﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ١ اللَّهُ الصَّمَدُ ٢ لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ ٣ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ ٤﴾
شماره سوره | ۱۱۲ |
---|---|
جزء | ۳۰ |
نزول | |
ترتیب نزول | ۲۲ |
مکی/مدنی | مکی |
اطلاعات آماری | |
تعداد آیات | ۴ |
تعداد کلمات | ۱۵ |
تعداد حروف | ۴۷ |
سوره اخلاص یا توحید صد و دوازدهمین سوره و از سورههای مکی قرآن است که در جزء سیام جای دارد. این سوره را به این دلیل توحید یا اخلاص نامیدهاند که دربارهٔ یگانگی خدا سخن میگوید و انسان را از شرک، رها میکند.
محتوای سوره اخلاص، اشاره به یگانگی خداوند، بینیازی او از غیر خودش و نیازمندی مخلوقات به اوست. برای سوره اخلاص فضایل زیادی نقل شده است، از جمله اینکه سوره اخلاص در حکم یکسوم قرآن است و سه بار خواندن آن معادل یک ختم قرآن است. در روایات بر خواندن این سوره در نمازهای روزانه تأکید فراوان شده است. در روایتی، پیامبر (ص)، امام علی (ع) را به سوره اخلاص تشبیه میکند و میگوید همانطور که سه بار خواندن سوره اخلاص، مانند خواندن تمام قرآن است، دوستداشتن امیرالمؤمنین با زبان، قلب و دست (در عمل) دوستداشتن تمام اسلام است. این سوره یکی از سور چهار قل است.
این سوره به سوره اخلاص و توحید و بیست نام دیگر مشهور است که بیشتر از اوصاف یا فضائل آن برگرفته شده است؛[۱] به عنوان مثال صمد، نجات، معرفت، اساس، تجرید، تفرید، برائت و مُقَشْقِشَه از دیگر نامهای آن است.[۲] دربارهٔ دلیل نامگذاری این سوره گفته شده از آنجا که خداوند را به یگانگی وصف میکند، توحید نام گرفته[۳] و به این دلیل که توجه به محتوای آن، انسان را از شرک خالص میکند و به دنبال آن انسان از آتش دوزخ خلاصی مییابد، آن را اخلاص نامیدهاند.[۴] همچنین در روایات و منابع قدیمی آن را به مناسبت آیه اول، سوره «قل هو الله احد» خواندهاند.[۵]
شیخ طبرسی سوره اخلاص را از سورههای مکی میداند و مینویسد همچنین گفته شده مدنی است.[۶] سیوطی از علمای اهل سنت نیز بر این باور است که سوره اخلاص دو بار نازل شده است: یک بار در مکه و یک بار در مدینه؛[۷] اما علامه طباطبایی مینویسد بنابر وقایعی که دربارهٔ سبب نزول سوره اخلاص ذکر شده، به نظر میرسد مکی بودن آن صحیحتر باشد.[۸] سوره اخلاص در ترتیب نزول بیست و دومین سورهای است که بر پیامبر (ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، صد و دوازدهمین سوره است[۹] و در جزء سیام قرآن جای دارد.
سوره اخلاص ۴ آیه، ۱۵ کلمه و ۴۷ حرف دارد. این سوره جزو سورههای مُفصِّلات (دارای آیات کوتاه) است. سوره اخلاص و سه سوره کافرون، ناس و فلق را که همه با «قُل» شروع میشوند، چهار قل گویند.[۱۰] سوره اخلاص را جزو سورههای جمعی النزول دانستهاند، یعنی سورههایی که تمام آیاتشان یکباره نازل شده است.[۱۱]
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان مینویسد: سوره اخلاص، ستایش خداوند است به احدیت و اینکه همه موجودات در تمامی حاجتهایشان نیازمند اویند و احدی نه در ذات و نه در صفات و نه در افعال شریک او نیست. به گفته او این توحید، مختص به خود قرآن است و تمامی مَعارف (اصولی، فرعی و اخلاقی) اسلام بر این اساس پیریزی شده است.[۱۲] در روایتی از امام علی (ع) در تفسیر سوره توحید آمده است که خداوند سبحان زاده نشد تا در عزّت [و قدرت] شریکی داشته باشد و فرزندی ندارد تا پس از مرگ وارث او باشد.[۱۳] همچنین از امام کاظم (ع) در تفسیر این سوره آمده است که نزاده تا وارثی داشته باشد و زاده نشده که با کسی شریک باشد.[۱۴]
محتوای سوره اخلاص[۱۵] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
دربارهٔ شان نزول سوره اخلاص از امام صادق (ع) نقل شده است گروهی از یهودیان از پیامبر (ص) تقاضا کردند خداوند را برای آنان توصیف کند. پیامبر (ص) سه روز سکوت کرد و پاسخی نگفت، تا اینکه سوره اخلاص نازل شد و سپس پاسخ آنان را بیان کرد.[۱۶] گفته شده این پرسش، درخواستِ جمعی از مشرکان مکه[۱۷] یا درخواست اهل کتاب مدینه[۱۸] یا افرادی دیگر بوده است.[۱۹]
