در مدارس ابتدایی جامعه، تهیه «دفترچه ارتباط خانه و مدرسه» بود. در این دفترچه، نام دروس سال‌تحصیلی و نمرات آن‌ها قرار داشت. این دفترچه‌ها به شکلی جالب و جذاب، با توصیه‌های مذهبی تزئین شده بود. در صفحه پنج این دفترچه، از والدین دانش‌آموز خواسته شده بود بر تمام رفتار و کردار «نور چشمی» خود دقیق شوند و نکات و موارد غیرعادی وی را به مدرسه گزارش دهند تا در جلسه شورای «خانه و مدرسه» مطرح شود و راهکار‌هایی برای درمان آن‌ها یافت گردد.[۳۰]
براساس نوشته‌های عباسعلی اسلامی، در این مدارس به جای سرود صبحگاهی، مراسم دعا و نیایش به امام زمان(ع) برگزار می‌شد، اما حکومت به آن‌ها دستور داد که باید تابع قوانین بوده و طبق دستور رفتار کنند.[۳۱]
فعالیت‌ها در دوره پهلوی و اقدامات حکومت علیه آن
مهم‌ترین فعالیت‌های جامعه در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی ایران عبارت بودند از:
- تأسیس شعبه‌های مدارس در تهران و شهرستان‌ها که به ۱۸۳ مدرسه دخترانه و پسرانه می‌رسید.[۳۲]
- انتشار ماهنامه تعلیمات اسلامی از فروردین ۱۳۳۱ش با مدیریت حسینعلی گلشن.[۳۳]
- برنامه‌های تربیت معلم که استادانی چون سید محمد حسینی بهشتی، محمدتقی جعفری، سید علی‌اکبر حسینی، عبدالمجید رشیدپور، مرتضی مطهری، و علی محمد کاردان برای جوانان مشتاق به شغل معلمی، کلاس‌های آموزشی برگزار می‌کردند.[۳۴]
- برگزاری کلاس‌های آموزش خانواده در اوایل دهه ۱۳۵۰ش و انتشار جزوه‌ای با عنوان «آغوش مادر اولین دانشگاه»، مخصوص والدین دانش‌آموزان.[۳۵]
حکومت پهلوی اقدامات آموزشی مهمی در دهه پنجاه شمسی انجام داد که برخی از آن‌ها محدودیت بسیاری برای جامعه تعلیمات اسلامی پدید آورد:
- در ۱۳۵۲ ش، با بخشنامه منع حجاب، دبیرستان‌های اسلامیِ دخترانه را محدود کرده و شرایط سختی برای جامعه پدید آورد.[۳۶]
- دولت، نظارت، برنامه‌ریزی و مدیریت مدارس غیردولتی را بر عهده گرفت و نهایتا در سال ۱۳۵۳ش، دبستان‌ها و مدارس راهنمایی بخش خصوصی را دولتی اعلام کرد. با این مصوبه تمام مدارس ابتدایی و راهنمایی جامعه تعلیمات را تحت کنترل خود درآورد اما دبیرستان‌های جامعه تا پیروزی انقلاب به حیات خود ادامه دادند.[۳۷]
فراز و نشیب فعالیت‌ها پس از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ش، مدارس تحت نظارت جامعه تعلیمات اسلامی، به دلیل دولتی شدنِ تمام مدارس کشور، به آموزش و پرورش تحویل داده شد. اما در مرداد سال ۱۳۵۹ش، جامعه، مدیریت تعداد معدودی از مدارس خود را با توجه به مصوبه‌ای از شورای انقلاب فرهنگی، به دست آورد و در نهایت به سال ۱۳۶۸ش، در پی تصویب قانون مدارس غیرانتفاعی، جامعه تعلیمات اسلامی مبادرت به اخذ مجوز و احیای مجدد مدارس خود کرد. جامعه تعلیمات اسلامی تا دهه نود قرن سیزدهم شمسی بیش از ۸۰ مدرسه در کل کشور داشته و حدود ۱۷ هزار دانش‌آموز را تحت تعلیم و تربیت خود قرار داد.[۳۸]
مدارس جامعه تعلمیات اسلامی در دهه‌های آخر قرن سیزدهم شمسی، فعالیت‌های آموزشی و پرورشی خود را گسترش دادند. مجتمع آموزشی سیدالشهدای یزد از بزرگ‌ترین مجتمع‌های آموزشی ایران و نیز بزرگ‌ترین مجتمع آموزشی جامعه تعلیمات اسلامی است که تا ابتدای سال ۱۴۰۲ش بیش از ۱۸۰ هزار فارغ‌التحصیل و بیش از پنج‌هزار دانش‌آموز دارد.[۳۹]
نگارخانه
-
دبستان علوی بروجرد از مدارس جامعه تعلیمات اسلامی
-
جمع مدیران و معلمان دانشسرای راهنمایی تهران در سال ۱۳۵۰ش
-
اقامه نماز جماعت در مدرسه‌ای از مدارس جامعه تعلیمات اسلامی در یزد
-
دبستان علمی در همدان از مدارس جامعه تعلیمات اسلامی
-
دبستان شماره ۱۵ جامعه تعلیمات اسلامی در تهران
-
حضور آیت‌الله طالقانی در کنار عباسعلی اسلامی در دفتر مرکزی جامعه تعلیمات اسلامی
-
مجتمع آموزشی حضرت سید الشهدای یزد زیرنظر جامعه تعلیمات اسلامی
پانویس
- ↑ کاظمی، «ارزیابی رویکرد تشکل مذهبی «جامعه تعلیمات اسلامی» در برابر مسئله آموزش»، ص۱۳۷.
