سوره جمعه یا بخش‌هایی از آن به صورت کتیبه و کاشی‌کاری در بناهایی مذهبی ـ تاریخی خطاطی شده است؛ برای مثال در [[حرم امام رضا(ع)]] کتیبه‌ای وجود دارد که سوره جمعه به [[خط ثلث]] [[علیرضا عباسی]] بر آن نوشته شده است<ref>[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/27313 دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل آستان قدرس رضوی، ص۳۴۲.]</ref> یا در [[حرم حضرت معصومه(س)]] این سوره بر کتیبه‌ای در رواق و گنبد شاهعباس دوم نقش بسته است.<ref>[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/27311 دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل آستانه حضرت معصومه، ص۳۶۱.]</ref> همچنین این سوره بر کاشی‌کاری‌های [[مسجد جمکران]]،<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details/9920 دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل جمکران مسجد.]</ref> آرامگاه [[امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر (ساوه)|امامزاده اسحاق بن موسی]]<ref>فیض قمی، گنجینه آثار قم، ص۱۳۸.</ref> و [[بقعه پیغمبریه]]<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=13344&&searchText= دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل پیغمبریه.]</ref> دیده می‌شود.
سوره جمعه یا بخش‌هایی از آن به صورت کتیبه و کاشی‌کاری در بناهایی مذهبی ـ تاریخی خطاطی شده است؛ برای مثال در [[حرم امام رضا(ع)]] کتیبه‌ای وجود دارد که سوره جمعه به [[خط ثلث]] [[علیرضا عباسی]] بر آن نوشته شده است<ref>[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/27313 دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل آستان قدرس رضوی، ص۳۴۲.]</ref> یا در [[حرم حضرت معصومه(س)]] این سوره بر کتیبه‌ای در رواق و گنبد شاهعباس دوم نقش بسته است.<ref>[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/27311 دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل آستانه حضرت معصومه، ص۳۶۱.]</ref> همچنین این سوره بر کاشی‌کاری‌های [[مسجد جمکران]]،<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details/9920 دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل جمکران مسجد.]</ref> آرامگاه [[امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر (ساوه)|امامزاده اسحاق بن موسی]]<ref>فیض قمی، گنجینه آثار قم، ص۱۳۸.</ref> و [[بقعه پیغمبریه]]<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=13344&&searchText= دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل پیغمبریه.]</ref> دیده می‌شود.
==متن و ترجمه==
==متن و ترجمه==
{{نقل قول دوقلو تاشو| تیتر= سوره جمعه|بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّحِيمِ{{سخ}}يُسَبِّحُ لِلَّـهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ ﴿١﴾ هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ ﴿٢﴾ وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿٣﴾ ذَٰلِكَ فَضْلُ اللَّـهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَاللَّـهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ﴿٤﴾ مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا ۚ بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّـهِ ۚ وَاللَّـهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿٥﴾ قُلْ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ هَادُوا إِن زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءُ لِلَّـهِ مِن دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴿٦﴾ وَلَا يَتَمَنَّوْنَهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ۚ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿٧﴾ قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِيكُمْ ۖ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَىٰ عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿٨﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّـهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿٩﴾ فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُ‌وا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّـهِ وَاذْكُرُوا اللَّـهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿١٠﴾ وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا ۚ قُلْ مَا عِندَ اللَّـهِ خَيْرٌ مِّنَ اللَّـهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ ۚ وَاللَّـهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ ﴿١١﴾|به نام خداوند رحمتگر مهربان{{سخ}}آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، خدايى را كه پادشاه پاك ارجمند فرزانه است، تسبيح مى‌گويند. (۱) اوست آن كس كه در ميان بى‌سوادان فرستاده‌اى از خودشان برانگيخت، تا آيات او را بر آنان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت بديشان بياموزد، و [آنان] قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند. (۲) و [نيز