اَلْغَدیر فِی الْکِتابِ وَ السُّنّة وَ الْاَدَب، معروف به الغدیر کتابی به زبان عربی با موضوع اثبات امامت و خلافت بلافصل امام علی(ع) در واقعه غدیر، نوشته عبدالحسین امینی. کتاب در ۱۱ جلد تنظیم شده و جلد نخست، به بررسی سند حدیث غدیر اختصاص دارد. امینی حدیث غدیر را یقین‌آورترین و متواترترین حدیث منقول از پیامبر(ص) می‌داند. وی بدین منظور سند حدیث را از صحابه و تابعان تا علمای قرن چهاردهم قمری با تکیه بر منابع اهل سنت ذکر می‌کند. او در جلد اول نام ۱۱۰ تن از صحابه پیامبر و ۸۴ تن از تابعانِ روایت‌کننده واقعه غدیر را گردآورده است. امینی در شش جلد بعدی، شاعران غدیر را معرفی و اشعار آنها را نقل کرده است. او در جلدهای پایانی، ضمن ادامه معرفی شاعران غدیر، به برخی از اختلافات شیعه و اهل سنت مثل جایگاه خلفای سه گانه و نقدهای شیعیان بر آنها، فدک، ایمان ابوطالب، تحلیل رفتارهای معاویه بن ابوسفیان و... می‌پردازد.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | عبدالحسین امینی |
| تاریخ نگارش | قرن ۱۴ق. |
| موضوع | ولایت و جانشینی امیرالمؤمنین(ع) |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱۱ جلد |
امینی برای نوشتن این کتاب به کتابخانه‌های کشورهای مختلف از جمله هند، مصر و سوریه سفر کرده است. چنانکه علامه امینی گفته، او بیش از صد هزار کتاب را دیده و بیش از ده هزار کتاب را مطالعه کرده است. نوشتن کتاب الغدیر بیش از ۴۰ سال طول کشیده است. درباره الغدیر کتاب‌ها و پایان‌نامه‌های متعددی نوشته شده است. همچنین موضوعات مطرح‌شده در الغدیر به صورت یک مجموعه موضوعی در ۲۷ جلد منتشر شده است.
نویسنده
عبدالحسین امینی در سال ۱۳۲۰ق در تبریز زاده شد و در مدارس آن شهر مقدمات علوم را آموخت. سپس به نجف رفت و در درس عالمان مختلف حاضر شد و از مَراجع بزرگی مانند سید ابوالحسن اصفهانی (درگذشت: ۱۳۶۴ق) و میرزا محمدحسین نایینی (درگذشت: ۱۳۵۵ق) و عبدالکریم حائری یزدی (درگذشت: ۱۳۶۱ق) اجازه اجتهاد دریافت کرد. او همچنین از علمای دیگری اجازه روایت دریافت کرد. عالمان مختلف در اجازات خود، مقامات علمی، دینی و اجتماعی عبدالحسین امینی را یادآور شده و ستوده‌اند.[۱]
علامه امینی برای یافتن منابع جهت نگارش کتاب «الغدیر...»، سفرهایی به نقاط مختلف داشته است. وی در این سفرها در پی کتابخانه‌ها، اعم از عمومی و شخصی بود. امینی در این کتابخانه‌ها به مطالعه، استنساخ و تهیه مآخذ می‌پرداخته و گاه در پی تبلیغ دین اسلام و مذهب تشیع بوده است. برخی از شهرهایی که وی به آنها سفر کرده بود، عبارتند از: حیدرآباد دکن، علیگره، لکهنو، کانپور، جلالی (در هند) رامپور، فوعه، معرفه، قاهره، حلب، نبل، دمشق و....[۲]
الغدیر
«الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب»، به معنای «غدیر در کتاب [= قرآن]، سنت، و ادبیات» است. به باور علامه امینی، این عنوان برای این کتاب بدین معناست که اگر کسی منکر حدیث غدیر و امور وابسته به آن شود، در واقع منکر قرآن، سنت، ادبیات، تاریخ و مجمع علمی شعر عرب شده است؛ چرا که نویسنده مدعای خود را با اسناد متقن و شواهد قطعی از هر سه منبع مذکور، به اثبات رسانده است.[۳]
