کشتار دانش‌آموزان در دانشگاه تهران حادثه‌ای است که در ۱۳ آبان ۱۳۵۷ش به‌دست مأموران حکومت پهلوی رخ داد و نقش بسیار مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشت. معترضان که بیشتر آنها دانش‌آموز بودند، در این روز برای بزرگداشت چهاردهمین سالگرد تبعید امام خمینی به ترکیه در محوطه دانشگاه تهران تجمع و اقدام به سردادن شعار نمودند؛ اما هنگام خروج، مأموران حکومت به سمت آنها تیراندازی کرده و ۶۵ نفر از آنها را کشتند.
 | |
| نام‌های دیگر | روز دانش‌آموز |
|---|---|
| شرح ماجرا | تجمع معترضین در دانشگاه تهران و کشتار دانش‌آموزان توسط مأموران حکومت پهلوی |
| طرفین | دانش‌آموزان و حکومت پهلوی |
| زمان | ۱۳ آبان سال ۱۳۵۷ش |
| دوره | پهلوی |
| مکان | دانشگاه تهران |
| علت | تظاهرات دانش‌آموزان در دانشگاه تهران |
| اهداف | کنترل جمعیت معترض و جلوگیری از خروج تظاهرات‌کنندگان به خیابان |
| عاملان | مأموران حکومت پهلوی |
| نتایج | زمینه‌سازی و سرعت در پیروزی انقلاب اسلامی ایران |
| پیامدها | سقوط دولت شریف امامی • استعفای وزیر آموزش‌وپرورش و وزیر علوم دولت وقت |
| تلفات | ۶۵ نفر |
| واکنش‌ها | پیام امام خمینی به مردم ایران • اعتراف محمدرضا شاه پهلوی به شنیدن صدای انقلاب مردم ایران |
پس از این واقعه و پخش آن در تلویزیون ایران، امام خمینی در پیامی مردم را دعوت به صبر کرد و به آنها وعده پیروزی نهایی داد. در پی این حادثه، وزیران وقت آموزش‌وپرورش و علوم و رئیس تلویزیون ملی ایران نیز استعفا کرده و دولت شریف‌امامی سقوط کرد و دولت نظامی ازهاری جانشین او شد. پس از آن محمدرضاشاه پهلوی در پیامی تلویزیونی اعتراف کرد که صدای انقلاب مردم ایران را شنیده است. این روز در تقویم جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان روز دانش‌آموز ثبت شده است.
اهمیت و جایگاه
حادثه کشتار دانش‌آموزان در ۱۳ آبان سال ۱۳۵۷ش به‌عنوان بدترین حادثه بعد از واقعه کشتار ۱۷ شهریور در همان سال، شناخته شده است.[۱] محمدرضاشاه پهلوی پس از این واقعه، در ۱۴ آبان ۱۳۵۷ش در نطق تلویزیونی اعتراف کرد که صدای انقلاب مردم ایران را شنیده است.[۲]
برخی معتقدند که روز ۱۳ آبان ۱۳۵۷ش، نقش بسیار مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشته است.[۳] جواد منصوری پژوهشگر سیاسی، این روز و حوادث پس از آن را موجب شتاب پیروزی انقلاب اسلامی ایران ذکر کرده است.[۴]
این روز در تقویم جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان روز دانش‌آموز ثبت شده است.[۵]
زمینه شکل‌گیری
به ادعای مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پس از سفر امام خمینی از عراق به فرانسه در ۱۶ مهر ۱۳۵۷ش، طی پیامی[۶] به مناسبت آغاز سال تحصیلی، خطاب به دانش‌آموزان و دانشجویان، از آنها خواست که به مبارزه علیه حکومت پهلوی بپیوندند.[۷] به گزارش برخی منابع، دانش‌آموزان معترض از روز ۲ آبان ۱۳۵۷ش مدارس را تعطیل و با تظاهرات به سمت دانشگاه تهران حرکت می‌کردند. پس از حضور در دانشگاه و سردادن شعار علیه حکومت نیز از دانشگاه خارج و به سمت خیابان‌های اطراف به تظاهرات ادامه می‌دادند.[۸]
سخنرانی امام خمینی علیه پهلوی در ۱۴ آبان ۱۳۵۷ش:
«من نمی‌دانم از کدام مصیبت‌های ملت و از کدام جنایت‌های شاه بنویسم؛ قلم من عاجز است. آیا جنایاتی را که در دانشگاه به دست دژخیمان شاه واقع شد، متذکر شوم... عزیزان من! صبور باشید که پیروزی نهایی نزدیک و خدا با صابران است... صدای آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی شما را به گوش جهانیان رسانده و می‌رسانم.»[۹]