- ↑ کرمی‌پور، «جامعه تعلیمات اسلامی، گوشه‌ای از فعالیت فرهنگی نیروهای مذهب در عصر پهلوی»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ کرمی‌پور، «جامعه تعلیمات اسلامی، گوشه‌ای از فعالیت فرهنگی نیروهای مذهب در عصر پهلوی»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ «تربیت چند نسل از جوانان مذهبی و انقلابی»، سایت سدید.
- ↑ کرمی‌پور، «جامعه تعلیمات اسلامی، گوشه‌ای از فعالیت فرهنگی نیروهای مذهب در عصر پهلوی»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران، ۱۳۹۰ش، ص۸۶.
- ↑ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران، ۱۳۹۰ش، ص۸۶.
- ↑ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران، ۱۳۹۰ش، ص۸۶.
- ↑ «مدرسه علمی، دانشگاه مبارزاتی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ گلشن، «جامعه تعلیمات اسلامی چکونه بوجود آمد»، ص۱۱.
- ↑ «مدرسه علمی، دانشگاه مبارزاتی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «مدرسه علمی، دانشگاه مبارزاتی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ کاظمی، «ارزیابی رویکرد تشکل مذهبی «جامعه تعلیمات اسلامی» در برابر مسئله آموزش»، ص۱۳۸.
- ↑ کاظمی، «ارزیابی رویکرد تشکل مذهبی «جامعه تعلیمات اسلامی» در برابر مسئله آموزش»، ص ۱۳۸.
- ↑ کاظمی، «ارزیابی رویکرد تشکل مذهبی «جامعه تعلیمات اسلامی» در برابر مسئله آموزش»، ص۱۳۸.
- ↑ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران، ۱۳۹۰ش، ص۸۸.
- ↑ گلشن، «جامعه تعلیمات اسلامی چکونه بوجود آمد»، ص۱۰
- ↑ کرمی‌پور، «جامعه تعلیمات اسلامی، گوشه‌ای از فعالیت فرهنگی نیروهای مذهب در عصر پهلوی»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ کرمی‌پور، «جامعه تعلیمات اسلامی، گوشه‌ای از فعالیت فرهنگی نیروهای مذهب در عصر پهلوی»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ «تأسیس ۱۸۰ مدرسه مذهبی در تقابل با تهاجم فرهنگی»، سایت راه هادی.
- ↑ «تأسیس ۱۸۰ مدرسه مذهبی در تقابل با تهاجم فرهنگی»، سایت راه هادی.
- ↑ «تربیت چند نسل از جوانان مذهبی و انقلابی»، سایت سدید.
- ↑ کاظمی، «ارزیابی رویکرد تشکل مذهبی «جامعه تعلیمات اسلامی» در برابر مسئله آموزش»، ص۱۳۷.
- ↑ «تأسیس ۱۸۰ مدرسه مذهبی در تقابل با تهاجم فرهنگی»، سایت راه هادی.
- ↑ «مدرسه علمی، دانشگاه مبارزاتی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ حداد عادل، «جامعه تعلیمات اسلامی، ج۹، ص۳۷۰.
- ↑ حداد عادل، «جامعه تعلیمات اسلامی، ج۹، ص۳۷۰.
- ↑ «تربیت چند نسل از جوانان مذهبی و انقلابی»، سایت سدید.
- ↑ «تأسیس ۱۸۰ مدرسه مذهبی در تقابل با تهاجم فرهنگی»، سایت راه هادی.
- ↑ «تربیت چند نسل از جوانان مذهبی و انقلابی»، سایت سدید.
- ↑ «تربیت چند نسل از جوانان مذهبی و انقلابی»، سایت سدید.
- ↑ کرمی‌پور، «جامعه تعلیمات اسلامی، گوشه‌ای از فعالیت فرهنگی نیروهای مذهب در عصر پهلوی»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ حداد عادل، «جامعه تعلیمات اسلامی، ج۹، ص۳۷۰.
- ↑ حداد عادل، «جامعه تعلیمات اسلامی، ج۹، ص۳۷۰.
- ↑ حداد عادل، «جامعه تعلیمات اسلامی، ج۹، ص۳۷۰.
- ↑ حداد عادل، «جامعه تعلیمات اسلامی، ج۹، ص۳۷۰.
- ↑ «مدرسه علمی، دانشگاه مبارزاتی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «تربیت چند نسل از جوانان مذهبی و انقلابی»، سایت سدید.
- ↑ «مجتمع آموزشی سیدالشهدا یزد»، سایت مجتمع آموزشی سیدالشهدا یزد.
منابع
- «تأسیس ۱۸۰ مدرسه مذهبی در تقابل با تهاجم فرهنگی»، سایت راه هادی، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «تربیت چند نسل از جوانان مذهبی و انقلابی»، سایت سدید، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران، تهران، علم، ۱۳۹۰ش،
- حداد عادل، فریدالدین، «جامعه تعلیمات اسلامی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- کاظمی، حسن، «ارزیابی رویکرد تشکل مذهبی «جامعه تعلیمات اسلامی» در برابر مسئله آموزش، مجله مطالعات اسلامی، مجله مطالعات انقلاب اسلامی، سال هجدهم، شماره ۶۵، تابستان ۱۴۰۰ش.
- کرمی‌پور، حمید، «جامعه تعلیمات اسلامی، گوشه‌ای از فعالیت فرهنگی نیروهای مذهب در عصر پهلوی»، پرتال جامع علوم انسانی، مجله زمانه، شماره ۲۰، ۱۳۸۳ش.
- گلشن، حسینعلی، «جامعه تعلیمات اسلامی چکونه بوجود آمد»، شماره۱، فروردین ۱۳۳۱ش.
- «مجتمع آموزشی سیدالشهدا یزد»، سایت مجتمع آموزشی سیدالشهدا یزد.
- «مدرسه علمی، دانشگاه مبارزاتی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.