چنانکه محمدرضا حکیمی گفته، در کتاب «الغدیر»، نزدیک ۱۵۰ کتاب از مهمترین کتاب‌های مسلمانان که در طول تاریخ شخصیت افراد و اجتماعات را ساخته است، به میان آورده شده و براساس ملاک‌ها و مآخذ اهل سنت به مطالب آنها رسیدگی شده است. محمدرضا حکیمی، این کار علامه امینی را نوعی بازسازی علمی خوانده و معتقد است او به تصحیح کتابخانه عمومی اسلام دست زده است.[۴]امینی در ابتدای مقدمه الغدیر با صراحت انگیزه‌اش از تدوین کتاب الغدیر را خدمت به دین، اعلاء کلمه حق، احیاء امت اسلامی، برافراشتن یادِ جاودانه علوی و التزام وپای بندی به ولایت امام علی(ع) دانسته است. [۵][یادداشت ۱] وکتابش را که سرمایه‌ای اندک و ناچیز و نمودی از دوستی خالصانه خود به پیشگاه مقدس امام علی(ع) دانسته به پیشگاه صاحب ولایت امیرالمؤمنین، آقا و بزرگ امت و پدر امامان(ع) اهدا کرده است. [۶] کتاب الغدیر با مقدمه‌ای درباره تاریخ صحیح و ضرورت تاریخ و تفاوت نگاه هر کس به تاریخ و چگونگی استفاده از آن است. وی دراین مقدمه تاریخ صحیح و مبتنی بر حقایق و واقعیات را گمشده هر دانشمند، مطلوب هر هنرمند، سرمایه اهل تتبع و تحقیق، مورد علاقه هر متدین، مقصد هر سیاستمدار، هدف هر ادیب و در یک کلام تاریخ را مورد احتیاج تمام مجتمع بشری دانسته است.[۷] جلد ۱۱ که آخرین جلد چاپ شده از الغدیر است با معرفی بدرالدین ( ولادت۱۰۶۲ق) یکی از شاعران قرن۱۲ هجری قمری پایان یافته است. ترجمه فرازی از اشعار بدرالدین: هر گاه دیدید که ابرها اشک ریزانند، بگوئید هوای زیارت کسی را دارند، که در خاک نجف آرمیده است. آن خاک پاکی که فرشتگان خدا، بر کنار آن فرود می آیند. - آنجا امامی که وصی پیامبر بوده، و حیدری که پیشوایی همه مخلوقات است، و آن دارنده شرف به خاک سپرده شده است. - آنجا دوست و برادر پیغمبر، و کسی که همچون جان او بود خوابیده، که اگر خواهد، شفاعت خواهد کرد. [۸]
جلد اول
نصرناک من جهلنا یا ابن هندعلی النبأ الأعظم الأفضلوحیث رفعناک فوق الرؤوسنزلنا الی أسفل الأسفلوکم قد سمعنا من المصطفیوصایا مخصصة فی علیوفی یوم خمّ رقی منبراًیبلغ والرکب لم یرحلوفی کفِّه کفُّه معلناًینادی بأمر العزیز العلیألست بکم منکم فی النفوسبأولی فقالوا بلی فافعلفأنحله امرة المؤمنینمن الله مستخلف المُنحلوقال فمن کنت مولی لهفهذا له الیوم نعم الولیبرگردان فارسی:
نمودیم از جهل یاری تو راایا زاده هند شوم دغاببردیمت اندر فراز از نشیبزپستی بماندیم خود بینصیببه ناحق تو را بر شه سرفرازمقدم نمودیم از حرص و آزشهی کز پیمبر به امر الهشد او بر همه سرور و دادخواهچه بسیار درباره‌اش مصطفیسفارش به امت نمود از وفاشنیدیم بسیار در هر مقامکه تصریح فرمود او را به نامبه روز غدیر آن شه انبیابه منبر برآمد چو بدر سمابه امر خداوندگار عزیزبه بانگ رسا آن شه با تمیزدر آندم که کف بر کفش داشت جفتبر جملگی این در نغز سفتکه آیا نِیَم من سزاوارترزجان شما بر شما سر به سر؟بگفتند آری تو اولی زمابه ما هستی‌ای سرور و رهنما
ترجمه الغدیر، ج۲، صص ۱۶۵-۱۶۹.