این حرکت دانش‌آموزان، دانشجویان و مردم در روزهای بعد نیز ادامه پیدا کرد؛ اما به خون‌ریزی و کشتار نرسید.[۱۰] حکومت نیز با تعطیل کردن مدارس و دانشگاه تهران و بستن دَر دانشگاه با معترضان درگیر شد و با آنها مقابله کرد؛ اما برخی از آنها از راه فرعی خود را به دانشگاه تهران رسانده و با باز کردن دَر یا شکستن قفل‌ها وارد دانشگاه شدند. عده‌ای دیگر نیز در دانشگاه‌های مختلف تجمع کردند.[۱۱]
کشتار دانش‌آموزان
در ۱۳ آبان ۱۳۵۷ش دانش‌آموزان جهت بزرگداشت چهاردهمین سالگرد تبعید امام خمینی به ترکیه در محوطه دانشگاه تهران تجمع و تظاهرات کردند.[۱۲] مردم و دانشجویان نیز با شروع اعتراضات به دانش‌آموزان ملحق شدند. نیروهای نظامی نیز بعد از ساعت ۱۱ ظهر جهت جلوگیری از خروج تظاهرکنندگان به سمت خیابان و گسترش اعتراضات جلوی دَر دانشگاه مستقر شدند.[۱۳] پس از حضور معترضان و سردادن شعار توسط معترضان جلوی دَر دانشگاه، مأموران ابتدا به سمت آنها گاز اشک‌آور و پس از چند شلیک هوایی، به سمت مردم تیراندازی کردند.[۱۴]
درگیری‌ها ۶ ساعت به‌طول انجامید و ۶۵ نفر که بسیاری از آنها دانش‌آموز بودند، کشته شدند.[۱۵] برخی منابع دیگر نیز تعداد کشته‌شدگان را ۵۶[۱۶] و عده‌ای دیگر بین ۲ تا ۱۰ نفر اعلام کرده‌اند.[۱۷] زخمی‌ها و مجروحان حادثه نیز از در شمالی دانشگاه به بیمارستان منتقل شدند. تظاهرات نیز کم‌کم به بیرون دانشگاه و سرتاسر تهران کشیده شد.[۱۸]
واکنش‌ها
حادثه کشتار دانش‌آموزان توسط مأموران حکومت پهلوی در برنامه اخبار شبانگاهی تلویزیون ایران پخش شد.[۱۹] امام خمینی در پیامی از فرانسه، حمله به دانش‌آموزان و کشتار آنها را محکوم و با دعوت مردم به صبر، به آنها وعده پیروزی داد.[۲۰] در پی این حادثه بازار تهران نیز تعطیل شد؛[۲۱] وزیر آموزش‌وپرورش و وزیر علوم و آموزش عالی استعفا کردند[۲۲] و رئیس تلویزیون ملی ایران به جهت پخش بدون سانسور کشتار دانش‌آموزان، مجبور به استعفا شد.[۲۳]
دولت شریف‌امامی نخست‌وزیر وقت دولت معروف به آشتی ملی پس از هفتاد روز سقوط کرد.[۲۴] محمدرضا شاه پهلوی نیز غلامرضا ازهاری را جانشین وی کرد تا دولت نظامی تشکیل دهد.[۲۵] سید روح‌الله خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران نیز در ۱۴ آبان ۱۳۵۷ش به سید محمد بهشتی دستور داد تا به همراه مرتضی مطهری، شورای انقلاب اسلامی ایران را تشکیل دهند.[۲۶]
نگارخانه
-
تصویر روزنامه آیندگان چاپ ۱۴ آبان ۱۳۵۷ش
-
حضور دانش‌آموزان و دانشجویان در محوطه دانشگاه تهران
-
جلوگیری از خروج دانش‌آموزان و دانشجویان از دانشگاه تهران
-
شلیک گاز اشک‌آور به سمت معترضین جلوی در دانشگاه تهران
-
تیراندازی مأموران سمت معترضین ۱۳ آبان ۱۳۵۷ش
-
بردن زخمی‌های ۱۳ آبان ۱۳۵۷ش
-
گزارش درگیری‌ها در دوم آبان ۱۳۵۷ش روزنامه اطلاعات
-
گزارش ساواک از درگیری‌های قبل از ۱۳ آبان در محوطه دانشگاه تهران
پانویس
- ↑ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۵۴-۲۵۵.
- ↑ منصوری، آشنایی با انقلاب اسلامی ایران، ۱۳۹۰ش، ص۲۲۱-۲۲۲؛ «سیزده آبان، چگونه روز دانش‌آموز شد؟»، خبر آنلاین.
- ↑ «نقش سیزدهم آبان در تاریخ انقلاب اسلامی ایران»، در نشریه جهاد، ص۵.
- ↑ منصوری، آشنایی با انقلاب اسلامی ایران، ۱۳۹۰ش، ص۲۲۱.
- ↑ کرمی، «سرمقاله: استقامت ملی در فراموشخانه»، ص۴؛ «۱۳ آبان روز دانش آموز»، در مجله پاسدار اسلام، ص۱۰.
