پرش به محتوا

آیات افک: تفاوت میان نسخه‌ها

۳٬۱۶۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۳
خط ۳۴: خط ۳۴:
==شأن نزول==
==شأن نزول==
{{اصلی|حادثه افک}}
{{اصلی|حادثه افک}}
بر اساس منابع روایی و تاریخی، آیات افک پس از غزوه بنی‌مصطلق در [[سال پنجم هجری قمری|سال پنجم]] یا [[سال ششم هجری|ششم هجری]]، و در جریان بازگشت مسلمانان به سوی مدینه نازل شد.<ref>ابن‌جوزی، تلقیح فهوم أهل الأثر، ۱۴۱۸ق، ص۴۰؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۹۹؛ علامه مجلسی، حیوة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۰۸۲.</ref> برای آیات افک دو شأن نزول ذکر شده است؛ تهمت منافقان به عایشه، و تهمت عایشه به ماریه قبطیه؛ بر این اساس:
برای آیات افک دو شأن نزول ذکر شده است:
# تهمت به [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] از سوی کسانی صورت گرفته است که [[منافق]] خوانده شده‌اند و [[حادثه افک|رخداد مذکور]] پس از بازگشت [[مسلمانان]] از [[غزوه بنی مصطلق|غزوه بنی مُصطَلِق]] صورت گرفته است.<ref>ابن هشام، سیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۲۹۷-۳۰۲؛ واقدی، المغازی، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۴۲۶-۴۳۵.</ref> این [[شأن نزول]] از سوی [[سید جعفر مرتضی عاملی]]، مورخ شیعه، [[علامه طباطبایی]] و [[ناصر مکارم شیرازی]]، از مفسران شیعه، مورد نقد قرار گرفته است.<ref>العاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۳۶۷ش، ج۱۲، ص۷۷-۷۸، ص۸۱ و ۹۷؛ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۱۰۱-۱۰۶؛ مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۴۰و۴۱.</ref>
# تهمت [[منافق|منافقان مدینه]] به [[عایشه]]؛ بر اساس این گزارش، حادثه افک پس از بازگشت [[مسلمانان]] از [[غزوه بنی مصطلق|غزوه بنی مُصطَلِق]] ([[سال ۵ هجری قمری|سال پنجم]]<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۴ق،‌ ج۲، ص۴۸-۵۰؛ مسعودی، التنبیه و الاشراف، مؤسسة نشر المنابع الثقافة الاسلامیة، ص۲۱۵.</ref> یا [[سال ۶ هجری قمری|ششم قمری]]<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۹.</ref>) صورت گرفته است.<ref>ابن هشام، سیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۲۹۷-۳۰۲؛ واقدی، المغازی، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۴۲۶-۴۳۵.</ref> به گفته [[محمدجواد مغنیه]] از مفسران شیعه در قرن چهاردهم قمری، بیشتر مفسران و تاریخ‌نگاران این گزارش را به عنوان سبب نزول آیات افک پذیرفته‌اند.<ref>مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۰۳.</ref> اگر چه شیعیان علاوه بر عایشه، همه همسران [[پیامبران|انبیا]] (حتی [[نوح (پیامبر)#فرزندان، همسر|همسر نوح]] و [[لوط (پیامبر)#خویشاوندان|همسر لوط]]) را از آلوده شدن به [[زنا]] منزّه دانسته‌اند<ref>طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۵۲؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۵۹۶.</ref>، ولی به نظر برخی از آنان روایت‌هایی که نازل شدن آیات افک را مربوط به ماجرای عایشه دانسته‌اند، اشکال‌های متعددی دارد.<ref>برای نمونه ر.ک: عاملی، حدیث الافک، ۱۴۳۹ق، ص۵۵-۳۳۴؛ عسکری، احادیث ام‌المؤمنین عایشة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۶۷-۱۸۱.</ref> سید جعفر مرتضی، این داستان را [[حدیث موضوع|جعلی]] و هدف سازندگان آن را، فضیلت‌سازی برای عایشه دانسته است.<ref>عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۱۲، ص۷۷-۷۸، ۸۱، ۹۷.</ref>  
# تهمت به [[ماریه قبطیه]] توسط [[عایشه]]،<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۹۹؛ یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۳، ص۳۵۰؛ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۱۲، ص۳۲۰، ۳۲۶.</ref> نیز از سوی [[جعفر سبحانی]]، متکلم و مورخ شیعه و همچنین ناصر مکارم شیرازی، مرجع تقلید و مفسر شیعه، نادرست تلقی شده است.<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۴ش، ص۶۶۶؛ حسینیان مقدم، «بررسی تاریخی تفسیری حادثه افک»، ۱۳۸۴ش، ص۱۷۲؛ مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۴۱.</ref>