نویسنده در این جلد، پس از نقل حدیث غدیر، ۱۱۰ تن از بزرگان صحابه پیامبر(ص) را نام می‌برد که آن را نقل کرده‌اند و نام همه آنها را با تکیه بر منابع اهل سنت یاد می‌کند.[۹] پس از صحابه، نام ۸۴ تن از تابعانی که این حدیث را روایت کرده‌اند یاد می‌شود و آرای نویسندگان رجالی اهل سنت درباره آنها بیان می‌شود.[۱۰]
پس از تابعان، نام ۳۶۰ تن از علمای راوی این حدیث از قرن دوم هجری تا قرن چهاردهم یاد می‌شود.[۱۱]
در فصل بعدی کتاب، نام نویسندگانی که آثاری مستقل راجع به حدیث غدیر نگاشته‌اند ذکر می‌شود[۱۲] و در فصل پس از آن، احتجاج‌هایی که به حدیث غدیر شده، بیان شده است.[۱۳] آیات قرآن راجع به غدیر، مبحث بعدی جلد نخست کتاب الغدیر است و پس از آن عید غدیر و داستان تبریک گفتن عمر و ابوبکر و سایر صحابه به امام علی(ع)، و جایگاه این عید نزد اهل‌بیت(ع) بررسی می‌شود و پس از اینها سخنان برخی از دانشمندان اهل سنت درباره غدیر و نیز سند حدیث غدیر، نقل و بررسی می‌شود.[۱۴]
مطالب بعدی کتاب، درباره مفاد و معنای این حدیث است که نویسنده شبهات برخی از دانشمندان اهل سنت را نقل و بررسی می‌کند و با توجه به قرینه‌های گوناگون، دلالت این حدیث را روشن می‌کند.[۱۵]
جلد دوم
تراث بلا قربی وملک بلا هدیوحکم بلا شوری بغیر هداترزایا أرتنا خضرة الأفق حمرةوردّت أجاجا طعم کل فراتوما سهّلت تلک المذاهب فیهمعلی الناس إلا بیعة الفلتاتوما قیل أصحاب السقیفة جهرةبدعوی تراث فی الضلال نتاتولو قلّدوا الموصی إلیه أمورهالزمّت بمأمون عن العثراتأخی خاتم الرسل المصفّی من القذیومفترس الأبطال فی الغمراتفإن جحدوا کان "الغدیر" شهیدهوبدر واحد شامخ الهضباتوآی من القرآن تتلی بفضلهوإیثاره بالقوت فی اللزباتوغر خلال أدرکته بسبقهامناقب کانت فیه مؤتنفات
ترجمه الغدیر، ج۲، ص۴۹۶.
میراثی بی‌قرابت! و ملکی بی‌هدایت!و حکومتی بی‌مشورت! بی‌رهبر!اینهادردهایی است که سبزی افق را در چشم ما خونینو طعم آب شیرین را به کام ما تلخ مینمایدآنچه این روشها را در میان مردم آسان نمود،بیعت ناگهانی و بی‌پیش‌اندیشی با ابوبکرو گفتار آشکار سقیفیاندر ادعای بی‌پرده و ضلال‌آمیز میراث‌خواری بوداگر امور را به علی وصی پیغمبر می‌سپردند،کارها به برکت وجودِ مصون از لغزشش، نظام میگرفتوی برادر پیغمبر پاکنهادو مرد میدان کارزار بودآنان که منکرند، گواه راستین علی، غدیرو بدر و کوه‌های بلند احد،و آیات خواندنی قرآن در فضلش،و خوراک‌بخشیهایش به گاه سختی،و صفات تابناک و منقبتهایی استکه وی دارا بود و در آنها بر دیگران پیشی داشت.