- ↑ نگاه کنید به: خمینی، صحیفه امام خمینی، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۴۸۳-۴۸۸.
- ↑ «پیامدها و آثار ۱۳ آبان ۱۳۵۷، روز دانش‌آموزان و دانشجویان شهید»، سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۲۱-۲۵۸.
- ↑ نگاه کنید به: خمینی، صحیفه امام خمینی، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۳۰۸-۳۱۰.
- ↑ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۲۱-۲۵۸.
- ↑ «جنایت رژیم پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۵۷/ خشم مردم از پخش فیلم کشتار دانش‌آموزان در ۱۳ آبان»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ منصوری، آشنایی با انقلاب اسلامی ایران، ۱۳۹۰ش، ص۲۲۱.
- ↑ «درباره ۱۳ آبان| دانش آموزان حماسه‌سازان انقلاب»، سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).
- ↑ «جنایت رژیم پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۵۷/ خشم مردم از پخش فیلم کشتار دانش‌آموزان در ۱۳ آبان»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «جنایت رژیم پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۵۷/ خشم مردم از پخش فیلم کشتار دانش‌آموزان در ۱۳ آبان»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۵۴۷؛ «مقاله ۱۳ آبان| متن روز دانش آموز| ۱۳ آبان؛ روزی با سه مناسبت مهم»، سایت آفتاب آنلاین.
- ↑ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۵۴.
- ↑ «جنایت رژیم پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۵۷/ خشم مردم از پخش فیلم کشتار دانش‌آموزان در ۱۳ آبان»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «درباره ۱۳ آبان| دانش آموزان حماسه‌سازان انقلاب»، سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)؛ لطیفی پاکده، لطفعلی، «۱۳ آبان؛ نماد مبارزه با آمریکا»، ص۸۵.
- ↑ نگاه کنید به: خمینی، صحیفه امام خمینی، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۳۰۸-۳۱۰.
- ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۵۵۷.
- ↑ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۲۵۵.
- ↑ «جنایت رژیم پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۵۷/ خشم مردم از پخش فیلم کشتار دانش‌آموزان در ۱۳ آبان»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ لطیفی پاکده، لطفعلی، «۱۳ آبان؛ نماد مبارزه با آمریکا»، ص۸۵.
- ↑ بهداروندیانی، «روابط ایران و امریکا از جنبش طبقه متوسط جدید تا پیروزی انقلاب اسلامی»، ص۳؛ «سیزده آبان، چگونه روز دانش‌آموز شد؟»، خبر آنلاین.
- ↑ نگاه کنید به: خمینی، صحیفه امام خمینی، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۳۰۷.
منابع
- بهداروندیانی، غلامرضا، «روابط ایران و امریکا از جنبش طبقه متوسط جدید تا پیروزی انقلاب اسلامی»، در مجله پگاه حوزه، شماره ۴۸، اردیبهشت ۱۳۸۱ش.
- «پیامدها و آثار ۱۳ آبان ۱۳۵۷، روز دانش آموزان و دانشجویان شهید»، سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۳۹۹، تاریخ بازدید: ۱۰ خرداد ۱۴۰۲ش.
- «جنایت رژیم پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۵۷ش/ خشم مردم از پخش فیلم کشتار دانش‌آموزان در ۱۳ آبان»، سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
- خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- حائری، علی، روزشمار شمسی، قم، دفتر عقل، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ۱۳۸۶ش.
- «درباره ۱۳ آبان| دانش آموزان حماسه‌سازان انقلاب»، سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۲ش.
- عبداللهی، شیرزاد، «سیزده آبان، چگونه روز دانش آموز شد؟»، سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۰ خرداد ۱۴۹۲ش.
- کرمی، سعید، «سرمقاله: استقامت ملی در فراموشخانه»، در مجله زمانه، شماره ۹۳، آبان ۱۳۸۹ش.
- لطیفی پاکده، لطفعلی، «۱۳ آبان؛ نماد مبارزه با آمریکا»، در فصلنامه حصون، شماره ۲۶، مهر و آبان ۱۳۸۹ش.
- «مقاله ۱۳ آبان| متن روز دانش آموز| ۱۳ آبان؛ روزی با سه مناسبت مهم»، سایت آفتاب آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آبان ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۰ خرداد ۱۴۰۲ش.
- منصوری، جواد، آشنایی با انقلاب اسلامی ایران، قم، دفتر نشر معارف، چاپ پنجم، ۱۳۹۰ش.
- «نقش سیزدهم آبان در تاریخ انقلاب اسلامی ایران»، در نشریه جهاد، شماره ۴۱، آبان ۱۳۶۱ش.
- «۱۳ آبان روز دانش آموز»، در مجله پاسدار اسلام، شماره ۱۰۷، آبان ۱۳۶۹ش.