چنانکه جعفر سبحانی در کتاب [[فروغ ابدیت]] آورده است، محدثان و مفسران اهل سنت، شأن نزول آیه را تهمت به عایشه از سوی [[منافقان]] دانسته‌اند.<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۴ش، ص۶۶۰.</ref> بر همین اساس، علامه طباطبایی ضمن بیان اینکه اهل سنت شأن نزول اول (تهمت به عایشه) و شیعیان شأن نزول دوم (تهمت به ماریه) را ترجیح داده‌اند، هر دو شأن نزول را دچار معضلاتی دانسته است.<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۸۹.</ref> با این حال تعدادی از مفسران بزرگ شیعه از جمله [[شیخ طوسی]] در [[تفسیر تبیان]]، [[فضل بن حسن طبرسی]] در [[مجمع البیان]] و [[ابوالفتوح رازی]] در [[روض الجنان]] نیز با اهل سنت هم‌نظرند.<ref>شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۷، ص۴۰۸ و ۴۱۵-۴۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۲۰۵-۲۰۷؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۱ش، ص۱۱۲ و ۱۱۴-۱۱۵.</ref>
# تهمت عایشه به [[ماریه قبطیه]]؛ بر اساس روایتی که [[علی بن ابراهیم قمی]] از [[امام محمد باقر علیه السلام|امام باقر(ع)]] نقل کرده، [[عایشه]] به [[ماریه دختر شمعون|ماریه قبطیه]] تهمت زد که با فردی به نام جَریح قبطی ارتباط نامشروع برقرار کرده است.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.</ref> گفته شده از علمای شیعه، تنها عالمان دوره‌های اخیر آیه افک را مربوط به ماجرای ماریه دانسته‌اند.<ref>خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۵۸.</ref> از جمله این عالمان می‌توان به [[سید ابوالقاسم خویی]]<ref>خویی، صراط النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۶۳.</ref>، [[سید جعفر مرتضی عاملی]]<ref>عاملی، حدیث الافک، ۱۴۳۹ق، ص۳۸۱-۳۸۲.</ref> و [[سید مرتضی عسکری]] اشاره کرد.<ref>عسکری، احادیث ام‌المؤمنین عایشة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref> اگر چه در منابع متعددی از شیعه و سنی، ماجرای ماریه نقل شده است (مانند [[الامالی (سید مرتضی)|امالی سید مرتضی]]<ref>سید مرتضی، أمالی المرتضی، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۷۷.</ref>، [[الهدایة الکبری (کتاب)|الهدایة الکبری]]<ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۲۹۷-۲۹۸.</ref>، [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]]<ref>مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۲۱۳۹.</ref> و [[المستدرک علی الصحیحین]]<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق ج۴، ص۴۱.</ref>) ولی در هیچ‌یک از آنها به نزول آیات افک اشاره نشده است.<ref>خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۵۴.</ref>
 
برای هر یک از این دو گزارش اشکال‌هایی ذکر شده است؛ از‌این‌رو برخی مفسران مانند [[محمدحسین طباطبایی]]<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.</ref>، [[سید محمدحسین فضل‌الله]]<ref>فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۲۵۲-۲۵۷.</ref>، [[مکارم شیرازی]]<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۳۹۱-۳۹۳.</ref> و [[جعفر سبحانی]] با توجه به این اشکالات، هر دو را رد کرده‌اند<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۹، ص۱۱۸.</ref>؛ با توجه به ناصحیح دانستن هر دو گزارش، گفته شده این احتمال وجود دارد که آیه درباره فرد سومی نازل شده باشد.<ref>جعفرنیا، «بررسی و نقد گزارش‌های حادثه افک»، ص۴۷.</ref> در مقابل برخی پژوهش‌گران بر این باورند این احتمال وجود دارد که هر دو واقعه صحیح باشد؛ به این توضیح که ماجرای عایشه واقع شده و [[اسباب نزول|سبب نزول]] آیات افک بوده است، ولی ماجرای ماریه واقع شده و در پی آن آیه‌ای نازل نشده است.<ref>خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۶۳.</ref> به باور برخی پژوهشگران، عایشه که ماجرای مربوط به خود را نقل می‌کند، بیش از حد به خود توجه دارد و برای خود فضیلت‌سازی کرده است و احتمالاً به همین دلیل است که شیعیان نتوانستند فضیلت‌سازی او برای خودش را بپذیرند و اصل این داستان را انکار کرده‌اند.<ref>حسینیان مقدم، «بررسی تاریخی - تفسیری حادثه افک»، ص۱۶۱.</ref> بر این اساس گفته شده حتی اگر آیات افک درباره عایشه نازل شده باشد، این امر تنها بر پاکدامنی او دلالت دارد و فضیلیت دیگری را برای او ثابت نمی‌کند.<ref>حسینیان مقدم، «بررسی تاریخی - تفسیری حادثه افک»، ص۱۶۰.</ref>


== محتوای آیات ==
== محتوای آیات ==
confirmed، movedable، protected، templateeditor
۴٬۹۷۰

ویرایش