ترجمه فارسی الغدیر، ج۲، ص۵۰۲.
جلد دوم مجموعه الغدیر، به شعرهای مربوط به غدیر می‌پردازد. نویسنده نخست جایگاه شعر و شاعری در قرآن و سنت را بررسی می‌کند. سپس به بررسی شاعران غدیر در قرن اول هجری قمری می‌پردازد که بدین منظور از اشعار امیرالمؤمنین، حسان بن ثابت، قیس بن سعد بن عباده، عمرو بن عاص، و محمد بن عبدالله حمیری با اسناد متقن تاریخی یاد می‌کند که در تأیید مفاد و معنای غدیر برای اثبات جانشینی امام علی(ع) قابل استفاده‌اند.[۱۶]
پس از این افراد، شاعرانی از قرن دوم هجری یاد می‌شوند که درباره غدیر شعر سروده‌اند؛ از جمله کمیت، سید حمیری، عبدی کوفی و پس از اینها شاعران قرن سوم، از جمله ابوتمام طائی، و دعبل خزاعی.[۱۷]
جلد سوم
جلد سوم الغدیر با ادامه شاعران غدیریه‌سرای قرن سوم هجری قمری آغاز می‌شود. سپس به مناسبت، به بررسی و نقد برخی از آثار مستشرقین درباره اسلام می‌پردازد.[۱۸] و سپس با ذکر ابن رومی و افوه حمانی به ادامه شاعران قرن سوم می‌پردازد. در ادامه بحثی راجع به زید شهید و دیدگاه شیعه درباره وی، با توجه به شبهات برخی علمای اهل سنت مطرح شده است.[۱۹]
نویسنده در ادامه به تفصیل وارد بررسی تهمتهایی می‌شود که برخی از علمای اهل سنت به شیعه وارد کرده‌اند و آنها را به نحو مستند نقد می‌کند و در این راستا فضائلی از اهل‌بیت(ع)، قرآن، تحریف و متعه را مورد بحث قرار می‌دهد.[۲۰]
ادامه مباحث این جلد، شاعران غدیریه‌سرای قرن چهارم قمری است؛ از جمله ابن طباطبای اصفهانی، ابن علویه اصفهانی، مفجّع، ابوالقاسم صنوبری، قاضی تنوخی، ابوالقاسم زاهی و ابوفراس حمدانی.[۲۱]
جلد چهارم
مطالب جلد چهارم، ادامه غدیریه‌سرایان قرن چهارم، و پس از آن، شاعران قرن پنجم و ششم قمری است. در میان اینان، کسانی چون ابوالفتح کشاجم، صاحب بن عباد، شریف رضی، شریف مرتضی، ابوالعلاء معرّی و خطیب خوارزمی دیده می‌شوند.[۲۲]
جلد پنجم
جلد پنجم، ادامه غدیریه‌سرایان قرن ششم و هفتم قمری است. مطالب دیگری که در این جلد مطرح شده‌اند، عبارتند از:
- حدیث رد الشمس
- نماز هزار رکعت
- محدث در اسلام
- علم امامان شیعه به غیب
- انتقال جنازه به مشاهد مشرفه
- زیارت
- جعل حدیث
نویسنده در همه این مباحث با تکیه بر منابع اهل سنت، تهمتهایی را که برخی از علمای اهل سنت بر شیعه وارد کرده‌اند پاسخ داده است.[۲۳]
جلد ششم
جلد ششم، حاوی غدیریه‌سرایان قرن هشتم قمری است که از جمله آنها امام شیبانی شافعی، شمس الدین مالکی و علاء الدین حلی است. دیگر موضوع مطرح شده در این جلد، دانش عمر بن خطاب و اشتباه‌های وی در قضاوت است که این بحث طبق منابع اهل سنت، به تفصیل مطرح شده است. در خلال همین مطالب، نهی عمر از مُتْعَتَیْن (متعه حج و متعه زنان) نیز مورد بحث قرار گرفته است.[۲۴]
جلد هفتم
جلد هفتم با غدیریه‌سرایان قرن نهم قمری آغاز می‌شود و سپس به مبالغه‌هایی می‌پردازد که درباره فضائل ابوبکر شده است. در خلال این مباحث به دانش و آگاهی دینی وی و نیز مباحث پیرامون فدک پرداخته می‌شود.