بر جماعت‌هايى] ديگر از ايشان كه هنوز به آنها نپيوسته‌اند. و اوست ارجمند سنجيده‌كار. (۳) اين فضل خداست، آن را به هر كه بخواهد عطا مى‌كند و خدا داراى فضل بسيار است. (۴) مثل كسانى كه [عمل به] تورات بر آنان بار شد [و بدان مكلف گرديدند] آنگاه آن را به كار نبستند، همچون مَثَل خرى است كه كتاب‌هايى را برپشت مى‌كشد. [وه] چه زشت است وصف آن قومى كه آيات خدا را به دروغ گرفتند. و خدا مردم ستمگر را راه نمى‌نمايد. (۵) بگو: «اى كسانى كه يهودى شده‌ايد، اگر پنداريد كه شما دوستان خداييد نه مردم ديگر، پس اگر راست مى‌گوييد درخواست مرگ كنيد.» (۶) و[لى] هرگز آن را به سبب آنچه از پيش به دست خويش كرده‌اند، آرزو نخواهند كرد، و خدا به [حال] ستمگران داناست. (۷) بگو: «آن مرگى كه از آن مى‌گريزيد، قطعاً به سر وقت شما مى‌آيد؛ آنگاه به سوى داناى نهان و آشكار بازگردانيده خواهيد شد، و به آنچه [در روى زمين] مى‌كرديد، آگاهتان خواهد كرد.» (۸)اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چون براى نماز جمعه ندا درداده شد، به سوى ذكر خدا بشتابيد، و داد و ستد را واگذاريد. اگر بدانيد اين براى شما بهتر است. (۹) و چون نماز گزارده شد، در [روى] زمين پراكنده گرديد و فضل خدا را جويا شويد و خدا را بسيار ياد كنيد، باشد كه شما رستگار گرديد. (۱۰) و چون داد و ستد يا سرگرميى ببينند، به سوى آن روى‌آور مى‌شوند، و تو را در حالى كه ايستاده‌اى ترك مى‌كنند. بگو: «آنچه نزد خداست از سرگرمى و از داد و ستد بهتر است، و خدا بهترين روزى دهندگان است.» (۱۱)}}
سوره جمعه شصت و دومین سوره و از سوره‌های مدنی است که در جزء بیست و هشتم قرآن قرار دارد. این سوره به سبب بیان حکم نماز جمعه، جمعه نامیده شده است. خداوند در این سوره به اهمیت نماز جمعه می‌پردازد و به مسلمانان دستور می‌دهد هنگام برپایی نماز جمعه از خرید و فروش دوری کنند.
آیه پنجم درباره حمل‌کنندگان تورات و آیه نهم این سوره در بیان حکم نماز جمعه از آیات مشهور این سوره است. در فضیلت تلاوت این سوره آمده است اگر کسی این سوره را در هر شب جمعه بخواند، کفارهگناهان بین دو جمعهٔ او خواهد بود.
معرفی
نامگذاری
این سوره را جُمُعه (به ضمّ میم) یا جُمْعه (به سکون میم) می‌نامند؛[۱] چراکه حکم نماز جمعه و آداب اعمال پس از آن را بیان می‌کند.[۲]
به اعتقاد علامه طباطبایی سوره جمعه مسلمانان را برمی‌انگیزد که به نماز جمعه اهمیت دهند و مقدمات به پا داشتن آن را فراهم کنند؛ چون نماز جمعه از شعائر بزرگ خداست که بزرگ‌داشتن آن هم دنیای مردم و هم آخرتشان را اصلاح می‌کند.[۷] سوره جمعه با تسبیح خداوند آغاز می‌شود و بیان می‌کند خداوند در مردمی اُمّی، پیامبری مبعوث کرده تا آنان را با اخلاق پاک تزکیه کند و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد.[۸]به تصریح نویسنده المیزان منافاتی ندارد که پیامبر(ص) از امیین باشد ودر میان آنان مبعوث شده باشد ولی در عین حال هم برای (هدایت) اُمّیین و هم غیر اُمّیین مبعوث شده باشد. [۹]
ملاصدرا در تفسیر سوره جمعه آورده است این سوره دربردارنده ارکان مقاصد ایمان و اصول و حقایق عرفانی است و از معرفت خداوند، حقیقت آغاز و انجام، کیفیت برانگیختگی، ارسال پیامبران، آموزش، فروفرستادن کتاب و هدایت خردها سخن می‌گوید.[۱۰]
رها کردن خرید و فروش وقتی بانگ نماز جمعه بلند می‌شود و شتافتن به سوی ذکر خدا و سرزنش کسانی که در هنگام خطبه نماز جمعه پیامبر(ص) به سراغ خرید و فروش رفتند از موضوعات مهم آخرین آیات این سوره است.[۱۱]
گفتار دوم؛ آیه ۵-۸ نکوهش یهودیان بهخاطر عملنکردن به تورات
گفتار اول؛ آیه ۱-۴ تشریع احکام دینی، لطف خدا به بندگان است
مطلب اول؛ آیه ۹-۱۰ وظایف مؤمنان نسبت به نمازجمعه
مطلب اول؛ آیه ۵ توصیف یهودیانی که به تورات عمل نکردند
مطلب اول؛ آیه ۱ بینیازی خدا از عبادت بندگان
مطلب دوم؛ آیه ۱۱ نکوهش کوتاهی در ادای نمازجمعه
مطلب دوم؛ آیه ۶-۸ نژادپرستی یهودیان، علت عملنکردن آنان به تورات
مطلب دوم؛ آیه ۲-۴ هدایت انسان‌ها با بعثت پیامبر اسلام
شأن نزول آخرین آیه
از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده است: با پیامبر(ص)نماز جمعه می‌خواندیم که کاروان تجاری رسید و مردم (نمازگزاران) به سوی کاروان پراکنده شدند و به جز دوازده نفر کسی باقی نماند که من هم جزو آنان بودم. پس این آیه نازل شد: «وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً...: و چون داد و ستد يا سرگرمی‌ای ببينند، به سوى آن روى می‌آروند و تو را در حالى كه ايستاده‌اى ترک مى‌کنند».[۱۳]
در نقلی دیگر آمده است مردم مدینه گرسنه بودند و آذوقه هم گران شده بود که کاروان تجاریِ دحیة بن خلیفه وارد مدینه شد و نمازگزاران به سوی او شتافتند و عده کمی باقی ماندند. پس آیه مذکور نازل شد و پیامبر(ص) گفت: اگر همه مسلمانان می‌رفتند، آتش آنان را فرا می‌گرفت.[۱۴] گفته شده کسانی که اطراف پیامبر ماندند، علی بن ابی‌طالب، حسن، حسین، فاطمه، سلمان، ابوذر، مقداد و صُهَیب بودند.[۱۵]
آیات مشهور
آیه پنجم سوره جمعه، از مثلهای قرآنی درباره یهودیان و آیه نهم درباره حکم نماز جمعه از آیات مشهور این سوره است.