در روایتی از پیامبر (ص)، امام علی (ع) به سوره اخلاص تشبیه شده است. در این روایت آمده است مَثَل علی ابن ابیطالب در بین مردم، مَثَل «قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ» در قرآن است. همچنان که هر کس سه مرتبه سوره اخلاص را بخواند، گویا تمام قرآن را خوانده است، آنگاه پیامبر افزود: ای علی هر کس تو را با زبان دوست بدارد یک سوم اسلام را دوست داشته و هر کس با زبان و دل دوست بدارد دو سوم اسلام را دوست داشته و هر کس تو را با زبان و دل و دست (در عمل) دوست بدارد تمام اسلام را دوست داشته است. پیامبر (ص) در آخر میفرماید سوگند به کسی که مرا به رسالت برانگیخته، اگر اهل زمین، همانند اهل آسمان، علی را دوست داشته باشند، خداوند کسی از آنان را به آتش عذاب نمیکند.[۲۰] قُندوزی عالم اهل سنت این روایت را در ینابیع المودة نقل کرده است.[۲۱] در دیگر منابع اهل سنت نیز روایاتی با همین مضمون وجود دارد که منزلت امیرالمؤمنین علی (ع) را همچون منزلت سوره اخلاص معرفی میکنند.[۲۲]
ابن سینا با بهرهگیری از همین روایت، این رباعی مشهور را سروده است:
از پیامبر (ص) و امام باقر (ع) نقل شده است سوره توحید برابر با یک سوم قرآن است.[۲۴] از امام رضا (ع) نیز روایت است هر کس سوره توحید را بخواند و به آن ایمان داشته باشد وحدانیت خدا را شناخته است.[۲۵] پیامبر اسلام (ص) این سوره را نور قرآن دانسته[۲۶] و از امام علی (ع) نیز روایت شده هر کس سوره توحید و قدر را در روز یا شبش صدبار قرائت نماید، خداوند پس از مرگش نوری در قبر او قرار میدهد و نوری در پیش و پس او قرار گرفته و او را تا بهشت همراهی میکند.[۲۷]
در منابع روایی برای قرائت این سوره خواصی چون، آرام گرفتن درد چشم،[۲۸] نگهبانی از فرد هنگام سفر[۲۹] حراست ۵۰ فرشته از قاری این سوره هنگام خواب،[۳۰] رفع فقر و تنگدستی،[۳۱] بخشش گناهان[۳۲] و استجابت دعا[۳۳] ذکر شده است.
علامه مجلسی روایاتی را نقل کرده است که بر اساس آنها اسم اعظم خداوند در این سوره قرار دارد.[۳۴]
قرائت سوره اخلاص در نمازهای واجب بسیار مورد سفارش قرار گرفته است؛ بهصورتی که امام صادق (ع) نقل است هر که روزی بر او بگذرد و در نمازهای پنجگانهاش سوره توحید را نخواند، به او گفته میشود تو از نمازگزاران نیستی.[۳۵] همچنین گفته شده است مکروه است در دو رکعت نماز، یک سوره خوانده شود مگر سوره توحید.[۳۶] برخلاف دیگر سورههای قرآن که نمازگزار میتواند پیش از رسیدن به نصف، از آن دست بکشد و به قرائت سوره دیگر بپردازد، در مورد سوره اخلاص و سوره کافرون این اجازه استثنا شده و نمازگزار باید با شروع به قرائت این دو سوره، آن را به پایان برساند.[۳۷]
قرائت سوره اخلاص در بسیاری از نمازهای مستحب مانند نماز امیرالمؤمنین(ع)، نماز حضرت فاطمه (س)[۳۸] نماز شب،[۳۹] نوافل صبح، ظهر و مغرب نیز توصیه شده است. همچنین گفته شده هنگام زیارت اهل قبور[۴۰] و وقوف در عرفات، قرائت آن مستحب است.[۴۱] توصیه شده هنگام عبور از قبرستان یازده مرتبه سوره اخلاص خوانده شود و ثواب آن به مردگان هدیه شود.[۴۲]
سوره اخلاص و مضامین آن در ادبیات فارسی بازتابهایی داشته که ابیات زیر نمونههایی از آن است:
این سوره علاوه بر اینکه در تفسیرهای شامل کل قرآن، تفسیر شده است تفسیرهای مستقلی نیز دارد از جمله:
﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ١ اللَّهُ الصَّمَدُ ٢ لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ ٣ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ ٤﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. بگو اوست خدای یگانه ١ خدای صمد [ثابت متعالی ٢ [کسی را] نزاده و زاده نشده است ٣ و هیچ کس او را همتا نیست ٤﴾
سوره پیشین: سوره مسد |
سوره اخلاص سورههای مکی • سورههای مدنی |
سوره پسین: سوره فلق |
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آلعمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس |
مفصلات طوال | |
---|---|
مفصلات میانه | |
مفصلات کوتاه | |