بحث پایانی این جلد، ایمان ابوطالب است که نویسنده برای این ادعای خویش مستنداتی گوناگون شامل اشعار، سایر گفته‌ها و کارهای ابوطالب و احادیثی از معصومین را ذکر می‌کند.[۲۵]
جلد هشتم
آغاز این جلد، ادامه بحث از ایمان ابوطالب است که برخی از شبهات مستند به قرآن، بررسی و پاسخ داده می‌شود و بحث با حدیث ضحضاح ادامه می‌یابد.[۲۶]
ادامه مطالب این جلد، بحث از مبالغه‌هایی است که درباره فضائل ابوبکر صورت گرفته و پس از آن به مبالغه‌های صورت گرفته درباره عمر پرداخته می‌شود. بحث بعدی کتاب بررسی مبالغه‌های راجع به عثمان است که در خلال این مباحث، دانش وی، بذل و بخشش‌های وی از بیت المال و سرانجام تبعید ابوذر به ربذه در زمان عثمان بررسی می‌شود.[۲۷]
جلد نهم
مباحث این جلد، ادامه بررسی فضائل ادعا شده برای عثمان و برخوردهای ناگوار وی با ابن مسعود، عمار، و تبعید نیکان کوفه به شام است. سخنان و آرای برخی از صحابه پیامبر(ص) درباره عثمان و داستان کشته شدن وی از دیگر مباحث این کتاب است.[۲۸]
جلد دهم
ادامه مبالغه‌های صورت گرفته درباره فضائل خلفای سه‌گانه، مطالب آغازین جلد دهم الغدیر است. ادامه بحث، راجع به ابن عمر و کارهای ناروای اوست که به همین مناسبت، بحث بیعت با یزید طرح می‌شود.
فضائل غلو شده درباره معاویه و ذکر خطاها، بدعت‌ها، جنایت‌ها و دیگر کارهای ناگوار وی از جمله جنگ با امام علی(ع) و ماجرای حکمیت، از دیگر مطالب این جلد است. (المغالاة في فضائل معاوية ابن أبي سفيان)[۲۹]
جلد یازدهم
این جلد با بررسی رفتار معاویه با امام حسن مجتبی(ع) آغاز می‌شود و با برخوردهای معاویه با شیعیان و جنایاتی که وی نسبت به حجر بن عدی و یارانش روا داشت ادامه می‌یابد. پس از این، فضائل دروغین معاویه مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد و به همین مناسبت غلوّها و داستان‌های خرافیِ ساخته شده در فضائل برخی اشخاص یاد می‌شود.
غدیریه‌سرایان قرن نهم تا دوازدهم قمری، دیگر مباحث این جلد الغدیر است. در پایان این جلد، نویسنده، جلد دوازدهم را حاوی ذکر بقیه شاعران غدیر معرفی می‌کند.[۳۰] علامه امینی پیش از نوشتن جلد دوازدهم درگذشت.
