آیه ۴۱ سوره حج به توصیف افرادی می‌پردازد که خدا و دین او را یاری می‌کنند. ویژگی آنها چنین ترسیم شده که اگر صاحب قدرت شوند، نماز را به‌پا داشته، زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند. از امام باقر(ع) نقل شده که این آیه اختصاص به اهل‌بیت و حضرت مهدی(عج) و یارانش دارد. البته برخی مفسران این نوع احادیث را بیان‌گر مصداق آشکار آیه دانسته و معتقدند مفهوم آیه همهٔ افراد با ایمان و مجاهد را شامل می‌شود. این آیه را بیان‌کننده وظایف حکومت اسلامی نیز دانسته‌اند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره حج |
| شماره آیه | ۴۱ |
| جزء | ۱۷ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | توصیف پیامبر(ص) از جانشینانش |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | توصیف یاران خدا |
| آیات مرتبط | آیه ۳۹ سوره حج • آیه ۴۰ سوره حج |
معرفی
آیه ۴۱ سوره حج را در توصیف یاران خدا دانسته‌اند،[۱] که در آیه پیشین با عبارت (لَیَنْصُرَنَّ اللهُ مَنْ یَنْصُرُهُ) به آنها اشاره شده و وعده یاری به آنها داده شده است.[۲] بر اساس آیه ۴۱ خداوند کسانی را یاری می‌کند که وقتی در منطقه‌ای از زمین قدرت و امکانات پیدا کنند، نماز را بر پای می‌دارند، زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.[۳] با تکیه بر آموزه‌های این آیه است که برپایی و ترویج نماز، زکات، و امر به معروف و نهی از منکر از وظایف حاکمان اسلامی قلمداد می‌شود.[۴]
«الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ ۗ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ»
[آنان که خدا را یاری می‌کنند] کسانی هستند که اگر در روی زمین به آنان اقتدار و توانایی دهیم نماز را به‌پا داشته و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و [از هیچ کس جز خدا نمی‌ترسند چون می‌دانند که] عاقبت کارها به دست خداست.[۵]
شأن نزول
سید شرف الدین اَسترآبادی از مفسران و محدثان شیعه در قرن دهم قمری، حدیثی در کتاب تأویل الآیات الظاهرة از امام کاظم(ع) نقل نموده که حضرت فرمود: روزی در مسجد، نزد پدرم بودم. مردی از او دربارهٔ آیه «الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ...» پرسید. امام صادق(ع) ضمن تفسیر این آیه به اهل بیت(ع)، جریان آن را چنین بیان نمود: فلانی و فلانی (و آنها را نام برد) همراه با گروهی خدمت پیامبر(ص) رسیده و پرسیدند: بعد از تو خلافت به چه کسی می‌رسد؟ به خدا قسَم! اگر به یکی از خویشانت برسد از آنها بر جان خود بیمناکیم و اگر به غیر آنها برسد، شاید نسبت به ما نزدیک‌تر و مهربان‌تر باشد! رسول‌خدا(ص) از شنیدن این سخن بسیار ناراحت شد و فرمود: «به خدا سوگند! اگر به خدا و فرستاده‌اش ایمان داشتید، هرگز با آنها دشمنی نمی‌کردید؛ زیرا که دشمنی با آنها دشمنی با من و دشمنی با من، کفر ورزیدن به خدا است. شما [با این سخنتان] از مرگم خبر دادید! به خدا سوگند! اگر خداوند به آنها در زمین قدرت دهد، نماز را در وقتش به‌پای دارند و زکات را در جای خودش به مصرف رسانده و امر به معروف و نهی از منکر خواهند نمود؛ خداوند کسانی‌که با من و اهل‌بیتم دشمنی نمایند خوار و ذلیل خواهد کرد». در این هنگام خدای عزّوجلّ این آیه را نازل فرمود: «الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ...».[۶]
یاران خدا چه کسانی هستند؟
علامه طباطبایی این آیه را توصیفی برای عموم مؤمنان و مسلمانان تا روز قیامت شمرده و علت نام بردن از نماز و زکات را این دانسته که نماز اصل و عمده عبادات و زکات اساس واجبات مالی است.[۷] در احادیث متعددی از معصومان، مصداق این آیه اهل‌بیت پیامبر دانسته شده که به اجرای احکام خدا اقدام خواهند نمود.[۸] از جمله در تفسیر قمی از امام باقر(ع) نقل شده که این آیه اختصاص به اهل‌بیت(ع) و حضرت مهدی(عج) و یارانش دارد.[۹] به گفته ناصر مکارم شیرازی از مفسران قرآن، این احادیث بیان‌گر مصداق آشکار آیه بوده و مانع عمومیت آن نیست؛ یعنی مفهوم آیه همه افراد با ایمان و مجاهد را شامل می‌شود.[۱۰]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۷، ص۱۴۰.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۱۱۷.
- ↑ نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ج۱۳، ص۱۶۷.
- ↑ حسینی تهرانی، ولایت فقیه در حکومت اسلام، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۲۳۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، ترجمه قرآن،سوره حج، آیه۴۱.
- ↑ استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرهًْ، ۱۴۰۹ق، ص۳۳۸
- ↑ طباطبائی، المیزان، الناشر منشورات اسماعيليان، ج۱۴، ص۳۸۶.
- ↑ استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرهًْ، ۱۴۰۹ق، ص۳۳۷-۲۳۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۱۲۲.
منابع
- اَسترآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، محقق و مصحح: استادولی، حسین، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- الهی قمشه‌ای مهدی، ترجمه قرآن، قم، انتشارات فاطمة الزهراء، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.
- حسینی تهرانی، سید محمدحسین، ولایت فقیه در حکومت اسلام، مشهد، انتشارات علامه طباطبایی، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق.
- طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزائری، سیدطیب، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، انتشارات اسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.