تکیه تجریش

تکیه تجریش

اطلاعات اوليه
بنيانگذار	اهال محل
تأسیس	حدود ۲۰۰ سال قبل
کاربری	تکیه
مکان	تهران، ایران
نام‌های دیگر	تکیه بزرگ، تکیه بالا
وقایع مرتبط	وقوع سیل در سال ۱۳۶۶ش، ثبت ملی در سال ۱۳۸۳ش
مشخصات
مساحت	۱۱۰۰مترمربع
وضعیت	فعال
شماره ثبت	۱۱۲۱۵
معماری
بازسازی	۱۳۸۳ش

تکیه تجریش مشهور به تکیه بزرگ و تکیه بالا تکیه‌ای است که در سال ۱۱۷۶ش از سوی ساکنان روستای کهن تجریشِ تهران جهت عزاداری ایام محرم تأسیس شد. این تکیه، بخشی از بازار تجریش بوده و دارای وقف‌نامه‌ای است که اهالی را ملزم به اقامه عزا در ایام محرم در این مکان می‌نماید. در ۴ مرداد ۱۳۶۶ش وقوع سیل به تکیه آسیب جدی وارد کرد که با همت سازمان میراث فرهنگی، شهرداری تهران و اهالی محل، بازسازی و در سال ۱۳۸۳ش به‌عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسید است.

تاریخچه

«تکیه تجریش» مشهور به «تکیه بزرگ» یا «تکیه بالا» از تکیه‌های مشهور تهران و داخل بازار خیابان تجریش و در ذیل جنوب شرقی میدان تجریش و ضلع شمالی آستان مقدس امامزاده صالح واقع شده است. از آنجا که تجریش دارای دو تکیه است، این دو را با اسامی «تکیه بزرگ» یا «تکیه بالا» و «تکیه کوچک» یا «تکیه پایین» از یکدیگر تمیز می‌دهند. قدمت تکیه بزرگ را ۱۰۰ و برخی ۲۰۰ گفته‌اند ولی کتیبه‌ای که بتوان با اتکای به آن، تاریخ دقیق را روشن ساخت، موجود نیست.

بر اساس تاریخ شفاهی موجود، باغداران و روستاییان تجریش در اوایل قرن ۱۲ش تصمیم به ساخت ساختمانی برای عزاداری امام حسین(ع) گرفتند. مردم این محله تا قبل از آن برای عزاداری در مسجد یا در خانه‌های خود مجالس عزاداری برپا می‌کردند، اما جمعیت زیاد شرکت‌کنندگان، آنان را به فکر ساخت تکیه انداخت. گفته می‌شود ساخت تکیه در سال ۱۱۷۶ش پایان یافت. در ۴ مرداد سال ۱۳۶۶ش سیلی ویرانگر به نام سیل دربند یا سیل تجریش، آسیب فراوانی به منطقه از جمله تکیه بزرگ وارد کرد. از این رو این بنا در سال ۱۳۸۳ش به همت سازمان میراث فرهنگی، شهرداری تهران و مردم بازسازی و به دلیل اهمیت فراوان آن ثبت ملی شد. اهمیت این مکان، صرف نظر از قدمت، آن است که ترکیب بازار، مسجد، امامزاده، تکیه و ساختمان‌ اداری در یک مجموعه، شباهت فراوانی به سازه ارگ در شهرهای اسلامی داشته و این منطقه را تبدیل به مرکزی فرهنگی ــ اجتماعی کرده است.

معماری

مساحت تقریبی تکیه ۱۱۰۰ مترمربع و در ابتدا محوطه داخلی تکیه مسقف نبود و بعدتر برای محوطه ۶۰۰ مترمربعی وسط آن سقف ساخته شد. تکیه تجریش همچون اغلب تکایا در دو طبقه ساخته شده و طبقه دوم آن بالکن‌هایی مشرف برصحن طبقه اول دارد. این بنا دارای پوشش شیروانی و پلان مستطیل شکل است. بخش شاه‌نشین آن در ضلع جنوبی قرار گرفته و مغازه‌هایی در اطراف آن وجود دارد.

در طبقه اول درقسمت‌های شمالی، ۶ حجره، در قسمت جنوبی ۵ حجره و در قسمت شرقی ۳ حجره قرار دارد. همچنین در طبقه دوم نیز در قسمت شمالی ۴ حجره و در قسمت‌های جنوبی هر کدام ۶ حجره قرا ردارد. صحن وسط، سکویی به شکل مستطیل است که برای اجرای مراسم شبیه‌خوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اجرای مراسم تعزیه در تکیه تجریش

مراسم

حجره‌های تکیه تجریش به لحاظ قرار گرفتن در بازار تجریش، کاربری اولیه خود را از دست داده و عملکردی تجاری دارند، ولی وقف‌نامه حکم می‌کند که در تکیه تجریش، در ماه محرم بایستی عزاداری برگزار شود. بنابراین همه ساله، به مدت ۲۰ روز مغازه‌های تکیه، جمع‌آوری و مراسم عزاداری برگزار می‌شود.

همان‌گونه که در گذشته، هر یک از غرفه‌های تکیه تجریش به نام یکی از اهالی قدیمی محل بود و هر طایفه، مسئولیت سیاهپوش‌کردن طاق‌نمای مربوط به خود را داشت، هم‌اکنون نیز هر یک از طاق‌نماها به نام یکی از پیرغلامان اهل‌بیت(ع) نام‌گذاری شده و به یکی از اصناف تعلق دارد. متولیان طاق‌نماها، وظیفه انجام اموری مانند سیاهپوش کردن، دعوت و اطعام عزاداران در ایام عزاداری را به عهده دارند.

همچنین روزهای تاسوعا و عاشورا مراسم تعزیه در تکیه تجریش برگزار می‌شود. رسم دیگر آنکه روز تاسوعا عزاداران تکیه پایین به تکیه بالا رفته و بعد از ظهر روز عاشورا که شام غریبان نامیده می‌شود، عزاداران تکیه بالا به تکیه پایین رفته و اقامه عزا می‌کنند.