جایگاه الغدیر
برخی از ناقدان و محققان، از جمله محمدرضا حکیمی، الغدیر را دایرة‌المعارفی سرشار از مسائل علمی اسلامی در موضوعات مختلف تاریخ، کلام، حدیث و... دانسته‌اند که بافتی استوار و زیبا، منطقی حکیمانه، و قاطعیتی کامل دارد.[۳۱]
به باور محمدرضا حکیمی، هر محقق تاریخ اسلام و هر اسلام‌شناسی، بدون شناخت درباره مسائلی که در کتاب الغدیر آمده، کارش مطمئن تلقی نخواهد شد. او معتقد است اگر محققی به بحث درباره «علم الحدیث» اسلامی بپردازد و جلد پنجم الغدیر (سلسلة الکذابین والوضاعین) را نخوانده باشد، یا درباره ملل و نحل تحقیق کند و جلد سوم «الغدیر» را ندیده باشد، یا درباره مبادی و مبانی تشیع سخن گوید و از جلد اول و دوم و هفتم الغدیر بی اطلاع باشد، کارش ناقص خواهد بود.[۳۲]مطهری اسلام پژوه شیعی نقش مثبت الغدیر در وحدت اسلامی را در سه محور دانسته است که عبارتند از: ۱- روشن کردن منطق مستدل شیعه و این که گرایش میلیون‌ها مسلمان به تشیع- برخلاف تبلیغات زهرآگین عده‌ای- مولود جریانهای سیاسی یا نژادی و غیره نبوده است، بلکه مستند به یک منطق قوی و متکی به قرآن و سنت است. ۲- اثبات دروغ بودن اتهاماتی که به شیعه وارد شده است. ۳- معرفی شخص شخیص امیرالمؤمنین علی علیه السلام (که مظلوم‌ترین و مجهولالقدرترین شخصیت بزرگ اسلامی است)و همچنین ذرّیه اطهارش به جهان اسلام به عنوان الگو و مقتدا. [۳۳] برخی از توصیف‌های ناقدان در ذیل می‌آید:[۳۴]
| توصیف | گوینده |
|---|---|
| الغدیر، آرزوگاه پژوهشگران | دکتر محمد غلاب مصری |
| الغدیر، دایرة المعارف بزرگ | محمد عبدالغنی حسن مصری |
| الغدیر، کتابی که هر مسلمانی باید آن را به دست آورد | دکتر عبدالرحمان کیالی حلبی |
| الغدیر، آبشخواری گوارا و دایرة المعارفی طرفه و نادر | دکتر توفیق الفکیکی بغدادی |
| الغدیر، جهان پهناور شناخت | عبدالفتاح عبدالمقصود مصری |
| الغدیر، کتاب اطمینان‌بخش تاریخ و گشایشگر آفاق معرفت | دکتر بولس سلامه بیروتی |
| الغدیر، دریای موج‌خیز | دکتر علی اکبر فیاض |
| الغدیر، همه وقایع تاریخ و صور زمان | شیخ محمدسعید دحدوح حلبی |
| الغدیر، کوشش علمی بی‌نظیر | شرف الدین |
| الغدیر، کتابی دهشت‌آفرین | علاءالدین خروفه ازهری |
| الغدیر، کتابی نه چون دیگر کتاب‌ها | محمد تیسیر المخزومی شامی |
| الغدیر، دریایی خیزابه‌گرفته | یوسف اسعد داغر بیروتی |
نشر، ترجمه، تلخیص و...
مجلدات یازده‌گانه الغدیر، از زمان تألیف تاکنون بارها به چاپ رسیده است. در حال حاضر، دو چاپ عمده از این کتاب موجود است:
- چاپ قدیم الغدیر: تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۲ق؛ بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۳۸۷ق. این چاپ بارها به شیوه افست منتشر شده است.
- تحقیق «مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة» که نخستین بار در سال ۱۴۱۶ق چاپ و نشر یافته است. این چاپ همراه با تحقیق و حروف‌چینی دوباره و توضیحات و ارجاعاتی در پاورقی انتشار یافته است.[۳۵]
الغدیر به زبان‌های فارسی، اردو و انگلیسی ترجمه شده و خلاصه آن به زبان‌های عربی، فارسی، اردو و ترکی استانبولی انتشار یافته است.[۳۶]ترجمه حسینی ژرفا در سال های اخیر ازکتب برگزیده حوزه علمیه قم محسوب شده است.