آیه ۵
«مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَاراً﴿۵﴾» (مَثَل كسانى كه عمل به تورات بر آنان بار شد [و بدان مُكلَّف گرديدند]، آنگاه آن را به كار نبستند، همچون مَثَل خرى است كه كتاب‌هايى را بر پشت مى‌كشد.»)
این آیه از مَثَل‌های قرآنی درباره یهودیان زمان پیامبر(ص) است که با وجود تصریح کتاب آسمانی خودشان به نبوت پیامبر اسلام(ص)، به دین اسلام نگرویدند و آنان را مصداق عالمان بی عمل قرار داد.[۱۶] در برخی روایات آمده است آنان می‌گفتند آیین محمد(ص) شامل ما نمی‌شود؛ بنابراین قرآن به آنان گوشزد می‌کند اگر کتاب آسمانی خود را دقیقاً خوانده و عمل می‌کردند، این سخن را نمی‌گفتند؛ چراکه بشارت ظهور پیامبر اسلام در آن آمده است.[۱۷]این ابیات سعدی اشاره به این آیه قرآن دارد خطای لوآ در mw.text.lua در خط 25: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil).الگو:بالگو:بالگو:پایان شعر ونیز: خطای لوآ در mw.text.lua در خط 25: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil).الگو:بالگو:پایان شعر[۱۸]
ترجمه:بگو: «اين مرگى كه از آن فرار مى‌كنيد سرانجام با شما ملاقات خواهد كرد؛ سپس به سوى كسى كه داناى پنهان و آشكار است بازگردانده مى شويد؛ آن گاه شما را از آنچه انجام مى داديد خبر مى‌دهد!»
آیه سه پیام را به یهودیانِ گریزان از مرگ اعلان می‌کند که عبارتند از: خطابودن فرار از مرگ، زیرا مرگ به سراغشان می‌رود؛ خطا بودن ناخوش داشتن مرگ (لقاء الله) زیرا به پیشگاه خدا برای محاسبه اعمالشان بازگردانده خواهند شد و سوم این که
که هیچ یک از اعمالشان(ظاهری وپنهانی) بر خدا پوشیده نیست، و مکر و نیرنگشان جز به خودشان بر نمى گردد، چون خداوند عالم به غیب و شهادت (حضور)است. هم چنان در آیه اشاره است به حقانیت مرگ، معاد، حساب در قیامت و آگاه شدن انسان‌ها از حقیقت کارهایی که در دنیا کرده‌اند. [۱۹]
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّـهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴿۹﴾» (اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چون براى نماز جمعه ندا داده شد، به سوى ذكر خدا بشتابيد، و داد و ستد را واگذاريد. اگر بدانيد اين براى شما بهتر است.»)