از کارهای دیگری که برای این کتاب صورت گرفته، نگارش فهرست اعلام و موضوعات (با عنوان «علی ضفاف الغدیر»توسط عبدالله محمدی[۳۷] و «المنیر فی فهارس الغدیر») و نیز استدراکاتی است که سید عبدالعزیز طباطبایی، با عنوان «عَلی ضِفاف الغدیر»(به معنای برساحل غدیر) گردآورده است. همچنین کتاب‌های گوناگونی با اقتباس از الغدیر به زبان فارسی و اردو نوشته شده است.[۳۸]
مباحث گوناگون الغدیر، همچون بحث متعه و احتجاج حضرت امیر به حدیث غدیر، جداگانه چاپ شده و همچنین کتاب‌های «سیری در الغدیر» نوشته محمدهادی امینی به فارسی، و «فی رِحاب الغدیر» ( به معنای بر پهنای غدیر)نوشته علی اصغر مروج خراسانی به عربی، گزیده اهم مباحث الغدیر را دربردارد.[۳۹]
تکمله الغدیر
«تکملة الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب: ثمرات الاسفار الی الاقطار»، عنوان کتابی چهار جلدی است که پس از درگذشت نویسنده الغدیر، بر اساس دست‌نوشته‌های وی چاپ شده است. دست‌نوشته‌ها دو بخش بوده است:
- یادداشت‌های علامه امینی در سفر به سرزمین هند در سال ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م که چهار ماه را در آنجا گذرانده و نسخه‌های خطی و چاپی کتابخانه‌های آنجا را مطالعه و از آنها یادداشت‌برداری کرده است.[۴۰]
- یادداشت‌های علامه امینی در سفر به سوریه در سال ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م که کتاب‌های خطی کتابخانه‌های آنجا را مطالعه و از آنها یادداشت‌برداری کرده است.[۴۱]
قصد نویسنده این بوده است که این دو جزء، منبعی برای ادامه مجلدات الغدیر باشد.[۴۲]
تکمله الغدیر به ۴ باب تقسیم‌بندی شده‌که در مجموع در ۴ مجلد به چاپ رسیده است:[۴۳]
باب اول
در این باب، فضائل امیرالمؤمنین(ع) آمده است که در آغاز، آیات قرآنی نازل شده درباره وی بیان شده است. سپس مسائل مربوط به حدیث غدیر و سلسله اسناد گوناگون آن و اشعار راجع به غدیر و فضائل مشترک میان پیامبر(ص) و امام(ع) و احادیث مشهور امام(ع) ذکر شده است.
باب دوم
فضائل اهل بیت، موضوع این باب است که آغاز آن با فضائل حضرت زهرا(س) است و در پی آن فضائل امام حسن مجتبی(ع) و امام حسین(ع) (و واقعه کربلا) آمده است. همچنین در این باب، احادیثی درباره امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام مهدی(عج) آمده است.[۴۴]
باب سوم
در این باب، احادیث مربوط به پیامبر(ص) و یاران او ذکر شده که به طور کلی، احادیثی کمیاب از سنت پیامبر(ص) و مسائل مربوط به یاران اوست.
باب چهارم
در این باب، منابع کتاب در دو فصل ذکر شده است که فصل نخست، مربوط به سفر امینی به هند است، و دومین فصل، مربوط به سوریه. در انتهای جلد چهارم، فهرست‌های آیات قرآن، احادیث، اعلام، منابع چاپی و خطی آمده است.[۴۵]
موسوعة شعراء الغدیر
«موسوعة شعراء الغدیر: المستدرک علی کتاب الغدیر للشیخ الامینی»، عنوان کتابی هفت جلدی است که در سال ۱۴۳۱ق/۲۰۱۰م در نجف توسط انتشارات حرم امام علی(ع) منتشر شده است. نویسندگان این مجموعه، در جلد نخست، اشعاری مرتبط با غدیر را ذکر کرده‌اند که متعلق به قبل از قرن ۱۳ قمری بوده و به ادعای آنها، از نظر علامه امینی دور مانده است. همچنین در جلدهای بعدی، غدیریه‌های قرن ۱۳ تا ۱۵ قمری ذکر شده است.[۴۶]
پانویس
- ↑ حکیمی، «علامه امینی»، ص۱۹.
- ↑ حکیمی، «علامه امینی»، ص۲۶.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۴۸.
- ↑ حکیمی، حماسه غدیر، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۷.
- ↑ امینی، الغدیر، ج۱، ص۲.
- ↑ امینی، الغدیر، ج۱، ص۱.
- ↑ امینی، الغدیر، ج۱، ص۴.
- ↑ امینی، الغدیر، ج۱۱، ص۳۹۵.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۱-۱۴۴.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۴۵-۱۶۵.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۶۷-۳۱۱.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۱۳-۳۲۵.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۲۷-۴۲۲.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۲۳-۶۰۸.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۶۰۹-۷۰۷.
- ↑ نگاه کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲.
- ↑ نگاه کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۳-۴۹.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۰۵-۱۱۴.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۱۵-۴۵۹.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۴۶۳-۵۶۶.
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۴۲۰.
- ↑ رجوع کنید به: علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵.
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۲۷۸-۳۳۸.
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۴۴۴-۵۵۰.
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۱۱-۴۵.
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۲۱۹.
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۹، ص۲۱۹.
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱۰، ص۱۳۸.
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۵۲۰.
- ↑ حکیمی، حماسه غدیر، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۵.
- ↑ حکیمی، حماسه غدیر، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۵-۱۸۶.
- ↑ مطهری، شش مقاله، ص۱۰
- ↑ حکیمی، حماسه غدیر، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۶.
- ↑ ابوالحسنی، «الغدیر»، ص۳۳۳.
- ↑ ابوالحسنی، «الغدیر»، ص۳۳۳.
- ↑ https://noorlib.ir/book/view/3324/علی-ضفاف-الغدیر?pageNumber=6&viewType=html
- ↑ ابوالحسنی، «الغدیر»، ص۳۳۳-۳۳۴.
- ↑ ابوالحسنی، «الغدیر»، ص۳۳۴.
- ↑ علامه امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۴.
- ↑ علامه امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۴-۵۵.
- ↑ علامه امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ علامه امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۹.
- ↑ نگاه کنید به: علامه امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۲.
- ↑ علامه امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۴.
- ↑ عبدالسادة، موسوعة شعراء الغدیر، ۱۴۳۱ق، ص۲۱.
یادداشت
- ↑ خدمةً للدين ، وإعلاءً لكلمة الحق ، وإحياءً الاُمَّة الأسلامية ، وإشادةً بالذكر العلويّ الخالد ، و ولاءً لصاحب الولاية.
منابع
- ابوالحسنی (منذر)، علی، «الغدیر»، در دانشنامه امام علی(ع)، ج۱۲، زیر نظر علی‌اکبر رشاد، تهران، مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة والأدب، ترجمه گروه مترجمان، تهران، بعثت، ۱۳۹۱ش.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۵م.
- امینی، عبدالحسین، تکملة الغدیر: ثمرات الاسفار الی الاقطار، به تحقیق مرکز الامیر لاحیاء التراث الاسلامی، مراجعة و تصحیح مرکز الغدیر للدراسات و النشر و التوزیع، بیروت، ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م.
- حکیمی، محمدرضا، «علامه امینی»، در یادنامه علامه امینی، به اهتمام سید جعفر شهیدی و محمدرضا حکیمی، تهران، مؤسسه انجام کتاب، ۱۳۶۱ش.
- حکیمی، محمدرضا، حماسه غدیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۹ش.
- المحقق الطباطبائي في ذکراه السنویة الأولی، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- طباطبایی، سید عبدالعزیز، مصاحبه با محقق طباطبایی پیرامون شخصیت علامه امینی، در المحقق الطباطبائی فی ذکراه السنویة الاولی، ج۳، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
- عبدالسادة، رسول کاظم و کریم جهاد الحسانی، موسوعة شعراء الغدیر، نجف، ۱۴۳۱ق/۲۰۱۰م.