آیات نهم تا یازدهم سوره جمعه جزو آیات الاحکام نیز دانسته شده است.[۲۵] برخی از مفسرا ن براین باورند که جمله «وَ ذَرُوا البَیع» (تجارت را رها کنید)، تنها از تجارت نهی نمی‌کند؛ بلکه از هر کاری که انسان را از نماز جمعه باز دارد، نهی می‌کند و دلیل این مسئله راسیاق آیه دانسته‌اند است که دلالت می‌کند هنگام برپایی نماز جمعه هرگونه مشغولیتی به‌جز آن جایز نیست؛[۲۶]
تفسیر نور :
در تربيت دينى، هم تشويق لازم است، «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»
هم فرمان لازم است، «فَاسْعَوْا إِلى ذِكْرِ اللَّهِ»
هم نهى لازم است، «ذَرُوا الْبَيْعَ»
هم استدلال لازم است. «ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ»
در فضیلت تلاوت سوره جمعه آمده است خداوند به تلاوت‌کننده سوره جمعه، به ازای هر کسی که به نماز جمعه می‌آید یا نمی‌آید، ده حسنه پاداش می‌دهد.[۲۷] یا اگر کسی این سوره را در هر شب جمعه بخواند، کفارهگناهان بین دو جمعه او خواهد بود.[۲۸] همچنین آمده است قرائت سوره جمعه در رکعت اول نماز مغرب و عشای شب جمعه [۲۹] و نیز خواندنش و خواندن منافقون در نماز صبح و ظهر و عصر روز جمعه مستحب است.[۳۰] در خواص این سوره نیز نقل شده است وسوسه شیطان و ترس را انسان دور می‌کند.[۳۱]
﴿اوست آن کس که در میان بی‌سوادان فرستاده‌ای از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت بدیشان بیاموزد و [آنان] قطعا پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند ٢﴾
﴿مثل کسانی که [عمل به] تورات بر آنان بار شد [و بدان مکلف گردیدند] آنگاه آن را به کار نبستند همچون مثل خری است که کتاب‌هایی را برپشت می‌کشد [وه] چه زشت است وصف آن قومی که آیات خدا را به دروغ گرفتند و خدا مردم ستمگر را راه نمی‌نماید ٥﴾
﴿بگو آن مرگی که از آن می‌گریزید قطعا به سر وقت‌شما می‌آید آنگاه به سوی دانای نهان و آشکار بازگردانیده خواهید شد و به آنچه [در روی زمین] می‌کردید آگاهتان خواهد کرد ٨﴾
﴿و چون داد و ستد یا سرگرمیی ببینند به سوی آن روی‌آور می‌شوند و تو را در حالی که ایستاده‌ای ترک می‌کنند بگو آنچه نزد خداست از سرگرمی و از داد و ستد بهتر است و خدا بهترین روزی دهندگان است ١١﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است خدایی را که پادشاه پاک ارجمند فرزانه است تسبیح می‌گویند ١ اوست آن کس که در میان بی‌سوادان فرستاده‌ای از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت بدیشان بیاموزد و [آنان] قطعا پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند ٢ و [نیز بر جماعت‌هایی] دیگر از ایشان که هنوز به آنها نپیوسته‌اند و اوست ارجمند سنجیده‌کار ٣ این فضل خداست آن را به هر که بخواهد عطا می‌کند و خدا دارای فضل بسیار است ٤ مثل کسانی که [عمل به] تورات بر آنان بار شد [و بدان مکلف گردیدند] آنگاه آن را به کار نبستند همچون مثل خری است که کتاب‌هایی را برپشت می‌کشد [وه] چه زشت است وصف آن قومی که آیات خدا را به دروغ گرفتند و خدا مردم ستمگر را راه نمی‌نماید ٥ بگو ای کسانی که یهودی شده‌اید اگر پندارید که شما دوستان خدایید نه مردم دیگر پس اگر راست می‌گویید درخواست مرگ کنید ٦ و[لی] هرگز آن را به سبب آنچه از پیش به دست‌خویش کرده‌اند آرزو نخواهند کرد و خدا به [حال] ستمگران داناست ٧ بگو آن مرگی که از آن می‌گریزید قطعا به سر وقت‌شما می‌آید آنگاه به سوی دانای نهان و آشکار بازگردانیده خواهید شد و به آنچه [در روی زمین] می‌کردید آگاهتان خواهد کرد ٨ ای کسانی که ایمان آورده‌اید چون برای نماز جمعه ندا درداده شد به سوی ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را واگذارید اگر بدانید این برای شما بهتر است ٩ و چون نماز گزارده شد در [روی] زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید باشد که شما رستگار گردید ١٠ و چون داد و ستد یا سرگرمیی ببینند به سوی آن روی‌آور می‌شوند و تو را در حالی که ایستاده‌ای ترک می‌کنند بگو آنچه نزد خداست از سرگرمی و از داد و ستد بهتر است و خدا بهترین روزی دهندگان است ١١﴾
↑ممتحنات ۱۶ سوره قرآن است که گفته شده سیوطی آنها را به نام ممتحنات ذکر کرده است.رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۵۹۶ این سوره‌ها عبارتند از: فتح، حشر، سجده، طلاق، قلم، حجرات، تبارک، تغابن، منافقون، جمعه، صف، جن، نوح، مجادله، ممتحنه و تحریم (رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۳۶۰.)
